محراب‌های ایرانی روایتی از معنویت آسمانی
باشکوه‌ترین و هنرمندانه‌ترین آن‌ها خانه امن خداست و نه‌تنها مسلمانان
بلکه گردشگران سایر ادیان را نیز به خود جذب می‌کند.
اینجا؛ «یزد» دیار دارالعباده، بهره‌مند از
مجموعه‌ای از مساجد زیباست، مساجدی که قدمت برخی از آن‌ها به صدر اسلام
می‌رسد و یزدی‌ها گرچه دیارشان مرکز زندگی زرتشتیان بوده اما با ورود اسلام
به ایران، نخستین مساجد را در این دیار بنا کرده‌اند.
مسجد جزء جدایی ناپذیر زندگی مردم یزد
زندگی مردم یزد هم به لحاظ معماری
و هم به لحاظ فرهنگی و اجتماعی با مسجد عجین شده و مسجد جزء جدایی‌ناپذیر
زندگی روزانه مردم این دیار از دیرباز بوده و همچنان هم از جایگاه ویژه‌ای
برخوردار است.
مردان سخت‌کوش کویر اوج هنر خود را در مساجد
زیبا به اجرا درآورده‌اند و با خلق بناهای باشکوه و هنرمندانه نه‌تنها
ارزش و جایگاه مسجد در زندگی مردم را به نمایش گذاشته‌اند بلکه هنر معماری
اسلامی ایرانی را در ارزشمندترین بنا، یعنی خانه خدا متبلور کرده‌اند.
در ابتدای ظهور دین مبین اسلام هنر معماری
جایگاه ویژه و خاصی در بین مسلمانان نداشت و شاید هم نیازی به هنر معماری
در ساخت مساجد احساس نمی‌شد، اما در قرن‌های بعد نیاز به کالبدها و عناصر و
صورت‌های مادی که بتواند حاصل و تجسم ارزش‌ها و اعتقادات و دین نوپای
اسلام باشد، پیش آمد.
معماری مساجد از نشانه‌های شکوه اسلام در سایر ملل
معماری اسلامی، این هنر اصیل نه‌تنها در
ساخت مساجد بلاد اسلامی بلکه در سایر ممالک نیز به کار گرفته شد و امروز
یکی از نشانه‌های شکوه و عظمت اسلام در بین سایر ملل، مساجد با عظمت و
باشکوهی است که در ممالک اسلامی وجود دارد.
معماری ایرانی، معماری شاعرانه‌ای است و از
طبیعت دوستی ایرانیان حکایت می‌کند؛ گنبدها و مناره‌ها و محراب‌های شکوهمند
مساجد در ایران برگرفته از معنویت آسمانی است و بناهای ایرانی با
کاشی‌کاری‌های زیبا، گچ‌بری‌های ظریف، آیینه‌کاری‌ها و خوشنویسی‌ها چنان
اهمیت یافته‌اند که امروزه از آثار دیدنی دنیا محسوب شده و در همه‌جا
قابل‌بحث و بررسی هستند و به‌طورقطع، مساجد یزد از سرآمدترین آن‌هاست.
در یزد همانند دیگر نقاط کشور اسلامی،
محله‌ها پیرامون مساجد توسعه‌یافته‌اند و در بافت تاریخی یزد مشاهده می‌شود
که در کنار هر مسجد یک بازارچه، آب‌انبار، حمام و … وجود دارد و سپس
خانه‌ها پیرامون آن‌ها بنا شده‌اند.
سبقت مردم در گذشته برای خریداری بناهای همجوار مساجد
مردم در گذشته برای اینکه بناهای همجوار
مساجد را خریداری کنند از یکدیگر پیشی می‌گرفتند و این‌گونه شد که محله‌ها
پیرامون مساجد شکل گرفتند.
مروری بر نقش و جایگاه مساجد نه‌تنها در
دیار دارالعباده یزد بلکه در سایر بلاد اسلامی نشان می‌دهد که این بناهای
آسمانی کارکردهای بسیاری در زندگی روزمره بشر داشته‌اند.
