جشن عید حنوکا (یکتاپرستی)

حَنوکا یا خَنوکَه חֲנֻכָּה Hanukka یا عید روشنایی یکی از جشن‌های یهودیان است. این جشن ۸ روزه و تقریباً با ایام کریسمس هم‌زمان است. برای شناخت بیشتر این جشن ابتدا باید با تقویم عبری آشنا شوید.

تقویم عبری؛
این تقویم بر سه پایه استوار است؛ سال خورشیدی، ماه قمری، هفته ۷ روزه که با روز یکشنبه آغاز می شود. تفاوت سال خورشیدی و سال قمری ۱۰ روز است، یهودیان این ۱۰روز را ۳ سال یکبار جمع و به سال سوم یک ماه اضافه می کنند و آن سال را کبیسه و ماه اضافه را آذار نام گذاری کرده اند.

کیسلو כִּסְלֵו سومین ماه مدنی و نهمین ماه مذهبی در تقویم عبری است. کیسلو حدودا در ماه آذر و مابین نوامبر و دسامبر است. عید حنوکا جشنی ۸ روزه است و ۲۵ کیسلو آغاز و ۲ یا سوم طوت به پایان می رسد.

علت برگزاری جشن حنوکا؛
جشن حنوکا؛ خاطره پیروزی‌ کهنی است برای کلیمیان، بر اساس تاریخ یهود در ۲۵ کیسلو سال ۱۶۸ قبل از میلاد، سربازان آنتیاخوس (چهارمین فرمانروای یونان) اورشلیم را تصرف و مجسمه زئوس را به داخل معبد سلیمان انتقال دادند و یهودیان دیگر اجازه اعمال مذهبی را نداشتند.

سازمانی پارتیزانی به رهبری یهودا (پسر کاهن متتیا حشمونایی) که بعدها نام مکابی (چکش) را برای خود انتخاب کردند، شکل گرفت. سرانجام مکابیون در سال ۱۶۵ ق میلاد آنتیاخوس شکست داده و وارد اورشلیم شدند.

اولین اقدام مکابیان پاک کردن معبد بیت همیقداش و تعمیر و تطهیر آن بود. سپس در روز ۲۵ ماه کیسلو پس از ۹ سال بار دیگر بیت همیقداش را با مراسم مذهبی خاص همراه با جشن و سرور افتتاح کردند. این مراسم ۸ روز بطول انجامید. مکابیون در معبد، ظرف کوچک روغن زیتونی را پیدا کردند که به ظاهر از ناپاکی به دور مانده بود و هنوز مهر کاهن بزرگ بر روی آن بود. اما این روغن حداکثر یک روز می توانست دوام داشته باشد، اما معجزه ای رخ داد و برای ۸ روز سوخت.  از این رو یهودیان به یادبود آن مراسم، جشن حنوکا را بمدت ۸ روز برگزار میکنند.

نکته اول) در یکی از منابع میدراشی تاریخ زمانی جشن حنوکا با برپایی خیمه عهد به دست موسی در بیابان ربط داده شده است. برپایی خیمه عهد می بایست در ۲۵ کیسلو رخ می داد اما به تأخیر افتاده بود. مشیت الهی چنین قرار گرفت که حشمونائیان معبد را در این تاریخ بازگشایی کنند.

نکته دوم) حنوکا در ابتدا، پاسداشت معجزه خداوند درخصوص روغن و سپس جشن پیروزی بر یونانیان است.
نکته سوم) برخی بر این باور هستند که این جشن برگرفته از جشن یلدا و پیروزی نور بر ظلمت ایرانی است.

وجه تسمیه و نامهای دیگر حنوکا؛
در فرهنگ عبری حنوکا به معانی؛ افتتاح، گشایش، تخصیص، استقرار، روشنایی، اخلاص و … است و آن را حنوکا، حنوکیا، هنوکا، حانوکا، هانوکا، چاتوکا و جشن چراغ، جشن فداکاری برای محراب… نیز می نامند و به عنوان تعطیلات زمستانی یهودیان از آن یاد می شود.

اعمال عید حنوکا؛
در جشن حنوکا از شمعدانی ۹ شاخه برای اعمال مذهبی بهره برده می شود، هر شب یک شمع توسط؛ شمع شماش (شمع میانی یا شمع خادم) روشن می شود و هر شب براخایی (دعا) خوانده می شود؛

براخای شب اول؛ متبارک هستی تو «هشم» خالق ما پادشاه عالم که، مقدس نمودی با میصواهایت و دستور فرمودی تا چراغ های مخصوص حنوکا را روشن کنیم .

زمان روشن کردن شمعها معمولا پس از تفیلای عرویت (بعد از غروب آفتاب) انجام و حداقل شمعا باید نیم ساعت روشن بمانند. معمولا از روغن زیتون برای روشن کردن شمع استفاده می کنند، در برخی از مکانها هم لامپ یا چراغ روشن می شود، مثل بیمارستانها و ..
هم خانم ها و هم آقایان موظف به اجرای میطسوای حنوکا می باشند و هر شب به نیت یکی از افراد خانواده شمع روشن می شود، رسم است که چراغ حنوکا را پشت پنجره در مقابل دید همگان قرار دهند تا بدین وسیله معجزه این ایام در معابر عموم به نمایش گذاشته شود. در برخی از خانواده شمع هایی با رنگ های متفاوت روشن می شود و در این ایام روزه گرفتن گناه محسوب می شود.

در ایام جشن حنوکا خوردن غذاهای سرخ شده در روغن توصیه شده است مثل؛ سیب زمینی سرخ کرده، دونات، پنکیک و پیراشکی سوفگانیا و همچنین شیرینی و کلوچه های پنیری به یاد بانو جودیت و نماز هَلِل و خواندن سرود ماعوز صور Ma’oz Tzur نیز توصیه شده است.
بازی دریدل یا سویوون در جشن حنوکا؛
در ایام ۸ روزه جشن حنوکا معمولا یک بازی به نام دریدل برگزار می شود، دریدل یک سری فرفره مزین به کلمات عبری است، شرح کامل این بازی را در اینجا بخوانید. و معمولا به کودکان شکلات های سکه ای ، هدیه داده می شود.

ته نویس اول) ایام حنوکا را به تمام یهودیان سرزمینم ایران شادباش می گویم و آروز می کنم ، روشنایی و صلح در جهان حکم فرما شود.
ته نویس دوم) این گزارش را بدون اجازه و با افتخار تقدیم می کنم به بانو فرشته ثابتیان که به من گوش زد کرد، چند وقتی است چیزی ننوشته ام، بانو فرصت نکردم ، پوزش.