ماهیت و اهمیت ماه مبارک رمضان از منظر آیت الله العظمی مکارم
به گزارش ادیان نیوز، حضرت آیت الله مکارم شیرازی گفتند: ماه مبارک رمضان از جمله گوهرهاى بسیار با ارزشى است که بهره گیرى صحیح از آن مرهون شناخت و معرفت کافى آن است.[۱]اینکه ماه رمضان براى روزه گرفتن انتخاب شده و یا اینکه این ماه بر سایر ماه ها برترى دارد، معلول این نکتۀ کلیدی است که قرآن که کتاب هدایت و راهنماى بشر « فرقان» است و با دستورات و قوانین خود روش هاى صحیح را از ناصحیح جدا کرده و سعادت انسان ها را تضمین نموده است در این ماه نازل گردیده است.[۲]حال چه خوب و بجاست که براى پى بردن به اهمیت ماه خدا، پاى سخن خداوند بنشینیم، آنجا که روزه را از بیماران و مسافران و افراد ناتوان بر می دارد و سپس اضافه مى کند: «هدف آن است که شما تعداد این روزها را کامل کنید»(و لتکملوا العده).[۳]یعنى بر هر انسان سالمى لازم است در سال یک ماه روزه بدارد، چرا که براى پرورش جسم و جان او لازم است، به همین دلیل در ماه رمضان در صورت بیماری یا سفر، باید به تعداد این ایام روزه را قضا کند تا عدد مزبور کامل گردد، حتى زنان حائض که از قضاى نماز معافند از قضاى روزه معاف نیستند.[۴]
و یا اینکه دعا در برخى از زمانها مخصوصا ماه مبارک رمضان، شبهاى قدر و مانند آن تأثیر بسزایى دارد.[۵] معلول این حدیث امام صادق علیه السلام است که فرمود:« درهاى آسمان در ماه رمضان گشوده است، و شیاطین در غل و زنجیرند، و اعمال مؤمنین مقبول است و چه ماه خوبى است ماه رمضان؟!».[۶]،[۷]
هم چنین در میان روایاتى که در مورد ماه رمضان وارد شده، جامع ترین روایت حدیث معروفى است که هر چه انسان در مورد آن تعمق کند مطالب جدیدى استفاده مى کند.[۸] آنجا که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: … بر فقرا ومساکین تان تصدق کنید و بزرگانتان را اکرام کنید و بر کوچکترهایتان ترحم کنید و صله رحم کنید و زبانتان را حفظ کنید و چشمهایتان را از آنچه که نظر به آن حرام است بپوشانید و گوشهایتان را از آنچه که شنیدن آن حرام است حفظ کنید، به یتیم هاى مردم محبت کنید تا به یتیم هاى شما محبت کنند و به سوى خدا از گناهانتان توبه کنید و دستهایتان را براى دعا در اوقات نماز به درگاهش بلند کنید.[۹]
که از پنج دستور اجتماعی و مردمی و پنج دستور الهى و سازنده پیامبر صلى الله علیه و آله استفاده مى شود که ماه رمضان باید سازنده باشد، هم رابطه خلق با خلق و هم رابطه انسان با خالق تبیین گردد و در ضمن معلوم مى شود که اسلام آیین محبت است.[۱۰]به عنوان نمونه صله رحم یکی از شاخصه های ماه رمضان است، البته در ماه هاى دیگر هم صله رحم واجب است ولى در ماه رمضان تأکید بیشترى دارد.[۱۱]
از این رو باید در آیات قرآن و احادیث و روایات تفکر و اندیشه نمود؛ به سرنوشت نمرودها، فرعونها، ابولهب ها؛[۱۲]و از طرف دیگر سلیمانها، موسى ها، داودها و … اندیشید. در عجایب آیات قرآن توقف و تدبر کرد و تنها به قرائت و تلاوت قرآن بسنده نکرد، اگرچه تلاوت و قرائت کلام وحى مخصوصاً در ماه مبارک رمضان اجر و ثوابى بس عظیم دارد.[۱۳]
اهمیت ماه مبارک رمضان در کلام نورانی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)
در اهمیت این ماه همین بس که پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله در آخرین جمعه ماه شعبان ودر آستانه ماه مبارک رمضان وبراى آماده ساختن یاران خود جهت استقبال از ماه مبارک رمضان طى خطبه اى چنین فرمود:
«اى مردم! ماه خدا با برکت، آمرزش و رحمت به سوى شما رو مىآورد.این ماه برترین ماه ها است.روزهاى آن برتر از روزهاى دیگر، و شب هاى آن بهترین شب ها است، لحظات و ساعات این ماه بهترین ساعات است».[۱۴]
«ماهى است که به میهمانى خدا دعوت شده اید و از کسانى که مورد اکرام خدا هستند مى باشید. نفس هاى شما همچون تسبیح، خوابتان چون عبادت، اعمالتان مقبول، و دعایتان مستجاب است.»[۱۵]
