پیوند فرهنگی و دینی زرتشتیان و کلیمیان
ادیان نیوز: زمان گشایش بابل به وسیله کورش، بسیاری از اسیران یهودی پس از آزادی به سوی ایران آمدند. بدین ترتیب فرهنگ وارد شده با سرزمین بومی افزون بر پیوند فرهنگی از یک‌دیگر تاثیراتی گرفتند و متن‌های برجای مانده از رخدادهای دینی و غیر دینی جهان باستان بیشتر در نوشته‌های دینی است. نخستین بار دانشمندان ادیان درباره تاثیر پیوند فرهنگی و دینی یهودیت و زرتشت پژوهش‌هایی انجام دادند.
بررسی پیوندهای دینی و فرهنگی زرتشتیان و کلیمیان از آغاز تا دوره ساسانی در موسسه معماری دکتر فلامکی از درس‌گفتارهای دوره سوم به وسیله دکتر آزاده احسانی، کارشناس زبان و ادبیات فارسی، کارشناس ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی از دانشگاه تهران و دارای دکترا ایران‌شناسی با گرایش ادیان از دانشگاه کانادا مورد بررسی قرار گرفت. در این گزارش تنها به اوج پیوند آن‌ها در دوره هخامنشیان پرداخته شده‌است.
احسانی با بهره گرفتن از کتاب «پاپیروس‌های آرامی» گفت: «در کتاب پاپیروس‌های آرامی وابسته به سده پنجم پیش از میلاد به اندرزنامه‌ا‌ی«اَهی‌قَر دانا» اشاره شده که شخصیت‌های داستان از دوره آشوری است ولی هیچ دست‌نوشته‌ای به زبان آشوری از این داستان وجود ندارد.
اَهی‌قَر وزیر «پادشاه سِناخریب» به دانایی در سرزمین آشور نامور بود ولی فرزندی نداشت، خواهرزاده خود را به فرزندخواندگی می‌پذیرد تا دانش خود را به او بدهد و پس از مرگش جانشین وی شود.»
احسانی در ادامه گفت: «این داستان و برخی واژه‌ها بیشتر برگرفته از ادبیات فارسی باستان است، سبک نوشتاری آن مانند سنگ‌نبشته بیستون و از سوی دیگر اندرزنامه نویسی در ایران بسیار رایج بوده‌است. کسانی که این مقایسه را انجام می‌دهند «اَهی‌قر» را با «بزرگمهر» برابری می‌دهند زیرا اندرزهایشان مانند هم است.
در فارسی باستان زمانی که شخصی را معرفی می‌کنند برای نمونه می‌گویند «مردی کورش نام» و همین ترکیب سه‌تایی در «اَهی‌قر نامه» هم جود دارد.»
او درباره‌ی کتاب مقدس «عهد عتیق» گفت: «کتاب عهد عتیق دو بخش دارد بخشی در زمان پیش از آمدن یهودیان به ایران و بخش دیگر پس از کوچ به ایران نوشته شده و به‌نام‌های «پیش از تبعید» و «پس از تبعید» نامور است. کتاب استر، تواریخ، عِزرا، دانیال و زکریا پس از تبعید هستند و در حوزه‌ی شاهنشاهی ایران نوشته‌شده‌اند.»
احسانی افزود که اندیشمندان چند گزینه را در هنگام بررسی پیوند این دو دین مورد توجه قرار می‌دهند: «وجود شیطان، جهان دیگر، وجود بهشت و جهنم، رستاخیز، پایان جهان و رخدادهای وابسته به آن، وجود فرشته، فرشته‌شناسی، دیوشناسی مفاهیم کلیدی در شناخت پیوند دو دین هستند. زیرا این مفاهیم در دو بخش عتیق پس از تبعید و پیش از آن دیگرگون شده‌است.
برای نمونه چهره شیطان پس از تبعید به‌مانند «انگره مینو» شده و در برابر خداوند قرار میگیرد ولی در بخش‌های پیش از تبعید، یکی از کارگزاران درگاه خداوند است و با خداوند گفتمان‌هایی دارد.»
این پژوهشگر از وجود ایزدان و فرشتگان بسیار در دین زرتشتی و تاثیر آن در یهودیت پس از تبعید گفت: «در دین زرتشت هفت امشاسپند و بی‌شمار ایزدان ستودنی که در بارگاه و سپاه اهورامزدا هستند. پژوهشگران باور دارند دین زرتشتی یکی از گسترده‌ترین فرشته‌شناسی‌ها را دارد. در کتاب عهد عتیق پیش از تبعید نام هیچ فرشته‌ای نیامده و نخستین بار در کتاب دانیال نام دو تن از فرشته‌ها به نام‌های میکاییل و جبرییل آمده و خویشکاری آنان نیز مشخص می‌شود. در کتاب دانیال آمده «هنگامی که کوشش کردم انگیزه خواب را بدانم ناگهان موجودی مانند انسان برابرم ایستاد و آوایی از آن‌سو شنیدم که گفت ای جبرییل انگیزه خواب را به دانیال بگو. پس جبرییل به سوی من آمد و من ترسیده و به زمین افتادم، او به من گفت ای انسان خاکی بدان آن‌چه که دیدی وابسته به زمان آخر است.» و خویشکاری میکائیل هم در کتاب دانیال پاس‌داری از تبار بنی اسراییل است.»
استاد دانشگاه از یگانگی خداوند در باورهای یهودیان گفت: «پژوهشگران باور دارند از نخست باور به یگانگی خداوند در یهودیت بوده ولی پس از آمدن عبرانی‌ها به ایران مفهوم خداوند از خدای بنی‌اسراییل به خدای جهانی و همگانی‌تر دیگرگون می‌شود که برگرفته از اندیشه‌های ایرانی بوده‌است.»
به باور اندیشمندان دینی مفاهیم بهشت و جهنم از اندیشه‌های ایرانی وارد یهودیت شده‌است. احسانی در این‌باره گفت: «در عهد عتیق تنها گفته شده انسان پس از مرگ که از خاک ساخته شده به خاک بازمی‌گردد. و در آن واژه‌ی «شئول» که جایی اسرارآمیز است، کارکردش آشکار نیست و تنها پادشاهان به‌آن وارد می‌شوند و تا اندازه‌ای برابر با جهنمی که در نوشته‌های پس از تبعید آمده‌است.
جهنم دره‌ای در «هینوم» که خارج از اورشلیم بود و به‌انگیزه‌هایی خداوند دستور می‌دهد مرده‌ها را آنجا خاک کنند.
مفهوم رستاخیز و قضاوت آخر جهانی و آخر جهان در نوشته‌های پیش از تبعید مفاهیم آشکاری نیستند و گاهی اصلا وجود ندارد.» / مارال آریایی
منبع: امرداد