مهدی مرادی: علم رجال باید نظام‌مند شود
عضو مرکز فقهی امام محمد باقر (ع) قم درخصوص ویژگی علم رجال تصریح کرد: علم رجال باید از پراکندگی در‌آمده و وارد مرحلۀ سازمان دهی و نظام مندی شود و کتاب استناد با همین رویکرد با همت آیت الله سیدجواد شبیری زنجانی تدوین شده است.
به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام والمسلمین «مهدی مرادی» در آیین رونمایی از کتاب «استناد در روش شناخت علم رجال اسناد» که امروز در مدرسه فقهی امام باقر (ع) قم برگزار شد، گفت: در طول تاریخ پر برکت شیعه، علمای طراز اوّل و محقّقان بزرگی، در علم رجال و درایه، تلاش‌های بسیاری کرده‌اند که ثمرۀ آن آثار گران سنگی است که مایه سربلندی جامعۀ علمی شیعه است؛ تلاش‌هایی که از سوی برخی از علمای شیعه با نگارش رساله‌ها و کتاب‌هایی با موضوع رجال و طبقات راویان آغاز شد؛ که عبدالله بن جَبَله و حسن بن علی بن فضّال از نخستینِ آنان به‌شمار می‌آیند. پس از ایشان، احمد بن محمّد بن خالد برقی کتاب الطبقات و کتاب الرجال را تدوین کرد. تقریباً در همان دوران، دیگر علماء مانند محمّد بن عیسی بن عبید و علی بن حسن بن علی بن فضّال ، و پس از آنان، محمّد بن مسعود عیّاشی و نصر بن صبّاح نیز، کتاب‌هایی رجالی نگاشتند که محور آنها، بیان گزارش‌هایی دربارۀ راویان بوده‌است.
وی افزود: محمّد بن عمر بن عبدالعزیز کَشّی با بهره‌گیری از این دست کتاب‌ها و دیگر اطّلاعاتِ کتبی و شفاهی، کتاب رجال خویش را نگاشت که از منابع اوّلیّۀ رجالی بوده‌است. همچنین تلاش‌هایی که افرادی مانند سعد بن عبدالله ، حُـمَید بن زیاد، محمّد بن جعفر بن بُطّه ، احمد بن علی عقیقی ، ابن عقده ، محمّد بن حسن بن ولید، محمّد بن علی بن حسین صدوق، و احمد بن حسین غضائری در نگارش کتاب‌هایی در حیطه رجال و فهرست انجام دادند که شیخ طوسی برای فهرست و رجال و نجاشی برای کتاب فهرست بسیار از آن ها بهره گرفتند.
این پژوهشگر ادامه داد: با تبدیل شدن اسناد به عنوان مهمترین راه برای اعتبار سنجی و پذیرش روایات و رواج تقسیم بندی روایات به چهار دستۀ صحیح، حسن، موثّق و ضعیف، «علم رجال» صدرنشینِ فرایند اعتبارسنجی احادیث شد. در این دوره بود که برای دسترسی آسان به احوال راویان ثقه و ضعیف، علّامه حلّی کتاب خلاصه الأقوال، و ابن داوود حلّی کتاب الرجال را تدوین کردند که گزینش و ترتیبی از کتابهای گذشتگان، برای رفع نیازهای اعتبارسنجی روایات بود. از همین دوره بود که بحثهای مربوط به علم رجال و بررسی‌های سندی، اندک در کتابهای فقهی پدیدار شد؛ به‌ویژه، در مکتب فقهی حِلّه که البتّه بیشتر، در حدّ اِشکال به سند برخی روایات، و بدون بحثهای مبسوط بود.
وی افزود: سپس صاحب معالم، فرزندِ شهید ثانی، در کتاب ارزشمند خویش، منتقی الجمان فی الأحادیث الصحاح و الحسان، برخی مطالب رجالی را که در نگاشته‌های علمای پیش از خود آمده‌بود، بررسی و تفکیک کرد و با تبیینی روشن از آنها، راه را برای آیندگان هموار ساخت. وی برای نخستین بار، به اهمّیّت اسناد به عنوان «مصدر تحقیقات رجالی» توجّه داد و تحقیقات خویش دربارۀ اسناد روایات را با بهره‌گیری از اسناد مشابه، سامان داد. پس از ایشان نیز، علمایی چون میرزا محمّد بن علی استرآبادی، محمّد بن علی اردبیلی، محمّدباقر مجلسی، محمّدباقر بهبهانی و سیّدمحمّدمهدی بحرالعلوم کتاب‌هایی رجالی تدوین کردند که بیشتر، چینشی جدید از اصول اوّلیّۀ رجالی بود برای اینکه رجوع به اطّلاعات هر راوی، راحت‌تر شود؛ همچنین در این کتاب‌ها، برخی مباحث رجالی از هم جدا شده و فوائد رجالی نیز، بیان شده‌است.
