مهراب صادق نیا: امام علی (ع) عدالت و حقوق را برای همه مردم می خواست نه فقط برای شیعیان و موافقانش

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت الاسلام والمسلیمن مهراب صادق نیا استاد دانشگاه ادیان و مذاهب در سخنانی به مناسبت ایام شهادت جانسوز امام علی علیه السلام، با برشمردن «مماشات، نرمی و لطافت و رفق» به عنوان مولفه های اصلی مدارا افزود: اما در علم جدید مدارا یک ضرورت سیاسی است، به معنای تحمل مساله‌ای که در جامعه وجود دارد و ما قبول نداریم و مصداق آن در حکومت، پذیرش مخالفان، دگراندیشان و دگرباشان توسط حکومت است. بنابراین پذیرش موافقین یا رای اکثریت از سوی حکومت به معنای مدارا نیست، چون رای اکثریت حاکم است. این تحمل مخالف و اقلیت است که مبنای مداراست.

به گفته او، مدارا در حکومتهای مدرن یک فضیلت اخلاقی نیست، بلکه یک ضرورت است، چون لازمه خیر جمعی مشارکت همه جامعه و تفکرات و نه فقط اکثریت است؛ اما در حکومت دینی، مدارا یک فضیلت اخلاقی است و حاکم اسلامی که مدارا نداشته باشد، از فضیلت و مشروعیت اخلاقی برخوردار نیست.

صادق نیا در ادامه گفت: مدارا با هر انسانی، صرفا به دلیل انسان بودن، فارغ از نگاه و عقیده و حتی انسانیت تعریف شده در جوامع انجام می‌شود، چون ما گاه انسانیت را براساس دین، نژاد و ایدئولوژی تعریف می‌کنیم و ظلمهای زیادی در تاریخ با شعار انسانیت و تعریف آن در یک گروه انجام شده است.

پذیرش تفاوت و اختلاف با دیگران

وی ۶ مولفه مدارا را «پذیرش تفاوت و اختلاف با دیگران و کنار آمدن با مخالف در عین وجود تفاوتها»، «تحمل مخالف و عدم حذف آن با وجود قدرت حذف»، «پذیرش احتمال خطا در هراندیشه ای در عین باورداشتن به آن»، «نرمخویی برای ترویج چیزی که درست می دانیم و عدم سختگیری و برخورد سخت»، «پذیرش یک پدیده ناپسند برای حفظ امر مهمتر و حفظ مصلحت جامعه» و «ستیزه نکردن با معترضان و مخالفان و تفاوت گذاشتن بین معاند با مخالف و منتقد» برشمرد.

مدارا شرط حاکمیت است نه امر تزئینی

صادق نیا با اشاره به ۱۳۰ بار تاکید امیرمومنان در نهج البلاغه به مفهوم مدارا گفت: امیرمومنان در اصول خود، بویژه عدالت و نفی ظلم در حکومت، قاطع است و اهل مسامحه و سازش نیست و با رانتخواران و فاسدان و بهره گیران از قدرت و ثروت عمومی بشدت برخورد می کند. اما زمانی که به مردم و حوزه جامعه می رسد، بر مدارا تاکید می کند و مدارا را شرط حاکمیت می داند نه امری تزیینی. ایشان می فرماید: لجاجت بر نظر حاکم، به فروپاشی حکومت می انجامد.

وی مدارا را بخشی از حکمت و عقلانیت عملی در اسلام دانست و گفت: برای اجرای اندیشه حق، انتخاب مناسب‌ترین راه مهم است، نه مستقیم‌ترین راه. مناسب ترین راه ممکن است دورترین راه باشد. اما باید این مسیر را طی کرد تا به نتیجه درست رسید، نه صرفا با سرعت و خشونت عمل کردن.

این استاد دانشگاه افزود: مدارا به تعبیر علی(ع)، یعنی خودداری از تکیه صرف بر آرمانها و ارزشهای ذهنی و توجه به واقعیات و اینکه آرمانها باید توسط انسانها با همه تفاوتها و تنوعها به تحقق برسد. شکست اندیشه مارکسیسم که براساس آرمان عدالتخواهی شکل گرفته بود و بسیاری از کشورها را دچار مشکل کرد، بخاطر عدم انعطاف و پیگیری آرمانها بدون توجه به واقعیات رقم خورد.

