آیا نذری دادن در تمام ادیان و مذاهب وجود دارد؟
از گزارش‌های تاریخی و آیات قرآن می‌توان برداشت کرد که نذری دادن منحصر در دین اسلام نیست؛ بلکه در ادیان گذشته نیز وجود داشت که در ادامه به بیان مواردی از آن خواهیم پرداخت.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، جالب است بدانید طبق تصاویر منقوش در کتیبه و سایر منابع تاریخی در ایران باستان، به نذری دادن «پیشکشی» می‌گفتند.
بهترین شیوه‌ی پیشکشی در بینش «زرتشت»، انجام کار نیک است و گفته شده هر کس توانایی ویژه‌ای دارد، بر او شایسته است تا بخشی از دارایی خویش مانند هنر، دانش، ثروت و سخن را به نیازمندان نیز برساند!
آیین نذری که ما امروزه شاهد آن هستیم ریشه در باورهای مذهبی ما دارد. اعتقاد به حضرت محمد(ص)، ائمه و معصومین(ع) و توسل به آنها برای گرفتن حاجت، چیزی است که امروزه به عنوان نذری شناخته می شود، یعنی نیت به همراه قول عمل به کاری خاص. اما اکتشافات جدید باستان شناسی این را نشان می دهد که در ایران، حتی قبل از ورود اسلام نیز چنین آیینی وجود داشته است، آن هم در دوره ساسانیان، یعنی آخرین دوره امپراطوری ایران قبل ورود اسلام به ایران و حمله اعراب که منجر به تغییر دین ایرانیان به اسلام شد. اما نکته ای که وجود دارد این است که آیا اعراب نذری را از ایرانیان آموختند یا خود این آیین را داشته و نذری ساسانیان ایران را نیز متاثر از باور های خود کردند؟
نذری ساسانیان چگونه بود؟
بقایایی که از حکومت ساسانیان در این اکتشافات باستان شناسی به دست آمده است نشان می دهد که در زمان ساسانیان نذری بسیار شبیه به صورتی که اکنون دارد، در مراسم و جشن های خاص مذاهب مختلف ایران وجود داشته است. نذری ساسانیان، علی الخصوص در مذهب زردشتی، به این شکل بود که در این مراسم، مردم از هر قشر و مذهبی که در این مراسم حاضر بودند در حد وسع و توان خود قربانی یا طعامی را بین قشر های ضعیف تر تقسیم می کردند. معمولا طعام نذری ساسانیان آش با انواع بلغور و انواع نان در کنار آن بود. برای آشنایی بهتر با حکومت ساسانیان در زیر درباره آنها صحبت می کنیم.
ادیان و باور های مذهبی دوره ساسانی
در دوره ساسانی ادیان مختلفی در ایران وجود داشت. دین رسمی در زمان ساسانیان زردشتی بود. سایر ادیان نیز ادیان مسیحیت و یهودیت، آیین های مانایی، بودا، زروانیان(نشات گرفته از دین زردشت) و مزدک بودند. دین زردشت دین یکتا پرستی بود و ایزد زردشتی اهورامزدا. آیین نذری ساسانیان نیز که در زمان رواج داشت برگرفته از باور های دین زردشت بود. آتشگاه های زردشتی برای اجرای آیین ها و جشن ها مراسم مذهبی و همچنین معابد سایر ادیان همچون بودا، از بناهای تاریخی با ساخت خاص بجا مانده از آن دوران و یا ماقبل آن هستند. زردشتیان بر این باور بودند که در زمان هایی خاص نذری دادن و قربانی کردن برای اهورامزدا کاری نیکو است و می تواند در رسیدن به اهداف یاری دهنده آنها باشد. همانطور که ما اکنون چنین باوری داریم که با نذر کردن و عمل به آن می توانیم به خواسته قلبی خود برسیم. تفاوت در این است که در زمان ساسانی به اهورا مزدا توسل می شد و اکنون به پیامبر(ص) و ائمه و معصومین(ع).