مرادی گفت: محمّد بن علی اردبیلی با نگارشِ جامع الرواه (رافع الاشتباهات) بر پایۀ دیدگاه صاحب معالم در بهره‌وری از اسناد در تحقیقات رجالی، روشی نو را بنیاد نهاد و در ترجمۀ هر راوی، به اسناد وی در کتب اربعه بر پایۀ نام راویان وی اشاره کرد. این روش، فایده‌های بسیاری به‌ویژه در تمییز مشترکات و توحید مختلفات و کشف تحریفات داشت؛ به‌گونه‌ای که پس از ایشان نیز، علمایی مانند آیت‌الله العظمی بروجردی و آیت‌الله العظمی خویی و آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی با تدوین معجم‌های رجالی بر پایۀ اسناد به شیوه‌های گوناگون، گام‌های استواری در پیشبرد علم رجال برداشتند.
این پژوهشگر با تاکید به پیشرفت شگرفت در مباحث علم رجال گفت: اما پراکندگی در آثار علمی این علم وجود داشت به گونه‌ای که دانش‌پژوه ناگزیر بود برای هر کدام از مباحث منبع شناسی علم رجال، آشنایی با ساختار روایات در کتابهای حدیثی، نحوه توثیق و تضعیف راویان، تمییز مشترکات و توحید مختلفات، تحریف زدایی از سند، به کتابهای مختلف رجوع کند و نمی‌توانست به آسانی و تنها با مراجعه به یک کتاب، این مباحث را یاد گیرد.
وی افزود: به همین دلیل، در سالیان اخیر، این نیاز به شدت احساس می‌شد که علم رجال باید از پراکندگی در‌آمده و وارد مرحلۀ سازمان دهی و نظام مندی شود؛ در این راستا، استاد معظّم سیّد محمّدجواد شبیری، با بهره‌گیری از تراث علمی والد مکرّمشان در علم رجال، و همچنین با تحقیق و تعمیق، کوشیدند در دروس رجال و همچنین کتاب اصول الرجال، به این مهم بپردازند.
مرادی گفت: مرکز فقهی امام محمد باقر علیه السلام نیز با اذعان به این مطلب که در سال های اخیر، با تلاش بزرگان و محقّقان، آثار ارزشمندی در علم رجال و درایه به جامعۀ علمی تقدیم شده‌است؛ با بررسی بسیاری از آنها دریافت که همچنان نیاز است کتابی تولید شود که خلأی آموزشی حوزۀ علمیه در این حیطه را برطرف می‌کند؛ از این رو، با تحقیقات متعدّد علمی و با بهره‌گیری از تحقیقات بدیع حضرت آیت‌الله العظمی شبیری و استاد معظّم و با اشراف استاد، جلد اول کتاب حاضر به نام «استناد در روش شناخت رجال اسناد» را تولید کرد.
این پژوهشگر تصریح کرد: محقّقان مرکز فقهی امام محمّد باقر امیدوارند توانسته باشند، با این اثر، خدمتی به حوزۀ علمیه قم -که صاحب اصلی آن حضرت حجّت عجّل الله تعالی فرجه الشریف است- کرده باشند؛ و با وجود تلاش‌های بسیاری که برای اتقان و بی‌نقص بودن این کتاب کرده‌اند، با دقت و توجّه به این آموزه بزرگان که «العصمه لاهلها»، خود را از راهنمایی‌های نقّادنه اساتید و محقّقان بی نیاز نمی‌بینند و از آنها در چاپ‌های بعدی این جلد و همچنین جلد دوم که در مرحله تولید است، استفاده خواهند کرد.
خبرنگار: محمدعلی خرمی مشکاتی