به گفته صادق نیا، حاکم نباید سخن و تصمیم خود را درست و بقیه نظرات مخالف را نادرست بداند و در اجرای تصمیماتش لجاجت داشته باشد، از این رو امام علی می‌گوید: با من مانند جباران و مستبدان سخن نگویید، مرا بدون خطا ندانید و از من ستایش مطلق نکنید، بلکه مرا نقد و نصیحت کنید. شاید یکی از ریشه‌های استغفار در متن ادعیه، این است که اهل بیت(ع) خود را در تشخیص و تصمیم خطاپذیر می دانستند و از این استغفار می‌کردند.

این استاد دانشگاه امام علی(ع) را هم در دوران قدرت و هم قبل از قدرت اهل مدارا توصیف کرد و گفت: امام با آنکه خود را برحق و حکومت اسلامی را شایسته و وظیفه محول شده از سوی پیامبر و خدا به شخص خودش می‌داند، به تعبیر خودش در حالت «استخوان در گلو و خار در چشم» با کسانی که حقش را غصب کرده و برحکومت تکیه زده‌اند، مدارا می کند تا اصل وحدت جامعه حفظ شود و حتی به حکومت ها مشورت هم می دهد، نه دست به شمشیر می برد نه دعوت به قیام می کند. در مورد تبعید ابوذر، با اینکه ابوذر را حق و مظلوم می دانست نهایتا او را بدرقه کرد و خشونت را آغاز نکرد.

وی گفت: وقتی امام به قدرت هم رسید بر خلاف دیگران مدارا را سرلوحه قرار داد تا جامعه با تنوعات و نظرات مخالف، به عدالت برسد، نه اینکه یکدست شود. او عدالت و حقوق را برای همه مردم می خواست نه فقط برای شیعیان و موافقانش، بلکه برای مخالفانش.

صادق نیا اخلاق را آخرین سنگر مردم دانست که در برابر حکومت می توان به آن پناه برد، چون در برابر حکومت قدرتی ندارند و وقتی ببینند حکومت از اخلاق عبور می کند، کاملا ناامید می شوند. به همین دلیل، رعایت اخلاق توسط حکومت مهمتر از رعایت اخلاق توسط مردم است چرا که حکومت ابزارهای مختلفی دارد، اما مردم ابزار اصلاح حکومت را ندارند.

وی با اشاره به توصیه امام علی(ع) به مالک گفت: امام می فرماید، دورترین افراد به تو باید کسی باشد که عیوب مردم را گزارش می دهد و تلاش نکن عیوب مردم را کشف کنی، معلوم است که مردم عیوبی دارند، اما حاکم باید ستارعیوب باشد نه کاشف گناهان مردم. این را مقایسه کنیم با عملکرد ما که مردم را تشویق به جاسوسی و گزارش و فیلم و عکس از خطاهای شخصی یکدیگر می‌کنیم و با شنود و تجسس، می خواهیم از خطاهای مردم پرده برداریم و مچ گیری کنیم. این باعث نابود کردن جامعه و امید اجتماعی است که به جای تلاش برای حل مشکلات و اجرای عدالت، مدام سر حکومتی در احوال شخصی مردم باشد.

به گفته استاد دانشگاه ادیان و مذاهب، مشکل کلیسا این بود که خود را جای خدا نشاند و حتی چون در کتاب مقدس آمده بود خون نریزید، آدمها را زنده می سوزاندند و می‌گفتند ما مر کتاب مقدس را عمل کردیم! اما امام علی(ع) می فرماید: خودت را جای خدا نگذار که حرف و نظر و حکمت را حکم خدا معرفی کنی و مخالف حکومتت را مخالف دین و خدا تلقی کنی.

صادق نیا در پایان گفت: در سخنان امام علی(ع)، هیچ آرمان و هدفی که لازمه آن ایجاد فشار اخلاقی و دینی بر مردم باشد، در حوزه انجام واجبات مانند نماز و روزه و حجاب، وجود ندارد، اما در مورد عدالت و‌ گرفتن حقوق مردم از قدرتمندان قاطع است. همان علی (ع) نامه جاسوسی را از موی بافته شده زنی کشف می کند تا امنیت جامعه حفظ شود، اما نسبت به گناهان مردم عادی رو برمی گرداند و مدارا می‌کند.

نشستهای ماه رمضان با همکاری انجمن اندیشه و قلم، کانون توحید و دفتر نشر معارف نقطه، تا شب بیست و سوم رمضان ادامه دارد.