صدیقه رمضانخانی یکی از محققان فرهنگ‌عامه استان یزد در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به نقش مساجد در زندگی مردم از حدود ۲۰۰
سال پیش تاکنون اظهار داشت: در گذشته مساجد تنها مکانی برای اقامه نماز
جماعت نبودند و گرچه این امر یکی از مهم‌ترین کارکردهای مسجد در دوره‌های
مختلف به شمار می‌رود اما مردم بسیاری از امور اجتماعی روزمره خود را در
این بناها برگزار می‌کردند.
مروری بر کارکردهای اجتماعی مسجد
وی افزود: در گذشته همان‌گونه که امروز هم
شاهد آن هستیم، مراسم عزاداری و ختم، پرسه و ولیمه و حتی در بسیاری از
موارد پیوند ازدواج جوانان در مساجد اتفاق می‌افتاد و بزرگان هر محله در
این بناها پیگیر امور مردم بودند.
رمضانخانی تصریح کرد: چه بسیار نیازهای مردم
محله‌ها از مالی و معنوی و چه بسیار اختلافات خانوادگی و محله‌ای که با
گردهمایی در مساجد یا با محوریت مساجد برطرف می‌شد.
وی افزود: در هر دوره به‌ویژه در زمان آغاز
نهضت مبارزات انقلاب اسلامی نیز مساجد به‌عنوان یکی از پایگاه‌های مهم
اجتماع مردم تلقی می‌شدند.
رمضانخانی همچنین یادآور شد: نقش مساجد در
تربیت عالمان دینی بزرگ و شهیر را نیز نمی‌توان نادیده گرفت و چه بسیار
جوانانی که از پای منبرهای همین عالمان دینی، جذب حوزه‌های علمیه شدند و
اکنون نام آن‌ها نه‌تنها در استان یزد بلکه در بلاد اسلامی می‌درخشد.
مساجد پایگاه مبارزات انقلابی
در دوران معاصر بیشترین گردهمایی در مساجد
مربوط به زمانی بود که مردم مبارزه خود را با رژیم منحوس پهلوی علنی کرده
بودند و رهبران مبارزه در هر منطقه از کشور، مسجدی را به‌عنوان پایگاه
انقلاب انتخاب کرده و اقدامات مهم در راستای پیروزی انقلاب اسلامی در همین
مساجد شکل گرفت.
یکی از شاخص‌ترین این مساجد در استان یزد
بنا نهاده شده که از آن به‌عنوان مسجد حظیره یا روضه محمدیه یاد می‌شود و
آیت‌الله شهید صدوقی که از یاران امام خمینی (ره) و از مبارزان اصلی نهضت
انقلاب اسلامی بود، مردم یزد را در این مسجد گرد خود جمع کرد و مبارزات این
استان از این پایگاه کلید خورد.
وضعیت استان یزد به لحاظ بهره‌مندی از تعداد
مساجد شاید نسبت به سایر استان‌ها کمی متفاوت باشد زیرا تعداد مساجد و
حسینیه‌ها در یزد به‌اندازه‌ای است که یزد را به نام حسینیه ایران
می‌شناسند.
در یک محله کوچک، دو تا سه مسجد و حسینیه وجود دارد و در محله‌های قدیمی‌تر، حضور مردم در این مساجد همچنان پررنگ است.
راه‌اندازی کانون‌های فرهنگی و هنری رونقی دوباره به مساجد بخشید
گرچه در دو سه دهه اخیر، مساجد مانند گذشته
رونق ندارند اما هنوز وضعیت استان یزد نسبت به سایر استان‌ها بهتر است و به
نظر می‌رسد راه‌اندازی کانون‌های فرهنگی و هنری در این مکان‌ها، در رونق
دوباره آن‌ها و جذب جوانان به مساجد اثرگذار بوده است.
استان یزد با جمعیتی بالغ‌بر یک‌میلیون و
۱۷۰ هزار نفر، بیش از هزار مسجد دارد و کانون‌های مساجد در ۸۰۰ مورد از
آن‌ها راه‌اندازی شده است.
