رویکرد شیعی به نظریه موعودگرایی، سازنده و صلح‌آمیز است
سخنرانان نشست موعودگرایی و گرایش‌های آخرالزمانی با تشریح برخی جریانات انحرافی که برای اهداف سیاسی خود از عقاید دینی سوء استفاده کرده‌اند، رویکرد شیعی به موعودگرایی را سازنده و صلح‌آمیز خواندند.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، نشست «موعودگرایی و گرایش‌های آخرالزمانی معاصر» چهارشنبه، ۲ اسفندماه از سوی مؤسسه اطلاعات و تحقیقات اسلامی(IRIC) با همکاری دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در سالن حنانه این دانشکده برگزار شد.
در این نشست، محمد نهاوندیان، استاد اقتصاد؛ سیدمحمد کاظم سجادپور، رئیس پیشین مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه و عضو هیئت علمی دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه و مهدیه پاکروان، استاد دانشگاه الزهرا(س) به میزبانی ساره طارمی راد به سخنرانی پرداختند. این برنامه به صورت حضوری و به زبان انگلیسی برگزار شد.
در ابتدا میزبان برنامه درباره مؤسسه اطلاعات و تحقیقات اسلامی (IRIC) گفت: این مؤسسه در سال ۱۹۹۰ توسط گروهی از دانشجویان در واشنگتن دی سی کار خود را آغاز کرد. این موسسه در زمینه آموزش از راه دور مطالعات شیعی و اسلامی، تحقیقات مربوط به مسلمانان در جوامع غربی از جمله آلمان فرانسه و آمریکای شمالی فعالیت دارد.
IRIC همچنین در زمینه تولیدات رسانه‌ای همچون فیلم کوتاه، کلیپ، فیلم مستند فعال است و دارای نشریاتی همچون خبرنامه، مجلات و … است. این مؤسسه در همایش‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی حضور فعالی دارد و به عنوان تنها نماینده تشیع در پارلمان ادیان در سال ۲۰۲۳ در شیکاگو حضور داشت.
در ابتدای نشست، سیدمحمد کاظم سجادپور، رئیس پیشین مرکز مطالعات سیاسی در سخنانی گفت: بسیار خوشحالم که امروز با موضوع مهدویت سخنرانی می‌کنم. در ابتدا به این سوال می‌پردازم که آیا رابطه‌ای بین موعودگرایی و آخرالزمان وجود دارد؟ یک رابطه ساختاری و پیچیده بین این دو مفهوم وجود دارد. برای پاسخ به این سوال باید فرضیه‌های مربوط به موعودگرایی را بررسی کنیم.
وی افزود: فرضیه نخست خشم و نارضایتی از بی‌عدالتی ظلم و سرکوب است. موعودگرایان معتقد به این نظریه می‌گویند آینده بهتری در آخر الزمان وجود دارد. زیرا انسان از وضع کنونی خود خشمگین و ناراضی است و می‌خواهد از آن رهایی یابد و آینده‌ای بهتر بسازد. همچنین فرضیه‌ای به عنوان فرضیه اشتیاق وجود دارد. یعنی دستیابی به جهانی ایده‌آل و آرمانی.
سجادپور ادامه داد: علاوه بر این فرضیه رضایت از وضع موجود یا جبرگرایی و تقدیرگرایی وجود دارد که طرفداران آن معتقدند سرنوشت را نمی‌توان تغییر داد؛ در مقابل فرضیه دیگری می‌گوید که اوضاع جهان را می‌توان تغییر داد و باید سرنوشت را ساخت. این فرضیه را می‌توان فرضیه سازنده خواند.
از دیدگاه الهیاتی و فلسفی، فرضیه‌ها بسیار مهم هستند. بر اساس این فرضیه‌ها باید پلی بین وضع موجود و وضع ایده‌آل زد و آینده بهتری ساخت.
وی ادامه داد: برخی از این نظریه‌ها همچون کمونیسم معتقدند با عدم ایمان به خدا و مهندسی اجتماعی می‌توان آینده را بهتر کرد. صهیونیسم هم نظراتی درباره آینده دارد. دین بودیزم هم معتقد است می‌توان آینده را ساخت و نیازی به خدا نیست. در مقابل باید گفت ماهیت و ذات انسان مانند یک ساختمان نیست که بتوان آن را به راحتی طراحی کرد. نظریه دیگر می‌گوید با اراده خدا که همراه و مؤید اراده انسان است می‌توان آینده‌ای بهتر ساخت. به نظر من این راه درست در مورد موعودگرایی است. خدا به ما قدرت طراحی و ساختن آینده ما را داده است.