«بنا بر این با نیت هاى خالص و دلهاى پاک از خداوند بخواهید تا شما را در روزه داشتن و تلاوت قرآن در این ماه توفیق دهد، چرا که بدبخت کسى است که از آمرزش الهى در این ماه بزرگ محروم گردد.»[۱۶]
«هم چنین با گرسنگى و تشنگى خویش در این ماه به یاد گرسنگى و تشنگى رستاخیز باشید، بر فقراء و بینوایان بخشش کنید، پیران خویش را گرامى دارید، به خردسالان رحمت آورید، پیوند خویشاوندى را محکم سازید.»[۱۷]
«زبان هایتان را از گناه باز دارید، چشمان خویش را از آنچه نگاه کردنش حلال نیست بپوشانید، گوش هاى خویش را از آنچه شنیدنش حرام است فرا گیرید بر یتیمان مردم شفقت و محبت کنید، تا با یتیمان شما چنین کنند …».[۱۸]
«روزه»؛ بهترین ابزار تقرب الی الله در ماه رمضان
روزه یکى از عبادت هاى مهم اسلامى است که در هر سال تنها به مدت یک ماه، ماه مبارک رمضان، بر مسلمانان واجب مى شود. و یکى از بهترین روش هاى خودسازى و تهذیب نفس است.[۱۹]
گفتنی است روزه از نظر شیعه امامیه یکى از ارکان عبادات اسلامى[۲۰] و از معدود عباداتى است که گناه بزرگ ریا و خودنمائى نمى تواند در آن نفوذ کند؛ زیرا شخصى که اهل روزه است و لیاقت بار یافتن به این ضیافت الهى را دارد هرگز به غیر از خدا به دیگرى فکر نمى کند، و شخصى که لیاقت این عبادت بزرگ را ندارد و اهل روزه نیست، بلکه اهل ریا و خودنمائى است، لازم نیست روزه بگیرد و تظاهر کند، بلکه بدون این که روزه بگیرد بدروغ خود را روزه دار نشان مى دهد!.[۲۱]
هم چنین باید گفت روزه از ارکان پنجگانه اسلام، ابزار رسیدن به تقوى، سپر آتش جهنم، موجب سلامتى انسان، و خلاصه یکى از بهترین ابزار ترقى و قرب الى الله است.[۲۲]
در هر صورت التزام شیعه به روزه ماه رمضان به قدرى زیاد است که حتى عده اى از آنها با اینکه هنگام روزه داشتن از شدت تشنگى و ناراحتى وضع مزاجى وخیمى پیدا مىکنند باز حاضر نیستند روزه خود را افطار نمایند.[۲۳]
توضیح این که وجوب روزه ماه مبارک رمضان از ضروریات اسلام و از واضحات قرآن است و هیچ کس در آن تردید ندارد، و چون اصل وجوب از ضروریات دین است، طبعاً تقلید هم در آن راه ندارد؛ ولى در احکام، جزئیات، شرایط و موانع روزه باید یا مجتهد بود یا از مجتهدان آگاه تبعیت کرد.[۲۴]
رمضان ماه عبودیت و بندگی
بدیهی است ماه رمضان بهار عبادت است همان طورى که بهار در جسم انسان نشاط به وجود مى آورد در ماه رمضان هم انسان باید بر اثر عبادت نشاط روحى پیدا کند و این میسر نیست مگر اینکه انسان قبلا آمادگى پیدا کند و این آمادگى در درجه اول توبه است،[۲۵] لذا در روزهاى آخر ماه شعبان باید بسیار استغفار کرد و مأکل و مطعم خود را پاک و به فلسفه و برکات روزه توجه نمود تا نشاط عبادت بیابد.[۲۶]
از روایات نیز استفاده مى شود که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در اواخر ماه شعبان مردم را هشدار مى داد و آماده مى کرد براى ورود در ماه رمضان چرا که بدون آمادگى نمى توان به استقبال این ماه رفت، بلکه همیشه در ضیافت و مهمانى هم میزبان باید آماده باشد و هم میهمان، میزبان باید وسایل پذیرایى را آماده کند و میهمان باید از نظر لباس و نظافت خود را آماده کند، خداوند که میزبان ما در این ماه است چون رحمتش عام و بى پایان است همیشه آماده پذیرایى است و این ما هستیم که براى ورود در این ضیافت باید آمادگى پیدا کنیم، و آمادگى ما به این است که روح و قلبمان را صفا دهیم و کینه ها و حسادت ها و غل و غشها را از روحمان بزداییم تا اینکه نشاط عبادت پیدا کنیم، چون بسیارى از افراد هستند که نماز مى خوانند و روزه مى گیرند اما نشاط ندارند، مى گویند نماز بخوانیم تا سبک بشویم و یا وقتى ماه رمضان تمام شد مى گویند راحت شدیم، که این بى نشاطى در عبادت را مى رساند.[۲۷]و یکى از مهمترین عوامل که باعث مى شود نشاط در عبادت را از انسان بگیرد گناه است.[۲۸]
