نشاط علمی و دینی مسجد در دیدگاه ائمه معصومین

به گزارش ادیان نیوز، نقش مسجد تنها به جنبه های عبادی،‌ فرهنگی و نظامی آن محدود نمی شود. مسجد
به عنوان یک نهاد سیاسی پر تحرک در جامعه اسلامی نیز مطرح است. مایه های
سیاسی با مسجد آمیخته است، آنگونه که احکام و مقررات دینی با آمیزه های
سیاسی همراه و همزاد است. لذا نقش آفرینی مساجد در تمامی عرصه ها و شئون
جامعه اسلامی سبب توسعه و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی بوده است. همچنان که
مساجد در عصر نبوت پیامبر عظیم الشان صلی الله علیه وآله و ائمه معصومین
علیه السلام کارکردی فراتر از برگزاری مراسم عبادی داشته و در اعصار بعد هم
کمابیش این رسالت را به دوش کشیده و کارکرد ویژه پیدا کرده است.

پیامبر
اسلام صلی الله علیه وآله از مسجد، علاوه بر مکانی بر اقامه نماز به عنوان
پایگاه حکومت اسلامی بهره می جست و امور سیاسی، اجتماعی، نظامی را در آن
برنامه ریزی و هدایت می کرد. آن حضرت در استفاده و اداره مسجد تنها به
اقامه نماز جماعت بسنده نمی کرد بلکه مسجد را به عنوان پایگاه حکومت اسلامی
قرار داده بود که تمام امور مربوط به دستگاه های دولتی و حکومت داری را در
آنجا تنظیم می کردند، اموری مانند مسایل دینی، سیاسی، فرهنگی، نظامی و
اجتماعی در مسجد برنامه ریزی و هدایت می شده است. برای تبیین بیشتر موضوع
به نمونه هایی از این نوع موارد اشاره می شود.
 

۱- تشکیل کلاس های آموزشی برای اقشار مختلف اجتماع در مسجد
علاوه
بر جلسات سخنرانی پیامبر که معمولا پس از نماز جماعت برگزار می شد کلاس
های آموزشی نیز از اوقات گوناگون از سوی آن حضرت در مسجد تشکیل می شد. این
کلاس ها اختصاص به جوانان و نوجوانان نداشت و بزرگسالان و پیرمردان نیز در
این جلسات شرکت می کردند. در این جلسات، مسایل گوناگون به مسلمانان آموزش
داده می شد. در راستای این آموزش ها مباحث اعتقادی و آموزشی مبانی ایمان به
خداوند در شمار اولین مسایلی بود که به مسلمانان به ویژه آنان که تازه به
آیین اسلام گرویده بودند، آموزش داده می شد.

 در سال هشتم هجری قمری
نیز پس از آنکه مکه توسط مسلمانان فتح شد پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله
بی درنگ معاز بن جبل و ابوموسی اشعری را مامور کرد تا در مسجدالحرام به
مردم مکه قرآن، فقه و دیگر مسایل دینی را آموزش دهند. شور و نشاط علمی حاکم
بر مسجدالنبی تا سال ها پس از رحلت پیامبر ادامه داشت. تلاوت قرآن و
خواندن آن نخستین و ساده ترین روشی بود که پیامبر اسلام از مسجد آغاز کرد.
پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله از طریق تلاوت قرآن هم به ابلاغ رسالت می
پرداخت و هم دعوت مشرکین به اسلام را مدنظر داشت.
 
شواهد تاریخی
نشان می دهد پیامبرصلی الله علیه وآله و یاران آن حضرت از مسجدالحرام در
راستای تبلیغ و ترویج اندیشه های دینی بهره برداری می کردند. کعبه و
مسجدالحرام از دیرباز جایگاه گردهمایی مردم بود. مشرکان قریش، بازرگانان و
مسافرانی که از طرف مکه به این شهر می آمدند پیش از اسلام نیز بر پایه
اعتقادات خاص خود برای پرستش بت ها و یا طواف خانه خدا گرد کعبه و در
مسجدالحرام حضور می یافتند. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله از این
فرصت ها برای تبلیغ آیین توحید و یکتاپرستی سود می جست.

۲- مسجد؛ مکانی برای تبادل افکار
در
متون تاریخی آمده است که پیامبر برای اتخاذ مواضع مناسب در جنگ بدر در یکی
از مساجد اطراف مدینه به نام مسجد عرق الضبیه با اصحاب به مشورت پرداخت.
همچنین برای رفتن به جنگ احد در مسجد مدینه با مسلمانان به تبادل نظر همت
گماشت. امام علی علیه السلام می فرمایند “اگر به ناچار قرار است با من بیعت
کنید به مسجد بیایید که همانا بیعت من نباید به طور مخفی و پنهانی باشد
بلکه باید با رضایت مسلمین و در ملا عام و اشتباه مسلمین انجام گیرد”. پس
در حالی که برمی خواست و مردم دور او بودند وارد مسجد شد و مسلمانان به سوی
او هجوم آوردند و با او بیعت کردند.
 

۳- مسجد؛ مامن محرومین و مستمندان
گروهی
از مستمندان مسلمان در مسجد زندگی می کردند و از کمک های مالی حضرت رسول و
دیگر مسلمانان بهره مند می شدند این گروه ۴۰۰ تن از اصحاب پیامبر را تشکیل
می دادند به دستور آن حضرت در بخشی از مسجد که مسقف بود سکنی گزیده بودند و
ضمن اقامت در آنجا قرآن می آموختند، روزه می داشتند و به جنگ می رفتند.
نخستین بیمارستان در تاریخ اسلام همان خیمه ای بوده که پیامبر خدا هنگام
جنگ خندق برای درمان زخمیان در مسجد خویش در مدینه برافراشت، بنابراین نقش
مسجد تنها به جنبه عبادی، فرهنگی و نظامی آن محدود نمی شود. مسجد به عنوان
یک نهاد سیاسی پرتحرک در جامعه اسلامی نیز مطرح است مایه های سیاسی با مسجد
آمیخته است آنگونه که احکام و مقررات و آموزه های دینی با آمیزه های سیاسی
همراه و همزاد است لذا نقش آفرینی مساجد در تمامی عرصه ها و شئون جامعه
اسلامی سبب توسعه و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی بوده است همچنان که مساجد در
عصر نبوت پیامبر عظیم الشان اسلام صلی الله علیه وآله و ائمه معصومین علیه
السلام کارکردی فراتر از برگزاری مراسم عبادی داشته در اعصار بعد هم کم و
بیش این رسالت را به دوش کشیده و کارکردهای ویژه پیدا کرده است.

برگرفته از کتاب مسجد بستر همدلی و همزبانی محمدعلی موظف رستمی
منبع : شبستان