بازخوانی انتقادی غنیمت‌انگاری زنان در فقه اسلام در جهان معاصر
مقاله بازخوانی انتقادی غنیمت‌انگاری زنان در فقه اسلامی در جهان معاصر طی یک نشست پژوهشی مورد نقد قرار گرفت.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام علی الهی خراسانی، نویسنده و دین‌پژوه امروز در نشست پژوهشی نقد مقاله بازخوانی انتقادی غنیمت‌انگاری زنان در فقه اسلامی در جهان معاصر که به همت مرکز فعالیت‌های قرآنی جهاد دانشگاهی و با همکاری مدرسه اسلام‌شناسی حضرت زهرا(س) برگزار شد، گفت: مشروعیت جهاد ابتدایی در مکتوبات فقهی، از گزاره‌هایی است که بستر «کنیزگیری» زنان توسط گروه‌های تکفیری را فراهم کرده است.
وی ادامه داد: جامعه جهانی در برابر چنین رفتارهایی از ابزار جرم‌انگاری استفاده کرده است. با این‌حال، آرای فقهی‌ای که در زمینه مشروعیت بردگی زنان و جهاد ابتدایی وجود دارد، راه را برای درست‌انگاری عملکرد گروه‌های تروریستی اسلام‌گرا باز گذاشته است.
این نویسنده افزود: غنیمت‌انگاشتن زنان، اندیشه‌ای رانده شده از جهان امروزین است که جایگاهی در شریعت و نیز خرد آدمیت ندارد، از این‌رو، با گذار از مکتوبات تاریخی در این زمینه باید از چنین رهیافتی عبور کرد و قدم در وادی برابری میان زن و مرد نهاد.
الهی خراسانی ادامه داد: با روش‌مندی در اصول فقه می‌توانیم احکامی را تشخیص دهیم که نازل بر شرایط تاریخی یک زمان مشخص بوده و وقتی امتداد در طول قرن‌ها پیدا نکرده می‌شود تعبیر کرد که این حکم دارای تاریخ‌مندی است.
این دین‌پژوه بیان کرد: یک بحث چالش برانگیز مطرح است و آن اینکه آیا در بخشی از قوانین و برداشت‌های عبودی از آیات قرآن هم شامل تاریخ‌مندی می‌شود یا خیر؟ اما در خصوص سنت این تاریخ‌مندی پیش می‌آید به ویژه احکام ولایی که در سنت وجود دارد و احکامی که با بررسی تاریخی و اصول فقهی مشخص است مرتبط با یک عرف و عادت است.
الهی خراسانی گفت: در خصوص کرامت انسانی نیز باید گفت از جمله مباحث قابل مناقشه است که آیا کرامت انسانی می‌تواند یک اعتبار قانونی، یک قاعده فقهی و یا یکی از مقاصد شریعت در استنباط دخالت داشته باشد.
وی اظهار کرد: اینکه که کرامت انسانی به عنوان یک مقصد شریعت می‌تواند در این امر دخالت داشته باشد و ما می‌توانیم بحث حقوق زنان از جمله کنیزگیری زنان را دنبال کنیم که خلاف کرامت انسانی است و در چارچوب مقاصد شریعت بیان شده است.
این مدرس حوزه علمیه گفت: ما اگر به عنصر تاریخ‌مندی با یک چارچوب به پرداختن به احکام ولایی، احکام اجتماعی و احکام برگرفته از فضای اجتماعی و فرهنگی آن زمان توجه کنیم یکی از اصول فقهی است که کمتر مورد توجه بوده و دیگر مورد بحث کرامت انسانی است.
در ادامه سهیلا پیروزفر، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی به عنوان ناقد این مقاله با اشاره به آیه «إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ» گفت: در خصوص این آیه تحلیل باید انجام شود که متاسفانه در این راستا غفلت شده و باید مورد تحلیل قرار گیرد و لذا به این آیه با دید کنیزگیری نگاه ندارم، چرا که این باید تاریخ‌نگاری شود، چرا که این مورد مربوط به فتوحات می‌شود و به جنگ‌های ایران و روم بر می‌گردد که این روسم را داشتند و اعراب بعد از ورود به ایران از این روسمات استقبال کردند، اعرابی که رهبر نظامی آنان پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) نیستند.
