آثار هشتگانۀ انتظار از دیدگاه آیت الله جوادی آملی

ادیان نیوز: نوشتاری از آیت الله العظمی جوادی آملی دربارۀ «چیستی و آثار انتظار» را منتشر می کنیم.

امام عصر (عج) زمانی شناخته می شود که معنای خلافت الهی دانسته شود؛ زیرا خلیفه اللّهی برجسته ترین لقب انسان کامل است. (۱)

۱. حقیقت انسان کامل را جز آفریدگار او و سایر انسان های کامل نمی شناسند. مقام شامخ انسان کامل، همان خلافت خداست که همه جا و در همه شئون به عنوان آیت کبرای خدا ظهور و حضور دارد و در همه مراحل از لطف و فیض خاص خدا برخوردار است. چنین موجودی گاه پیامبر و گاه امام است.

۲. خلافت الهی، لباسی فاخر است که تنها زیبندۀ اندام ملکوتی انسان کامل است؛ حتی فرشتگان مقرّب از آن بی بهره اند.

۳. تنها این انسان کامل است که در همه جا مظهر خداست.

۴. ذات اقدس الهی برای نمایاندن چنین مقام والایی به دیگران، درود و سلام خویش را به عبارت های گوناگون متوجه تمامی شئون انسان کامل می کند.

۵. فرج وجود مبارک امام عصر(عج) از بزرگ ترین آرزوهای پیروان مکتب اهل بیت (علیهم‌السلام) است که سبب امید به آینده و حرکت و پویایی در جامعه اسلامی است. مهم، باور حتمی بودن ظهور و انتظار راستین برای تحقق آن است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بهترین عمل امّت را انتظار فرج از جانب خدای سبحان می داند: «أفضل أعمال اُمّتی انتظار فرج من الله (عزّ وجلّ)». (۲) و اهل بیت (علیهم‌السلام)، برجسته ترین مصداق این عنوان کلّی را انتظار فرج وجود مبارک ولی عصر(عج) دانسته اند، چرا که برای انسان های مؤمن ظهور آن حضرت گشایش حقیقی است. (۳)

۶. حضرت عبدالعظیم حسنی (قدس ‌سره) فرمود: بر مولایم حضرت جواد الائمه (علیه‌السلام) وارد شدم؛ تصمیم داشتم از او بپرسم که آیا «قائم» شما همان مهدی است یا غیر او؛ پیش از آنکه سخن بگویم، فرمود: «ای ابا القاسم! قائم ما همان مهدی است که باید در زمان غیبتش منتظر او بود و در زمان ظهورش وی را اطاعت کرد و او سومین فرزند من است. قسم به خدایی که محمد صلی الله علیه و آله و سلم را به پیامبری برگزید و امامت را به ما اختصاص داد، اگر تنها از عمر دنیا یک روز باقی باشد، خدای تعالی آن روز را به قدری طولانی می کند تا قائم ما ظهور و خروج کند و آن گونه که زمین از ظلم و جور پر شده است، آن را از عدل و قسط پر گرداند!؛ خدای سبحان کار او را در یک شب اصلاح می کند و اوضاع را به نفع او می گرداند، چنان که کار موسی علیه ‌السلام را در یک شب اصلاح کرد: موسی برای گرفتن شعله ای از آتش برای استفاده خانواده اش رفت؛ اما هنگام بازگشت به شرافت رسالت و افتخار نبوت رسیده بود؛ سپس امام جواد علیه‌السلام فرمود: بهترین اعمال شیعیان ما انتظار گشایش امور به دست آن حضرت است». (۴)

انتظار ظهور حضرت ولی عصر(عج) آثار و نتایج فراوان فردی و اجتماعی دارد از جمله:

امید به آینده ای روشن که سهم بزرگی در حرکت ها، کوشش ها و تلاش های فردی و اجتماعی مردم دارد، یکی از آثار آن شمرده می شود و چه بسا یکی از جهات تأکید و توصیه انتظار در لسان عترت طاهرین علیهم‌السلام لحاظ همین فایده بوده است؛ آن گونه که امیر مؤمنان علی علیه‌السلام انتظار فرج را محبوب خدای سبحان دانسته و امید به رحمت خدا را از آثار آن معرفی می کند: آن حضرت فرمود: اِنتظروُا الفرج و لاتیأسوا من روح الله، فانّ أحبّ الأعمال إلی الله (عزّ وجلّ) انتظار الفرج (۵) و حضرت سید الساجدین علیه‌السلام، انتظار فرج را از بزرگ ترین گشایش ها می شمارد: انتظار الفرج من أعظم العمل. (۶)

