بیعت و قدرت بررسی نقش بیعت در اندیشه سیاسی اسلام
نویسنده: عباس پسندیده
چکیده:
پیرامون بیعت دیدگاه های زیادی مطرح شده که در یک نگاه، می توان آن ها را به دو گروه، تقسیم نمود. دیدگاه نخست که از سوی اهل سنت ارائه شده، معتقد است که امامت یا حق حاکمیت توسط بیعت، انشا می شود. این گروه، قائل به دو بییعت «خاصه» و «عامه» می باشد. البته میان قدما و روشنفکران اهل سنت درباره ماهیت این دو بیعت، اختلاف وجود دارد.
قدما الگوی «انعقاد – اطاعت» را قبول داشته و بر این باورند که انعقاد امامت به وسیله بیعت اهل حل و عقد، حاصل می شود و بیعت مردم، بیعت بر اطاعت است، نه انعقاد. اما روشنفکران اهل سنت، الگوی «ترشیح – انعقاد» را ارائه کرده و بر این باورند که انعقاد امامت به وسیله بیعت مردم، حاصل می شود و بیعت خواص، فقط یک توصیه است. البته در دیدگاه اهل سنت، بیعت یکی از راههای انعقاد امامت است، نه تنها راه.
اما دیدگاه دوم که مخصوص شیعه است بر این باور است که ولایت و حق حاکمیت، توسط خداوند متعال جعل می شود و بیعت مردم در این زمینه، نقشی ندارد. این دیدگاه بر اساس مبانی خود، قائل به تفکیک مقام ولایت از مقام تولی بوده و حوزه نفوذ و عملکرد بیعت را در قلمرو تولی می داند، نه مقام ولایت و لذا بیعت در حق حاکمیت، نقشی ندارد و فقط به تولی کمک می کند.
البته در این دیدگاه و با همین مبانی، برخی نظریه «شرط جواز» را ارائه کرده و معتقدند که هر چند حق حاکمیت توسط خداوند جعل می شود، اما تصدی و تولی امور، متوقف بر بیعت مردم است. در مقابل دیدگاه دیگری وجود دارد که بیعت را «شرط قدرت» می داند، نه شرط جواز. بر اساس این دیدگاه، حق حاکمیت و جواز تصدی، توسط خداوند متعال جعل می گردد، اما تولی و تحقق عینی آن بسته به وجود اقتدار اجتماعی است که توسط بیعت مردم، حاصل می شود.
کلیدواژه: بیعت، حق حاکمیت، بیعت انعقاد، بیعت اطاعت
بیعت و قدرت بررسی نقش بیعت در اندیشه سیاسی اسلام