صراط مستقیم، همان ولایت امیرالمؤمنین است

به گزارش ادیان نیوز ؛ دکتر اکبر باقری عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب به مناسبت دهه ولایت و عید سعید غدیر خم گفت:یکی از کارویژه‌های بنیادین پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله در قبال قرآن کریم، تبیین و تفسیر آیات الهی است. این نقش به‌صراحت در آیه ۴۴ سوره نحل تصریح شده است: «وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ»؛ «و ما این ذکر (قرآن) را بر تو نازل کردیم تا برای مردم آنچه را که به‌سوی آنان نازل شده، تبیین کنی.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به اینکه یکی از عرصه‌های تجلی جلوی تفسیری پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله ، خطبه غدیر است بیان کرد؛در این خطبه، پیامبر ضمن اشاره به آیات مختلفی از قرآن کریم در پی بیان مقام اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بوده و مفاهیم کلیدی همچون ولایت، هدایت، صراط مستقیم و نعمت را به شیوه‌ای درهم‌تنیده تفسیر می‌کند.
دکتر باقری افزود؛ سوره حمد، فاتحه‌الکتاب و روح قرآن کریم است. در این سوره، بندگان از خداوند درخواست هدایت به صراط مستقیم می‌کنند:«اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ. صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ…» و این دعا، تنها یک خواسته عبادی نیست، بلکه جوهره حیات مؤمنانه است. خطبه غدیر نشان می‌دهد که پیامبر، پاسخ این دعا را در پیروی از ولایت امیرالمؤمنین علی و ائمه طاهرین که مصداق عینی و حقیقی صراط مستقیم خدا هستند معرفی می‌کند .
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب تاکید کرد؛ در بخشی از خطبه غدیر، پیامبر می‌فرماید: مَعاشِرَ النّاسِ، أنا صِراطُ اللهِ الْمُستَقیمُ الّذی أمَرَکُمْ بِاتِّباعِهِ ثُمَّ عَلِیٌّ مِن بَعدی. ثُمَّ وُلدی مِن صُلبِهِ أئِمَّهُ الهُدی، یَهْدونَ إلَی الْحَقِّ (وَ بِهِ یَعْدِلونَ) در این بیان صریح، پیامبر اکرم نخست خود را به‌عنوان صراط مستقیم الهی معرفی می‌کند و سپس امام علی علیه‌السلام و سایر امامان از نسل او را استمرار همان صراط می‌داند که هدایتگران به حق هستند.
وی خاطر نشان کرد؛ پیامبر در خطبه غدیر تأکید می‌فرماید:«هر که از علی پیروی کند، در صراط مستقیم قرار دارد، و هر که از او روی برگرداند، در گمراهی و هلاکت است.»و در فرازی دیگر از خطبه، پیامبر (ص) به صراحت از علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام به عنوان هدایتگر حقیقی امت یاد می‌کند. وی می‌فرماید:«اى مردم! خداى عزوجل، على را امام و ولى شما منصوب کرد و اطاعت او را بر مهاجر و انصار، بر تابعین، و بر همه مردم واجب نمود… او صراط مستقیم خداست، و راه راستى است که به هدایت مى‌رساند.»اینجا پیامبر صراط مستقیم را به‌روشنی بر علی و اولاد طاهرین ایشان علیهم‌السلام تطبیق می‌دهد. بدین ترتیب، تفسیر «اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ» در خطبه غدیر و استقرار و ثبات قدم در صراط مستقیم الهی، به ولایت امامان اهل‌بیت علیهم‌السلام گره می‌خورد. این تفسیر، هم مصداقی است و هم راهبردی؛ بدین معنا که صراط مستقیم، امری صرفاً انتزاعی نیست، بلکه در تاریخ و اجتماع، در چهره امام هر عصری ظاهر می‌شود.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه در تفسیر آیه‌ی «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ» گفت: این آیه در توصیف صراط مستقیم، آن را راه کسانی معرفی می‌کند که به ایشان نعمت داده شده است گفت:نظر به نزول آیه اکمال در غدیر خم که می‌فرماید: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا» و با توجه به سیاق قرآنی، مشخص می‌شود که«نعمت» در آیه، همان نعمت ولایت است. صراط کسانی که مشمول این نعمت‌اند، راه ولایت اهل‌بیت است.