مسئول دبیرخانه کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد در مورد نقش مسجد در زندگی مردم یزد به خبرنگار مهر
گفت: یزد معروف به شهر دارالعباده و حسینیه ایران است و از قدیم‌الایام
مردم این دیار به تدین و تعامل شهرت داشته‌اند که ریشه این تدین و تعامل
گره‌خورده با مسجد و حسینیه است.
حجت‌الاسلام مصطفی گرجی عنوان
کرد: عالمان فرهیخته‌ای از جمله آیت‌الله حائری میبدی و آیت‌الله حاج شیخ
غلامرضا فقیه خراسانی از همین مساجد رشد کردند و به درجه‌ای رسیدند که نه
تنها در یزد بلکه در کل ایران و سایر ممالک اسلامی شناخته شده هستند.در
مساجد از یک طرف اخلاقیات مردم توسط عالمان فرهیخته بارگذاری می‌شود و از
طرف دیگر مردم مشکلات اجتماعی خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند و برای
رفع آن یکدیگر را یاری می‌کنند
وی افزود: مسجد حتی در رونق فرهنگی و
اقتصادی یزد اثرگذار بوده زیرا در مساجد یزد شاهد حضور همه اقشار از
کارآفرین و تاجر و صنعتگر گرفته تا کارگر و …. هستیم و همه برادرانه در
صدد رفع مشکلات یکدیگر هستند و این خود یکی از کارکردهای مهم مسجد در زندگی
روزمره مردم این دیار است.
گرجی خاطرنشان کرد: در مساجد ازیک‌طرف
اخلاقیات مردم توسط عالمان فرهیخته تقویت می‌شود و از طرف دیگر مردم مشکلات
اجتماعی خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند و برای رفع آن یکدیگر را
یاری می‌کنند.
وی افزود: شاید مردم یزد از معدود مردمانی باشند که استفاده از کارکرد اصلی مسجد توانسته هم دنیا و هم آخرت آن‌ها را آباد کند.
صرف‌نظر از مباحث معنوی مسجد و نقش مؤثر آن
در زندگی مردم یزد، این روزها مساجد قدیمی و تاریخی، صرفه اقتصادی نیز برای
استان دارد زیرا مساجدی با قدمت یک قرن و حتی بیشتر از آن، ظرفیتی است که
گردشگران بسیاری را به این دیار فرامی‌خواند.
مسجد جامع فهرج از مساجد صدر اسلام در ایران
مسجد جامع فهرج، قدیمی‌ترین مسجد استان یزد و از مساجد صدر اسلام و نخستین مسجدی است که در ایران ساخته شده است.
این بنای کاه‌گلی و ساده، هرسال علاقه‌مندان
بسیاری را برای تماشای شکوه یک مسجد به سبک صدر اسلام به روستای فهرج در
نزدیکی یزد می‌کشاند.
از نظر معماری نیز مسجد جامع کبیر یزد را که
قدمتی بالغ‌بر ۹۰۰ سال دارد، می‌توان سرآمد مساجد نه‌تنها در استان یزد
بلکه در ایران اسلامی دانست.
بلندترین مناره جهان از مسجد جامع یزد سر به آسمان کشیده است
در واقع می‌توان گفت که
بلندترین مناره‌های جهان از مسجد جامع یزد سر به آسمان کشیده‌اند و اوج هنر
و خلاقیت کاشی‌کاری ایرانی‌ها را به نمایش گذاشته است.
ده‌ها و صدها مسجد تاریخی دیگر، یزد را به
لحاظ گردشگری غنی کرده و تقریباً در همه شهرستان‌های استان حداقل دو یا سه
مسجد دیدنی و تاریخی برای تماشای گردشگران وجود دارد.
در مرکز استان شاخص‌ترین مساجد عبارت‌اند از
مسجد جامع کبیر یزد، مسجد حظیره، مسجد ریگ، مسجد امیرچخماق و … و در
کنار آن‌ها هرسال در منطقه‌ای از شهر مسجدی به دست خیران احداث می‌شود تا
یزد همچنان حسینیه ایران بماند.
منبع: مهر