تفاوت کارکردهای مسجد در ایران با سایر کشورها
ارتباطات اسلامی با پیشنهاد جمعی از مسئولان فرهنگی کشور و با موافقت مقام
معظم رهبری در سال ۱۳۷۴ و با تجمیع نهادها و دستگاه‌های فرهنگی که مأموریت
آنها فعالیت فرهنگی در خارج از کشور بود، تأسیس شد. عمده‌ترین وظیفه این
سازمان، معرفی فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در خارج از کشور است؛ فرهنگی که از
کانون اجتماعات ایرانیان مسلمان سرچشمه می‌گیرد و ابوذر ابراهیمی ترکمان
رئیس سازمان نیز بر ترویج این موضوع تأکید مضاعف دارد. یکی از این
کانون‌ها، مسجد است که درباره جایگاه آن با دکتر ابراهیمی گفت‌وگو کردیم.
* شما در کشورهای ترکیه، ترکمنستان و
روسیه نماینده فرهنگی بودید و دو سال به عنوان رایزن نمونه فرهنگی انتخاب
شدید. در این ایامی که رایزن بودید چه‌قدر از پتانسیل مساجد برای برگزاری
برنامه‌های فرهنگی و شناساندن فرهنگ اسلامی‌ایرانی به مخاطبان خارج از کشور
استفاده کردید؟
بسم الله الرحمن الرحیم. یکی از مشترکات ما با
بسیاری از کشورها اشتراک در دین و مذهب است. قطعا برای فعالیت دینی و
مذهبی، مساجد بستر بسیار بسیار مناسبی هستند و اساساً جایگاهی هستند که
مسلمانان در آنجا گردهم می‌آیند و با هم دیدار می‌کنند و عبادات و مناسک
خود را در آنجا اجرا می‌کنند. وجود چنین مراکزی در عمق بخشیدن به
فعالیت‌های فرهنگی در بسیاری از کشورها بسیار زمینه خوبی را ایجاد می‌کند
برای اینکه بتوانیم در بین مسلمانان و علاقه‌مندان به اسلام تاثیرگذاری
داشته باشیم.
*با توجه به تجربیات ارزشمندی که در
این زمینه داشته‌اید، کارکرد مساجد کشورهای خارج با مساجد داخلی چقدر شبیه
به هم و یا متفاوت از هم است؟
در خارج از کشور مساجد در بسیاری از کشورها،
تابع مجموعه‌ای از مقررات دولتی هستند و مقررات مردمی، چندان بر آنها حاکم
نیست. به همین دلیل چون اکثر ائمه جمعه و جماعات همه از طرف دستگاه‌های
دولتی منصوب هستند، مطابق قواعد و قوانین آن دولت امورات و کارها را پیش
می‌برند و بخش مردمی در اداره مسجد نقش فعالی ندارد. در بسیاری از کشورها
همه کسانی که در مسجد فعال هستند، حقوق‌بگیرانی هستند که به عنوان یک شغل
در کنار کارهای خودشان به امورات مسجد هم رسیدگی می‌کنند. اما در ایران این
وضعیت متفاوت است. در واقع مردم ما خدمت در مسجد را به عنوان یک وظیفه
دینی تلقی کرده و همانطور که نمازخواندن و روزه‌گرفتن را واجب میدانند و
در نگاه آنان عزاداری برای امام حسین(ع) مستحب است، کارکردن در مساجد را هم
جزو وظایف نانوشته خویش میدانند. وظایفی که به عنوان تکمیل‌کننده واجبات و
مستحباتی است که بر گردن دارند. به همین دلیل هرکسی در مسجد هرکاری را که
از دستش بر آید، انجام می‌دهد و اینطور نیست که حتما خادم مسجد، مسجد را
تمیز کند، یا مثلاً زمانی که در ایام عاشورا احسان می‌دهند، حتماً متصدیان
مسجد این کار را بکنند. اما در خارج از کشور کمی این مسئله متفاوت است.