از گزارش‌های تاریخی و آیات قرآن می‌توان برداشت کرد که نذر منحصر در دین اسلام نیست؛ بلکه در ادیان گذشته نیز وجود داشت که در ادامه به بیان مواردی از آن خواهیم پرداخت:
- نذر همسر عمران و مادر حضرت مریم(س): «إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ رَبِّ إِنِّی نَذَرْتُ لَک ما فِی بَطْنِی مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّی إِنَّک أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ»؛[i] (به یاد آورید) هنگامی را که همسر عمران گفت: خدایا آنچه را در رحم دارم، برای تو نذر کردم، که محرر (و آزاد، برای خدمت خانه تو) باشد. از من بپذیر، که تو شنوا و دانایی.
در بیان این آیه گزارش شده است که «حنه» همسر عمران صاحب فرزند نمی‌شد. روزی زیر درختی نشسته بود و پرندهای را دید که به جوجههای خود غذا می‌دهد، مشاهده این محبت مادرانه آتش عشق فرزند را در دل او شعلهور ساخت و از صمیم دل از درگاه خدا تقاضای فرزند کرد و چیزی نگذشت که این دعای خالصانه به هدف اجابت رسید و باردار شد. هنگامی که او باردار شد تصور کرد فرزند مزبور همان است که در رحم دارد، بی‌خبر از این‌که کسی که در رحم او است مادر آن فرزند(مریم) می‌باشد و به همین دلیل نذر کرد که پسر را خدمت‌گزار بیت المقدس نماید.[ii]
- نذر خود حضرت مریم(س): «فَکلی وَ اشْرَبی وَ قَرِّی عَیناً فَإِمَّا تَرَینَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً فَقُولی إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ أُکلِّمَ الْیوْمَ إِنْسِیا»؛[iii] (از این غذای لذیذ) بخور و (از آن آب گوارا) بنوش و چشمت را (به این نوزاد) روشن دار! و هرگاه کسی از انسان‌‌ها را دیدی، (با اشاره) بگو: من برای خداوند رحمان روزهای نذر کردم. بنابر این امروز با هیچ انسانی سخن نخواهم گفت! (و بدان که این نوزاد، خودش از تو دفاع خواهد کرد!)
ظاهر آیه یاد شده نشانگر آن است که حضرت مریم بنا به مصلحتی مأمور به سکوت بود و به فرمان خدا از سخن‌گفتن در این مدت خاص خودداری می‌کرد تا نوزادش حضرت عیسی(ع)، لب به سخن بگشاید و از پاکی او دفاع کند که این از هر جهت مؤثرتر بود. اما از تعبیر آیه چنین برمی‌آید که نذر سکوت برای آن قوم و جمعیت، کار شناخته شدهای بود، به همین دلیل این کار را بر او ایراد نگرفتند.[iv]
- نذر یفتاح بن جلعاد: بر اساس کتاب مقدس، با شروع جنگ میان بنی اسرائیل و بنی عمون، برخی از بنی‌اسرائیل گرد یفتاح بن جلعاد جمع شده و از وی خواستند که رهبری آنها را بپذیرد. یفتاح نذر کرد که اگر بر دشمن پیروز شود، هنگام بازگشت، نخستین فرد از خویشاوندانش را که ببیند، او را در راه خدا قربانی کند.[v]
- نذر حضرت یعقوب(ع): یعقوب(ع) نیز برای رسیدن به خواسته‌‌های خود نذر کرد.[vi] بر اساس برخی از گزارش‌ها یعقوب(ع) دچار بیماری شد و نذر کرد هرگاه شفا پیدا کند، غذا و نوشیدنی‌هایی که بیشتر دوست دارد را بر خود حرام نماید.[vii]
- مردم شبه‌‌جزیره عربستان پیش از ظهور اسلام نیز با نذر آشنا بودند و ماجرای در معرض قربانی قرار گرفتن پدر پیامبر اسلام(ص) نیز در همین راستا بوده است .[viii]
در نهایت باید گفت که با وجود پیشینه تاریخی نذری و وجود آن حتی قبل از اسلام، چیزی که ما امروزه از آن به عنون نذری یاد می کنیم به طور قطع متاثر از آموخته های اسلامی است و حتی اگر نحوه اجرای آن از دوره ساسانیان به جا مانده باشد، باز هم باور و اعتقاد آن از اسلام است.