لذا باید سعى کرد لااقل از سجده جسمانى به معنى واقعى که مولى فرمود محروم نشویم که آن آب کننده وزر و وبال و گناهانى است که بر پشت ما سنگینى مىکند. رسول گرامى (صلى الله علیه وآله وسلم) در خطبه اى که به مناسبت ماه رمضان ایراد فرمودند،چنین گویند: «ظهورکم ثقیله من اوزارکم فخففوا عنها بطول سجودکم»:[۲۹] «پشت هاى شما از گناهان و اعمالى که وزر و وبال است، سنگین شده، پس با طول سجده هایتان از آنها بکاهید».[۳۰]
از این روایات استفاده مى شود که در نماز و عبادت خلوص و توجه لازم است زیرا اصل عبادت حضور قلب است، لیکن این چه نماز و حضور قلبى است که در آن گمشده ها و فراموش شده ها را پیدا کرده و به ذهن مى آوریم! این نماز گرچه اداء وظیفه و تکلیف است ولى در مقبول بودنش جاى حرف است. اداء وظیفه تا نماز مقبول بسیار فاصله دارد.[۳۱]
ماه رمضان؛ بهار تقوا و خودسازی
بی تردید ماه مبارک رمضان ماه طهارت و پاکى، و ماه تقوا و خودسازى است؛ ماهى که مراحل قرب الهى و سیر و سلوک الى الله را با گامهاى سریع و استوار مى توان پیمود.[۳۲]زیرا اگر کسى به میهمانى و ضیافت الهى مىرود باید اول خود را شستوشو دهد و لباس تمیز بر تن کند، آنگاه در میهمانى آن شخص بزرگ قدم بگذارد، نه اینکه با لباس آلوده در آن شرکت جوید.[۳۳]
جالب است که در ماه مبارک رمضان که روزه داران به مقتضاى «لعلکم تتقون»[۳۴] از تقواى بیشترى برخوردار مى شوند، آمار جرائم و جنایات به شدت کاهش مى یابد، زیرا تقوا عامل بازدارنده اى در برابر تمام این مشکلات است.[۳۵]
بنابراین براى بهره گیرى بیشتر از برکات مادى و معنوى و آثار و ثواب هاى ماه مبارک رمضان، نباید تنها به روزه گرفتن اکتفا کرد، بلکه باید از گناهان اجتناب نمود و با خودسازى و مراقبت و دورى از آلودگى ها، جان خویش را در معرض وزش نفحات رحمانى و عنایات ویژه سبحانى قرار داد.[۳۶]
از این رو اگر تصور کنیم روش قرآن تنها استدلال در «اصول دین» و مسائل عقیدتى است نه «فروع دین» و «مسائل علمى» اشتباه کرده ایم،[۳۷] زیرا مى بینیم قرآن مثلا پس از تشریع روزه ماه مبارک رمضان مى گوید: «لعلکم تتقون»؛ تا شاید شما تقوا پیشه کنید»[۳۸] و به این ترتیب فلسفه آن را پرهیز از گناه ذکر مى کند که در پرتو این ریاضت مخصوص اسلامى، تسلط بر نفس و هوس هاى سرکش حاصل مى گردد.[۳۹]
بدین ترتیب ماه مبارک رمضان، ماه تقوا و نور است، انسان مسلمان با روزه دارى براى خدا، به تقواى بیشترى دست مى یابد به گونه اى که نهال تقوا در وجود او ریشه مى دواند ، بنابراین، تقوا ثمره و نتیجه روزه است ،[۴۰] نتیجه اینکه تقوا بسیار مهم است، و نقش فوق العاده اى در زندگى دنیوى و اخروى ما دارد، و باید براى تحصیل یا تقویت آن مخصوصاً در ماه مبارک رمضان که ماه توبه و استغفار و تقواست تلاش کنیم.[۴۱]هم چنین شایسته است در این شبها و روزهاى پربرکت رمضان مخصوصاً در هنگام سحر دست به دعا برداریم و تقوا را از خدا طلب کنیم.[۴۲]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت خوشبخت و سعادتمند کسانى هستند که ارزش والاى این ماه را بشناسند و از برکات بى پایان آن بهره گیرند و مشکلات معنوى و مادى خود را به برکت روزه ها و عبادات در این ماه حل کنند.[۴۳]
بدیهی است در ماه مبارک رمضان که ماه بیدارى و هوشیارى و عبادت و خودسازى است همگان باید در تعمیق و تقویت ارتباط خویش با خداوند مهربان، تلاش مضاعف از خود بروز دهند.[۴۴]
خداوندا! تو نیازهاى ما را از هر کس بهتر مى دانى، و تقاضاهاى ذاتى ما را از خود ما بهتر مى شناسى، بر ما آن ببخش که آن چنان باشیم که تو مى خواهى، و به ما آن مرحمت کن که بهتر از آن شویم که مردم مى پندارند.[۴۵]
معبودا! در آخرین روز ماه شعبان، و در آستانه ماه رحمت ماه رمضان ، همه ما را مشمول رحمت خاصت قرار داده[۴۶] و به برکت این ماه (رمضان)، شرح صدر و تحمل ناملایمان را به همه ما ارزانى فرما.[۴۷]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظلّه) makarem.ir
[1]سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص۳۰.