انجیلگرایان معتقد به اصالت تمدن غربی هستند و معتقدند که این تمدن که قدرت خود را از دست داده دوباره بر جهان حاکم می‌شود. هانتینگتون، نظریه‌پرداز تئوری جنگ تمدن‌ها می‌گوید هویت تمدن غربی به خاطر مسلمانان، مسیحیان غیر پروتستان و دیگران در خطر است و موعود می‌آید تا اوضاع را به نفع غرب تغییر دهد.
وی افزود: ما در اسلام معتقدیم که خلقت هدفمند است و خداوند جهان را با یک هدف خلق کرده است؛ هدفی در پشت این جهان بزرگ و زیبا هست. آیات قرآنی و احادیث زیادی داریم که می‌گوید جهان بیهوده آفریده نشده است. موعودگرایی در اسلام و شیعه یک امر بسیار خاص است. ما معتقدیم که امامت امام عصر یک موضوع خاص است. نظریه مهدویت معتقد است برای ساخت آینده‌ای بهتر امام زمان به تنهایی نمی‌تواند کاری بکند؛ او به یاری انسان‌های صالح نیاز دارد. من معتقدم ما بسیار مورد لطف خدا قرار داریم زیرا یک زندگی هدفمند داریم که با مهدویت و ظهور امام مهدی(عج) معنا پیدا میکند. ما برای ظهور دعا می‌کنیم و معتقدیم این بخشی از ساختار جهان است که به اراده خدا و با دستان قدرتمند او ساخته می‌شود.
سپس محمد نهاوندیان، سیاستمدار و استاد اقتصاد در سخنانی گفت: استفاده ابزاری از موعودگرایی در سال‌های اخیر نهضت‌ها و حرکت‌هایی را به وجود آورده که بدنام‌ترین آن داعش است. پرچم سیاه داعش از «رایات السود» می‌آید که در برخی احادیث درباره ظهور مهدی وجود دارد که می‌گوید وی پس از ظهور پرچم سیاه به دست می‌گیرد. اینها روایات جعلی است که در زمان عباسیان ساخته شد که نماد آنها پرچم سیاه بود.
آنها از مهدویت برای اهداف پلید سیاسی خود استفاده کردند. وقتی تصاویر داعش در رسانه‌های جمعی نمایش داده می‌شود که چگونه با مردم رفتار می‌کنند این پیام را می‌دهد که اعتقاد به آخرالزمان در نزد مسلمانان چگونه است.
داعش از چنین تفکری به روش غیر اسلامی و غیرانسانی استفاده کرد. بر این اساس موعودگرایی تبدیل به یک موضوع داغ می‌شود. غربی‌ها کنجکاو می‌شوند درباره مهدویت بیشتر بدانند.
داعش یک نمونه از قرائت سنی از موعودگرایی بود.در طول تاریخ مدعیان دروغین زیادی ظهور کردند. گروهی خود را نماینده مهدی خواندند. همه اینها منجر به تقویت عقیده جبر و تقدیر گرایی‌می شود که هر سختی که پیش می‌آید باید تحمل کنیم؛ نوعی جبر تاریخی که مارکسیسم بیان میکند. برخی فرصت‌طلبان برای سودجویی از این باور استفاده کردند.
مهدویت؛ باور اصیل اسلامی
اکنون این سؤال مطرح می‌شود که آیا نظریه مهدویت در قرآن ریشه دارد یا ساختگی است؟. پاسخ این است که قرآن درباره آینده بشر ساکت نیست بلکه به روشنی آینده را ترسیم میکند.
آیه ۱۰۵سوره انبیا می‌گوید: «وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ (و در حقیقت در زبور پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد)». قرآن می‌فرماید آینده جهان در کتاب‌های مقدس تورات و زبور هم ذکر شده که بندگان صالح خدا وارث زمین خواهند بود.
در آیه ۵۵ سوره نور می‌فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئًا وَمَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ: خدا به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده اند وعده داده است که حتما آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد همان گونه که کسانى را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد و آن دینى را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنى مبدل گرداند [تا] مرا عبادت کنند و چیزى را با من شریک نگردانند و هر کس پس از آن به کفر گراید آنانند که نافرمانند».