آن کسی که منتظر راستین مصلح جهانی است، هم صالح است و نیز مصلح. چنین کسی با اقتدا به دعای مولای خویش از خدای سبحان چنین می خواهد: اللّهمّ! إنّا نرغب إلیک فی دوله کریمه، تعزّ بها الإسلام و أهله و تذلّ به النفاق و أهله و تجعلنا فیها من الدعاه إلی طاعتک و القاده إلی سبیلک. (۷) این (کلام فوق) همان معنای بلندی است که امام معصوم علیه‌السلام بدان اشاره و در بیان وظیفه شیعیان در عصر غیبت می فرماید: علیکم بالدعاء و انتظار الفرج!. (۸) چرا که اگر دعا ناظر به جنبه فردی و خودسازی تنها باشد، انتظار فرج قطعاً ناظر به هر دو جنبه فردی و اجتماعی یا به سخن دیگر، خودسازی و دیگرسازی است.

آن کسی که منتظر راستین حجت خداست، هماره در تلاش و تکاپوست تا فرهنگ ناب مهدوی از «علم» به «عین» آید و از گوش به آغوش؛ از این روست که هر متخصص فن آوری که در مکتب انتظار آموخته گردیده است، در ارائه صحیح تخصّص متعهدانه، هیچ قصوری روا نمی دارد.

اگر امام صادق علیه‌السلام فرمود: لیعدنّ أحدکم لخروج القائم و لو سهماً… . (۹) یعنی منتظر ظهور آن حضرت حتی یک تیر هم که شد، آماده باید کند… (این سخن) صبغه تمثیل دارد نه تعیین؛ زیرا متخصص نظامی، آمادگی رزمی وظیفه اوست و کارشناس اقتصادی، رسالتش تلاش برای حلّ تورم، رفع بیکاری، تعدیل تقاضا و عرضه، تقلیل فاصله رنج آور طبقاتی و تعطیل اسراف و اتراف و ترفّه است و مجتهد فقهی یا حقوقی یا سیاسی، عهده دار جهل زدایی و ایستادگی در برابر هجوم فرهنگی و در نهایت، تبیین و تعلیل و حمایت عالمانه از مبانی اعتقادی است.

آن کسی که به راستی امام خویش را موجود (حیّ و حاضر) می داند و او را مظهر «هُوَ بِکُلِّ شی ءٍ عَلیم» (۱۰)، «هُوَ السَّمیعُ البَصیر» (۱۱) و «هُوَ عَلی کُلِّ شی ءٍ شَهید» (۱۲) می ‌شناسد، هماره خویش را در محضر خلیفه الهی و امام معصوم خود می داند، همان گونه که حضور خدای والا را در مرتبه ای بالاتر ادراک می کند و آن گاه بر اساس آموزه های اساسی قرآن در محضر خدای سبحان و خلیفه او حیا پیشه می کند و از درون و برون، خود را در مشهد حق و امام خویش دیده و از زشتی ها و معاصی دوری می کند و چنین انتظاری موجب تنزیه روح او شده، قلبش را نورانی می سازد.

مجموعه آثار تحرّک آفرین، امیدبخش و اصلاحگر انتظار راستین، منتظر صادق را بدان سوی رهنمون می شود که چون وقت ظهور ناپیداست، می باید همواره واجد شرایط و لوازم ظهور مهدی موجود موعود(عج) باشد و همین آمادگی و پرهیز از تسویف و تأخیر، در اصلاح فرد یا جامعه، در بارور شدن فکر فردی و عقل جمعی سهم بسزایی خواهد داشت.  (13)

آن کسی که منتظر راستین امام عصر(عج) است بر اثر تخلّق به اخلاق الهی گَردِ حرام نمی گردد و جانش به گَردِ معصیت، غبار نمی گیرد و می کوشد در انجام دادن واجب و دوری از معصیت که در رأس آموزش های فرعی اسلام است، قصور و تقصیر روا ندارد. واجبات را عمل و از حرام ها دوری کند و فراخور توان خویش به انجام دادن مستحب و ترک مکروه نیز اهتمام ورزد؛ و چون چنین کند، مطلوب مولای خویش را به انجام رسانیده و مستحق عنایت خاص و نگاه تشریفی امام خویش و سایر عترت طاهره علیهم‌السلام خواهد شد.