وی اظهار کرد: برخی از روسم و عادات بعد از رحلت پیامبر(ص) اتفاق افتاده و لذا باید این امر تاریخ‌گذاری شود که آیا در زمان جنگ‌های پیامبر(ص) و امام علی(ع) این اتفاقات رخ داده یا خیر؟ این با کرامت انسانی، عقلانیت و ارزش انسان که خدا به فرشتگان دستور داده سجد شود در تضاد است.
رئیس پردیس خواهران دانشگاه علوم اسلامی رضوی تصریح کرد: در قرآن کریم اگر تصور کنیم إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ منظور باشد که یک کنیز با تمام دخل و تصرف قابل قبول نیست، چرا که در آیات دیگر قرآن نیز آمده که اگر جوانان مومن پول ندارند از مومنان همسر بگیرند از إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ همسر انتخاب کنند که البته با اجازه پدر و فرد همراه است، لذا این مورد نشان می‌دهد اجازه هر دخل و تصرفی در این آیه بر اساس کنیزگیری مطرح نیست.
پیروزفر بیان کرد: پیامبر(ص) فروش انسان آزاد را از گناهان نابخشودنی عنوان کردند و ارتباط آن با کنیزگیری ثابت می‌کند که گذشت زمان روی مفاهیم اخلاقی تاثیر ندارد، چرا که دروغ در همه زمان‌ها بد و صداقت در همه زمان‌ها امری پسندیده است یا در خصوص ماهیت خرید و فروش خون که زمانی حرام بود، اما در حال حاضر با توجه به ماهیت کاربردی آن حکمش نقض شده است، از این رو دارای فایده است، اما در حکم کنیزگیری هیچ فایده‌ای مطرح نیست و اینکه یک زن را از همسرش جدا کنند و هر سرنوشتی را برایش رقم بزنند با کرامت انسانی در تضاد است.
وی اضافه کرد: البته در تاریخ فرهنگ عربی داریم که زمان امام سجاد(ع) ایشان بردگانی خریداری کردند و تعلیم دادند و آزاد کردند و این‌ها نسلی که امام را در قیام یاری کردند نگاه برده داری با کنیزگیری متفاوت است. وقتی یک بانویی در یک بلادی خوشبخت است و در کنار همسر خود زندگی می‌کند هیچ یک از مناسبات دینی و قرآنی کنیزگیری این زن را تایید نمی‌کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی گفت: با توجه به مطالعات تاریخی، قرآن و روایات باید بگویم که سنت پیامبر(ص) کنیزگیری را روش جنگی تلقی نمی‌کند و اگر خلاف این را دیدید باید تاریخ‌گذاری کنید، چرا که به نظر می‌رسد این به ماجرای بعد از فتوحات به خصوص عمر و فرماندهان عمر مطرح می‌شود.
در بخش دیگری از این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحمید علوی آزیز، استاد عالی حوزه علمیه مشهد گفت: مقاله خروج از چارچوب حجت‌مداری است و یک ادعا این است اگر در قرآن و زمان پیامبر(ص) بحث برده‌داری آمده در جهان معاصر پذیرفته نیست هر چند آن زمان مباح بوده است.
وی افزود: امروز اگر جهاد ابتدایی هم مشروع باشد برده گرفتن حرام است خیلی موارد بوده که قبلا حکمی داشته و بر اساس اجتهاد پویا تغییر یافته، مانند خرید و فروش خون و لذا ملاک جواز خرید و فروش یک منفعت عقلایی دارد و بنابراین این حکم تغییر یافته آن هم بر اساس چارچوب است.
مدیر مدرسه علمی آیت‌‌الله خویی (ره) در خاتمه بیان کرد: در ادله و ستون ادله یک بهم ریختگی وجود دارد، لذا برای رد مدعا راه‌های مختلف وجود دارد. بحث تاریخ‌مندی از پایه‌های اصلی این مقاله است. در جهان مساوات این امر قابل قبول نیست. اسلام منحصر به زمان پیامبر اکرم (ص) نیست و لذا خلفای بعد از پیامبر کارهایی به اسم اسلام کردند که ائمه اطهار قبول نداشتند که از آن جمله می‌توان به فتوحات خلفا اشاره کرد. در این خصوص باید گفت که مشکل در کنیزگیری نیست و مشکل این است که این بانو در جنگ همسر داشته و بعد به مالکیت مرد دیگر در می‌آمده است.