در عین حال اشتراکات بسیار زیادی وجود دارد. در
مساجد، مفسرین قرآن و کسانی که باید مبلغ دینی باشند، فضای مناسبی در
اختیار دارند که می‌توانند در آنجا به تبلیغ دین و تفسیر آیات قرآن و بیان
مسائل و احکام مذهبی بپردازند. فکر می‌کنم در بعضی از کشورها بعد از انقلاب
اسلامی ایران، اساساً در کارکردهای مسجد تفاوت عمده‌ای پیدا شد؛ یعنی مسجد
جایگاه بالاتر و بیشتری را پیدا کرد و به همین دلیل می‌بینید در کشورهای
شوروی سابق -که مساجد از کارکرد اولیه خود خارج شده بودند و به باشگاه‌های
ورزشی و … تبدیل شده بودند- دوباره به عنوان مطالبه مسلمانان این مناطق
به کاربری اولیه خود یعنی مساجد بازگشتند و مسلمانان اکنون در این کشورها
به اقامه نماز و اجرای مناسک و مراسم مذهبی در آنجا می‌پردازند.
*جنابعالی اشاره کردید که بحث خادمی
مسجد در فرهنگ ایرانیان مبحث جا افتاده‌ای است و مردم به صورت خودجوش کمک
می‌کنند. اما شاید این خدمت اندکی کمرنگ شده باشد و مردم کمتر احساس
مسئولیت می‌کنند. بدین صورت که اگر به فردی بگویند خادم حرم امام رضا(ع)
باشد، با دل و جان می‌رود و همه تلاش خود را می‌کند اما اگر بگویند یک ساعت
به مسجد محل بیا تا روزانه یک ساعت درب مسجد بیشتر باز باشد، شاید رغبتی
نشان ندهد. شما چطور؟ یعنی برای خودتان افتخار می‌دانید که بگویند آقای
دکتر ابراهیمی ترکمان خادم افتخاری مسجد محله‌شان است؟
من قطعاً به این کار افتخار می‌کنم. روایات
متعددی در اینباره داریم که لحظات عمر فردی که در مسجد است جزو عمرش محاسبه
نمی‌شود و چون مسجد خانه خداست، محل نزول برکات الهی است و فوق‌العاده
برکت دارد. تصور می‌کنم که خدمت در مساجد یکی از خدمت‌هایی است که خداوند
افرادی را برای این خدمت برمی‌گزیند و نصیب هر کسی نمی‌شود. اگر هم افراد
به مشاهد مشرفه و مرقد مطهر ائمه معصومین علیهم‌السلام علاقه‌مند هستند،
خدمت در رواق‌ها و شبستان‌های مسجد نیز چنین ثوابی دارد.
* از منظر یک مسئول و از آنجا که رهبر
انقلاب فرمودند امسال سال «دولت و ملت، همدلی و هم‌زبانی» است، آیا مسجد
می‌تواند زمینه‌ساز و بستر مناسبی برای این همدلی باشد؟
اساساً مسجد، حج و اجتماعات اسلامی برای همین
است که امتیازات را از بین ببرد. اینکه من مسئولیتی دارم، این امتیازاتی
است که خودمان قائل شده‌ایم، وگرنه نزد خداوند آنچه باعث رفعت مقام می‌شود،
این امتیازات ظاهری و دنیوی نیست، بلکه بحث تقواست. در قرآن کریم دو نوع
تقوا و کرامت داریم؛ یک کرامت انسانی داریم که آیه شریفه «و لقد کرّمنا بنی
آدم» به آن اشاره دارد و یک کرامت تقوایی داریم که «انّ اکرمکم عند الله
اتقاکم» است. در پیشگاه خداوند همه بندگان مثل هم هستند و همه هنگام عبادت و
اقامه نماز باید خضوع و رکوع در برابر خداوند انجام دهند و فرقی نمی‌کند
چه کسی باشند. بر این اساس مسجد مهمترین مکانی است که همدلی بین انسان‌ها
در آنجا شکل می‌گیرد. چرا که نزد خداوند امتیاز به تقواست و اینکه کسی
بتواند بستر خدمت را آماده کند و خدمت بیشتری به خلق و دین خدا انجام دهند.
قطعاً وقتی انسان در مساجد می‌رود و می‌بیند که کسانی بی‌ادعا به‌دنبال
راز و نیاز و ارتباط با خداوند هستند، به شدت از دیدن این صحنه‌ها متأثر
می‌شود؛ شخصاً گاهی اوقات تا ساعت‌ها در فکر این هستم که چرا من توفیقی که
فرد دیگری در این مسجد دارد، ندارم؟
منبع : فارس