اِثاره (جلوه‌گر ساختن) دفائن عقول و شکوفایی گنج های اندیشه انسان ها از برترین برنامه های وجود مبارک امام عصر(عج) است؛ همان گونه که در بسیاری از روایاتِ ظهور حضرتش به اوج گرفتن سطح آگاهی در عصر ظهور تصریح شده است. سیر طبیعی علوم از سویی و کوشش بی وقفه عُلَماء و صاحبان عقل و دانش و فرهنگ از سویی دیگر، سبب گسترش مباحث و معارف علمی و زمینه رشد فکر و شکوفایی اندیشه را فراهم می آورد. این حرکت و جنبش علمی که با تألیف کتاب یا سایر دستاوردهای علمی و فکری و به دست علما که سربازان واقعی و منتظران حقیقی امام عصر(عج) اند به وجود می آید، فتنه های برخاسته از خواسته های نفسانی برای خاموش کردن چراغ عقل را ناکام می گذارد و سبب تعالی اندیشه و دانش خواهد گشت. (۱۴)

انسان منتظر که در پرتو یقین به حضور ذات اقدس الهی و ادراک محضر امام عصر خویش در میدان جهاد اوسط و اکبر به مبارزه با شیطان درون و بیرون قیام می کند، می تواند تا بدان پایه اوج گیرد که امام معصوم به منظور تجلیل از او و تشویق سایر صحابه به پژوهشگری و پرهیزکاری سخن او را در اثنای قول خویش یادآور می شود و از او سخن نقل کند؛ (۱۵) چه بسا منتظران صالح و صادق حجت منتظر(عج) که خویش را در عرصه جهاد اوسط و اکبر پرورده و به بارگاه قبول اهل بیت علیهم ‌السلام باریافته اند و مشمول نظرۀ رحیمیۀ آنان گردند.

پی نوشت:

(۱)- امام مهدی (عج) موجود موعود، ص ۱۱۵.

(۲)- کمال الدین، ج ۲، ص ۳۵۷؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص ۱۲۸.

(۳)- امام مهدی (عج) موجود موعودصفحه ۱۶۴.

(۴)- عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن أبی‏طالب(علیه‌السلام) الحسنی قال: دخلت علی سیدی محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن أبی‏طالب(علیهم‌السلام) و أنا اُرید أن اسئله عن القائم ما هو المهدی أو غیره؟ فابتدأنی فقال لی: یا أبا القاسم! إنّ القائم منّا هو المهدی الذی یجب أن ینتظر فی غیبته و یطاع فی ظهوره و هو الثالث من ولدی؛ و الذی بعث محمداً بالنبوه و خَصَّنا بالإمامه! انّه لو لم یبق من الدنیا إلاّ یوم واحد لَطوّلَ الله ذلک الیوم حتی یخرج فیه فیملأ الأرض قسطاً و عدلاً کما ملئت جوراً و ظلماً و إنّ الله تبارک و تعالی لَیصلح له أمرَه فی لیلهٍ کما أصلح أمر کلیمه موسی(علیه‌السلام) إذ ذهب لیقتبس لأهله ناراً فرجع و هو رسول نبیّ ثم قال(علیه‌السلام): أفضل أعمال شیعتنا انتظار الفرج.

(۵)- الخصال، ص۶۱۶.

(۶)- کمال الدین، ج۱، ص ۴۳۷. امام مهدی (عج) موجود موعود، ص۱۸۴.

(۷)- الکافی، ج۳، ص۴۲۴.

(۸)- مهج الدعوات، ص۳۳۲؛ امام مهدی (عج) موجود موعود،ص ۱۸۵.

(۹)- الغیبه، نعمانی، ص۳۲۰.

(۱۰)- بقره، آیه ۲۹.

(۱۱)- سوره اسراء، آیه۱.

(۱۲)- سبأ، آیه ۴۷.

(۱۳)- امام مهدی (عج) موجود موعود،ص ۱۸۵.

(۱۴)- عن أبی جعفر علیه‌السلام قال: إذا قام قائمنا وضع الله یده علی رؤوس العباد فجمع بها عقولهم و کملت به أحلامهم (الکافی، ج۱، ص ۲۵)؛ قال أبو عبدالله علیه‌السلام: العلم سبعه و عشرون جزءاً فجمیع ما جاءت به الرسل جزءان لم یعرف الناس حتّی الیوم غیر الحرفین فإذا قام القائم أخرج الخمس و العشرین حرفاً فبثّها فی الناس و ضمّ إلیها الحرفین حتّی یبثّها سبعه و عشرین حرفاً (منتخب الانوار، ص ۲۰۱؛ ر.ک: بحار الانوار، ج۵۲، ص ۳۳۶). امام مهدی (عج) موجود موعودصفحه ۱۸۷.

(۱۵)- امام مهدی (عج) موجود موعود، ص ۱۸۸.

(۱۶)- همان

منبع: پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی جوادی آملی