تبعات جدایی دین از سیاست | مستند مقدس‌نما
مستند مقدس‌نما که در واقع تقابل انجمن حجتیه با نهضت امام خمینی (ره) را به تصویر کشیده، این موضوع را بررسی می‌کند که این دو نوع تفکر اسلامی در مقابله با یک زایده ضد دین مانند بهاییت چگونه عمل می‌کنند و در حقیقت مواجهه و رویارویی نهضت امام خمینی(ره) و انجمن حجتیه را با بهاییت نمایش می‌دهد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، یکی از دیده‌شده‌ترین و البته تحسین‌شده‌ترین فیلم‌های مستند این روزها «مستند مقدس‌نما» است؛ محصولی از سفیرفیلم به کارگردانی امیرعباس کنعانی هرندی و تهیه‌کنندگی محمد نجفی که داستان ناگفته‌ها و ناشنیده‌ها و اسناد محرمانه انجمن حجتیه و تقابل این انجمن با نهضت امام خمینی(ره) را روایت می‌کند. این مستند که تشکیل و فعالیت‌های انجمن حجتیه را بررسی کرده و می‌کوشد فعالیت‌های آن را پس از کودتای ۱۳۳۲ تا تعطیلی ظاهری آن در مرداد سال ۱۳۶۲ واکاوی کند؛ در یک کلام روایت زمانمند و تاریخی فرازونشیب‌های تقابل این انجمن با انقلاب اسلامی و همراهی‌اش با رژیم پهلوی است. آنچه در پی می‌آید؛ صحبت‌های امیرعباس کنعانی درباره مستند «مقدس‌نما»ست که بر اساس شماری از گفت‌وگوهای تصویری ویژه‌نامه جشنواره سینماحقیقت و خبرگزاری‌های مهر، فارس و دانشجو تنظیم شده است.
می‌توانید بگویید مستند «مقدس‌نما» از کجا برای شما آغاز شد؟
من همیشه احساسم این بود که بین بچه‌های مذهبی یا به‌اصطلاح حزب‌اللهی دو نوع نگاه نسبت به اسلام وجود دارد: یکی اسلامی که جز حفظ دین به بقیه چیزها بی‌تفاوت است و دیگری هم تفکر اسلام سیاسی است که ما به آن پایبندیم و اصلا انقلاب اسلامی بر این اساس شکل گرفت. این نقطه آغاز ایده ساخت فیلمی بر این اساس بود که در ادامه دیدیم جلوه اصلی این نوع نگاه بی‌توجه به همه‌چیز را در انجمن حجتیه می‌‌توان سراغ گرفت. انجمنی که در زمان تاسیس اولیه خود در حوالی سال‌های ۳۲ تا ۴۲ به خاطر مبارزه با بهاییت مورد حمایت اکثر علما قرار گرفت، اما بعد از اینکه در سال ۴۲ نهضت امام خمینی(ره) برای مبارزه با شاه کلید خورد، آرام‌آرام وارد تقابل با جریان امام شدند و حتی در دهه ۵۰ همکاری‌هایی هم با ساواک داشتند.
در واقع هدف شما مرور تاریخی این جریان نبود، بلکه از منظر پرداخت به نوع نگاه این انجمن به سیاست سراغ آن رفتید. نه؟
بگذارید اینگونه بگویم که از ابتدا نفی ایده جدایی دین از سیاست در ذهنم بود و چون می‌خواستم تقابل ایده جدایی دین از سیاست و ایده اسلام ناب امام خمینی(ره) را به تصویر بکشم و در میان گروه‌ها و جریانهای قبل از انقلاب انجمن حجتیه تقریبا بهترین نماینده این تفکر محسوب می‌شد، این سوژه را در دستور کار قرار دادیم.
خط اصلی روایت مستند «مقدس‌نما» را خودتان توضیح می‌دهید؟
این مستند که در واقع تقابل انجمن حجتیه با نهضت امام خمینی (ره) را به تصویر کشیده، این موضوع را بررسی می‌کند که این دو نوع تفکر اسلامی در مقابله با یک زایده ضد دین مانند بهاییت چگونه عمل می‌کنند و در حقیقت مواجهه و رویارویی نهضت امام خمینی(ره) و انجمن حجتیه را با بهاییت نمایش می‌دهد. به عبارت بهتر، ما در این روایت سعی کردیم تقابل باورمندان به اسلام سیاسی و اسلام سکولار را نشان دهیم.