وی افزود: در قرآن، عدالت و امنیت با مفهوم آخرالزمان گره خورده است. نام مهدی بارها در همه منابع مختلف شیعه و سنی آمده است. در منابع حدیثی سنی ۴۶ روایت در این باره ذکر شده است؛ این یک باور شیعی نیست که توسط آنها ساخته شده باشد یا آنها در تفسیر قرآن ساخته باشند. مهدویت یک باور اصیل اسلامی است.
حضرت محمد فرمود: اگر از عمر دنیا بیش از یک روز نمانده باشد خداوند آن روز را طولانی میکند تا آنکه مردی از اهل بیتم مبعوث شود که اسم او اسم من است. او زمین را از قسط و عدل پر میکند همانگونه که از ظلم و جور پر شد.
تفکر اسلامی به ما می‌گوید انسان به سوی خیر و جهت بهبود پیش می‌رود. این نظریه، اندیشمندان مسلمان را خوش‌بین کرده است. این سؤال مطرح می‌شود کسانی از این باور استفاده می‌کنند آیا برحق هستند یا فاسدند. موارد زیادی وجود دارد که در قرون اول کسانی مدعی مهدویت شدند. در حکومت امویان کسانی خود را مهدی خواندند و این اسم به تدریج تبدیل به یک عنوان شد و به آنها مرجعیت بخشید برای اجرای عدالت.
در مسیحیت کسانی هستند که معتقدند در آرماگدون (نام محلی است که مطابق پیشگویی مکاشفه یوحنا در عهد جدید، برای حضور در نبردی در آخرالزمان آنجا گرد خواهند آمد. آرماگدون همچنین به صورت عام به پایان جهان و اتفاقات آن نیز گفته می‌شود.) میلیون‌ها نفر خواهند مرد، جهان تخریب می‌شود.
مسیحیان صهیونیست می‌گویند جنگ نهایی غیرقابل اجتناب است؛ آنها نسل‌کشی مسلمانان را تشویق می‌کنند. جنبش‌های جعلی همچون بهاییت و بابیت از باور مهدویت برای توجیه اهداف خود استفاده کردند یا مهدی سودانی در شمال آفریقا نمونه دیگری از مدعیان جعلی است.
در مقابل دیدگاه ما از مهدویت، گسترش صلح و عدالت در جهان است. ما خود را آماده می‌کنیم برای آن نوع عدالتی که مهدی قرار است برای ما بیاورد به نحو مثبت و سازنده. در شیعه رویکرد مثبت به مهدویت وجود دارد.
وی در جمع‌بندی این نشست گفت: باور به مهدویت در همه ادیان وجود دارد. سوء استفاده‌های زیادی از این مفهوم شده است. کل تاریخ درستی و معتبر بودن این باور را نشان می‌دهد. ظهور امام مهدی صلح آمیز است. مسیح همراه با اوست؛ همه مسیحیان می‌آیند و او را می پذیرند و با او دست بیعت می‌دهند و دقیقا مانند فتح مکه هیچ انتقام و خونریزی در کار نخواهد بود.
سوء استفاده‌های سیاسی از موعودگرایی
در پایان مهدیه پاکروان، استاد دانشگاه الزهرا(س) و نویسنده کتاب «استراتژی منجی : جنگ جهانی یا صلح جهانی ؟» در سخنانی گفت: وقتی کلمه ظهور را می‌شنویم، ظهور مهدی و برقراری عدالت برای ما تداعی می‌شود. شیعه معتقد است ظهور امام زمان برابر است با رهایی بشر از سرکوب و ظلم و بی‌عدالتی. وی به دو رویکرد متن‌گرا و تاریخی در این باب اشاره کرد و گفت برخی جریان‌ها ظهور را مصادف با بروز خشونت و خونریزی دانسته‌اند و بدین ترتیب به تردید در وجود امام زمان، ایجاد وحشت از باور مهدویت و در نهایت انتقاد از تشیع روی آورده‌اند.
پاکروان همچنین به پیشینه تاریخی باور به مهدویت، سوء استفاده‌های سیاسی انجام شده از این باور و جریانات ضد موعودگرایی پرداخت. به گفته وی برخی جریانات سیاسی در طول تاریخ برای اهداف قدرت‌طلبانه و حذف رقبای خود این باور را تحریف کرده و از آن به نفع خود بهره برده‌اند.