دکتر باقری بیان کرد؛ پیامبر خدا (ص) در ادامه خطبه غدیر، این نعمت را به تعیین ولایت امیرالمؤمنین تفسیر می‌کند و می‌فرماید: «الله أکبر على إکمال الدین، وإتمام النعمه، ورضى الرب برسالتی والولایه لعلی بن أبی طالب من بعدی»از این تعبیر، می‌توان فهمید که تنها کسانی که در پی ولایت اهل‌بیت‌اند، در مسیر «الذین أنعمت علیهم» قرار دارند. بنابراین، «نعمت» و «صراط مستقیم» دو مفهوم به‌هم‌پیوسته‌اند و هر دو به امامت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) اشاره دارند.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب به کارکرد اجتماعی این تفسیر نیز اشاره کرد و گفت: پیامبر در غدیر، مفاهیم تفسیری را به ساختار اجتماعی امت گره می‌زند. یعنی هدایت، صراط مستقیم و نعمت، فقط تعابیر معرفتی نیستند، بلکه نقش اجتماعی دارند. امت باید بر محور امام معصوم شکل بگیرد تا در صراط مستقیم بماند. اگر جامعه از ولایت الهی منحرف شود، آیه دعائی «اهدنا الصراط المستقیم» بی‌پاسخ خواهد ماند، چرا که مصداق آن – ولی خدا – مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.اینجا پیامبر صراط مستقیم را نه‌فقط راه نظری هدایت، بلکه ابزار قضاوت، حکومت و تشخیص حق از باطل معرفی می‌کند. یعنی ولایت علی علیه‌السلام، هم روش فهم قرآن است و هم محتوای آن.
وی ادامه داد؛ با آن‌که مسئله ولایت در خطبه غدیر به‌عنوان رکن اکمال دین و اتمام نعمت الهی معرفی شده است، اما همچون دیگر آموزه‌های اعتقادی، در معرض بی‌توجهی، غفلت یا تحریف قرار دارد. تاریخ اسلام خود شاهدی است بر این حقیقت که امر ولایت، پس از ابلاغ رسمی آن در غدیر خم، در عمل مورد بی‌مهری قرار گرفت. از این‌رو، حکمت الهی اقتضا می‌کرد تا این اصل بنیادین، در ساختار عبادی دین تثبیت شود و همواره در یاد مؤمنان باقی بماند و در چنین بستری، سوره حمد به‌عنوان امّ‌الکتاب و اساس نمازهای یومیه، مأموریت می‌یابد تا ولایت را در قلب عبادت قرار دهد. آیات «اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ * صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ» در هر نماز واجب تکرار می‌شود. با احتساب پنج نوبت نماز در شبانه‌روز، مسلمان حداقل ده بار این فراز را با زبان خود جاری می‌سازد و نمازهای یومیه تنها وظایف عبادی فردی نیستند، بلکه مکانیزمی الهی برای حفظ جامعه در مسیر هدایت‌اند. اگر صراط مستقیم همان ولایت باشد، و اگر نعمت الهی با ولایت کامل شده باشد، پس تکرار سوره حمد در هر نماز، تکرار ولایتمداری و تجدید بیعت با امامان هدایت است. این حکمت قرآنی، جامعه ایمانی را از فراموشی صراط حق مصون می‌دارد و هر روزه آنان را متذکر می‌سازد که: بدون ولایت، نماز بی‌مقصد و هدایت بی‌راهنماست.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت:در خطبه غدیر، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله با تفسیر قرآن به قرآن، سوره حمد را از یک دعای عبادی به یک منشور ولایت بدل می‌سازد. او نشان می‌دهد که صراط مستقیم، همان ولایت امیرالمؤمنین است، و آنان که مشمول نعمت خدا هستند، امامان معصوم‌اند و این تفسیر نه صرفاً تفسیری معنوی، بلکه بیانی از نقشه راه امت اسلامی است: هر جا ولایت باشد، هدایت هست؛ و هر جا از ولی فاصله گرفته شود، گمراهی و غضب. تکرار روزانه سوره حمد در نماز، تدبیری است برای حفظ پیوند امت با ولایت و مانع فراموشی آن؛ چرا که بدون ولایت، نه دینی کامل می‌ماند و نه مسیری روشن برای هدایت باقی می‌ماند. بنابراین، خطبه غدیر را می‌توان حلقه‌ای دانست در زنجیره تفسیری نبوی که از سوره حمد آغاز می‌شود و با ولایت خاتمه می‌یابد. این تفسیر، مسیر آینده امت را ترسیم می‌کند و نسبت آن را با قرآن و امام روشن می‌سازد.