بررسی رواج مبانی نظری بی‌تفاوتی اجتماعی در دوره حاکمیت سفیانیان

نویسنده: هدیه تقوی

چکیده:
 مشارکت اجتماعی به‌عنوان مقوله‌محوری در جامعه اسلامی بعد از رحلت پیامبر(ص) به تدریج فروکش کرد. در ابتدا افراد و گروه‌هایی از عرصه سیاسی و دخالت در آن کنار رفته و اعتزال گزیدند. با به دست گرفتن قدرت توسط امویان، انفعال اجتماعی به سطح وسیعی از جامعه سرایت کرد؛ به‌گونه‌ای که بزرگ‌ترین جنایات در این دوره اتفاق افتاد، اما جامعه در مقابل آن واکنشی نشان نداد. از عوامل تأثیرگذار بر این روند، استفاده امویان از اندیشه‌های منفعل زا بود.
تعبیری که امویان و تعدادی از صحابه از اندیشه‌ها دینی و شبه دینی داشتند، در به رکود کشاندن جامعه تأثیر گذاشت. اندیشه‌های حفظ جماعت، تقدیرگرایی، اندیشه ارجا و خلافت الهی ازجمله مبانی نظری بود که امویان با تعبیری متفاوت از آن، جامعه را در قبال عملکرد خود به سکوت کشاندند. در این مقاله با روش توصیفی ـ تبیینی ابتدا اندیشه‌های دینی و شبه دینی رایج در دوره امویان بیان شده سپس به چگونگی تأثیرگذاری آنها بر انفعال اجتماعی پرداخته می‌شود. به نظر می‌رسد امویان با استفاده از این اندیشه‌ها با سلب روحیه مشارکت از مردم، انفعال اجتماعی را به سطح وسعی از جامعه اشاعه دادند.

کلیدواژه: بی‌تفاوتی اجتماعی، نظریه حفظ جماعت، تقدیرگرایی، نظریه خلافت الهی، اندیشه ارجای خالص.