از نظر تاریخی روایت فیلم خودتان را تاریخ‌نگارانه می‌دانید؟
قبل از انقلاب، وقتی شمار زیادی از مبارزان باورمند به نهضت امام خمینی(ره) در مسیر مبارزه با رژیم پهلوی دستگیر، تبعید و حتی اعدام می‌شدند، انجمن حجتیه در حال همکاری با ساواک بود. فیلم ما در واقع این پرسش را از منظری تحلیلی مطرح می‌کند که مبارزه کدام یک از دو گروهی که با فرقه ضداسلامی بهاییت مبارزه می‌کردند، منجر به موفقیت شده است.
خودتان به این سوال پاسخ نمی‌دهید؟
من در فیلم به این سوال پاسخ داده‌ام، اما در یک جمله می‌توانم بگویم که انجمن حجتیه هیچ‌گاه قادر به دفع خطر فرقه بهاییت از سر این کشور نبود و این جریان امام(ره) بود که پایگاه این فرقه را در ایران از بین برد.
می‌توانید بگویید که تولید این مستند از آغاز ایده تا پایان کار چقدر زمان برد؟
ما نزدیک به دو سال روی این فیلم کار کردیم که تقریبا دو ماه آن صرف تفکر، ایده‌پردازی و پیش‌پژوهش و درنهایت انتخاب موضوع انجمن حجتیه شد، حدود هشت ماه تا یک‌سال را صرف پژوهش کردیم، ۶ ماه فیلمبرداری و در واقع تولید فیلم طول کشید و در مدت سه ماه هم تدوین فیلم نهایی شد.
حالا که به آن روزها فکر می‌کنید، «مقدس‌نما» فیلم آسانی بود؟
نه، به‌خصوص مرحله تدوین فیلم به‌واسطه چالش‌های بسیاری که به خاطر کمبود آرشیو تصویری داشتیم، زمان زیادی طول کشید. دلیلش هم همان‌طور که گفتم این بود که از انجمن حجتیه آرشیو خیلی کمی موجود بود و در واقع تقریبا یک موضوع بدون آرشیو محسوب می‌شد.
برای حل این مسئله چه کردید؟
برای آرشیویابی اول سراغ صداوسیما رفتیم که البته هیچ تصویری از انجمن حجتیه، جلسات انجمن و شیخ محمود حلبی در آرشیو صداوسیما وجود نداشت. پس از آن سراغ مرکز اسناد انقلاب اسلامی رفتیم که در آنجا تنها چهار یا پنج تصویر از شیخ محمود حلبی پیدا شد، ولی آنها هم از جلسات انجمن هیچ تصویری نداشتند. تنها مدارک و اسناد موجود مکالمات شیخ محمود حلبی با ساواک بود که آنها را هم در مستند آورده‌ایم. البته یک‌سری اسناد هم وجود داشت که تنها می‌شد مشاهده کرد و چون به شدت محرمانه بودند، نمی‌توانستیم در مستند استفاده کنیم. برای همین هم بخشی از تصاویر و فیلم‌هایی که در «مقدس‌نما» دیده می‌شود، از مستندی که خود انجمن حجتیه درباره خودش ساخته، برداشته شده‌اند که از همین‌ها هم مشخص است که انجمن همکاری خوبی با شاه و ساواک داشته.
مصاحبه‌ها چه؟ راحت پیش رفتند؟
نه، نکته کار این بود که به سختی توانستیم افرادی را برای مصاحبه پیدا کنیم و حتی افرادی هم که راجع به انجمن حجتیه کتاب نوشته بودند، حاضر به مصاحبه نمی‌شدند که البته یکی از دلایلش اعلام تعطیلی انجمن حجتیه از سال ۶۲ است.
«مقدس‌نما» با اینکه تبدیل به فیلمی جذاب شده، اما بی‌تردید در آغاز به نظر می‌رسید که مخاطبان محدودی خواهد داشت که با موضوع فیلم آشنایی دارند. شما خودتان در آغاز طیف مخاطبان فیلم را چه کسانی می‌دانستید؟
ما این مستند را برای جامعه مذهبی ساختیم و تلاش کردیم به آنها نشان دهیم که برای مبارزه با یک زایده ضد دین نمی‌توان دین را از سیاست جدا کرد و انجمن حجتیه به تجربه نشان داد که اگر سیاست را در نظر نگیرد، در انتها با ساواک بهایی دوست شده و نمی‌تواند به مبارزه با زایده ضد دین بهاییت ادامه دهد.