[۲] تفسیر نمونه ؛ ج۱ ؛ ص۶۳۴.
[۳] همان ؛ ج۱ ؛ ص۶۲۷.
[۴] همان، ج۱، ص: ۶۲۸.
[۵]براى آگاهى بیشتر از روایات، به بحارالانوار، جلد ۹۰، صفحه ۳۴۸، حدیث ۱۵ و صفحه ۳۵۱، حدیث ۱۶ مراجعه فرمایید.
[۶] « نور الثقلین» جلد ۵ صفحه ۶۲۶ قسمتى حدیث ۵۸.
[۷] تفسیر نمونه ؛ ج۲۷ ؛ ص۱۹۱.
[۸] مشکات هدایت، ص: ۱۰۸.
[۹] همان ؛ ص۱۰۷.
[۱۰] همان ؛ ص۱۰۸.
[۱۱] همان ؛ ص۱۰۹.
[۱۲] مثالهاى زیباى قرآن ؛ ج۱ ؛ ص۲۴۹.
[۱۳] همان، ج۱، ص: ۲۵۰.
[۱۴] تفسیر نمونه ؛ ج۱ ؛ ص۶۳۵.
[۱۵] همان.
[۱۶] همان؛ ص۶۳۶.
[۱۷] همان.
[۱۸]« وسائل الشیعه جلد هفتم حدیث ۲۰ باب ۱۸ من ابواب احکام شهر رمضان».
[۱۹] احکام بانوان ؛ ص۱۱۷.
[۲۰] آیین ما (اصل الشیعه) ؛ ص۱۹۵.
[۲۱] احکام بانوان ؛ ص۱۱۷.
[۲۲] رساله احکام جوانان (پسران) ؛ ص۱۱۵.
[۲۳] آیین ما (اصل الشیعه)، ص: ۱۹۶.
[۲۴] چند نکته مهم درباره رویت هلال ؛ ص۵.
[۲۵] گفتار معصومین(ع)، ج۲، ص: ۱۲۳.
[۲۶] همان.
[۲۷] همان ؛ ج۲ ؛ ص۱۲۲.
[۲۸] همان.
[۲۹]الرسائل، جلد ۴، صفحه ۲۲۷.
[۳۰] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج۲، ص: ۱۴.
[۳۱] همان.
[۳۲] کلیات مفاتیح نوین ؛ ص۶۹۵.
[۳۳] انوار هدایت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص۹۸.
[۳۴]سورۀ بقره، آیه ۱۸۳.
[۳۵] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج۷ ؛ ص۶۸۳.
[۳۶] کلیات مفاتیح نوین ؛ ص۶۹۶.
[۳۷] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص۲۶۸.
[۳۸] سوره بقره، آیه ۱۷۹.
[۳۹] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص۲۶۸.
[۴۰] مثالهاى زیباى قرآن ؛ ج۱ ؛ ص۱۹۵.
[۴۱] سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص۴۷۹.
[۴۲] مثالهاى زیباى قرآن ؛ ج۱ ؛ ص۱۹۵.
[۴۳]کلیات مفاتیح نوین ؛ ص۶۹۶.
[۴۴]آیات ولایت در قرآن ؛ ص۱۰۵.
[۴۵]تفسیر نمونه ؛ ج۱۱ ؛ ص۴۶۷.
[۴۶]همان.
[۴۷]مثالهاى زیباى قرآن ؛ ج۱ ؛ ص۲۰۳.
منبع: حوزه