دین‌پژوهی نیازمند بهره‌مندی از مطالعات میان‌رشته‌ای است
به گزارش ادیان‌نیوز به نقل از ایکنا، دکتر فاطمه توفیقی امروز در نشست تخصصی «رهیافتی
انتقادی به دین‌پژوهی ایرانی در زمینه مطالعات آکادمیک بین‌المللی» که در دانشکده
الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: دین‌پژوهی با
الهیات متفاوت است؛ باید گفت دین‌پژوهی از نگاه بیرونی و الهیات از نگاه درونی
برخوردار است. به عنوان مثال اگر بخواهیم به الهیات بپردازیم، باید به طور حتم
مسلمان و نگاه اسلامی به یک موضوع داشته باشیم اما برای پرداختن به دین‌پژوهی لزومی
ندارد حتماً دین خاصی داشته باشیم.
وی ادامه داد: دین‌پژوهی رشته‌ای است که هویت آن با توجه به اینکه در کدام کشور زندگی می‌کنیم
و برای مطالعه آن به کجا می‌رویم متفاوت است. به عنوان مثال کشور فرانسه کشوری است
که جایی برای مطالعه دینی ندارد چرا که نظام این کشور لاییک است و این امکان وجود
ندارد که در یک مرکز عمومی در خصوص دین صحبت و تدریس شود، به همین دلیل اسلام‌شناسان
برجسته این کشور در دپارتمان‌های مطالعات عربی و خاورشناسی به مطالعه دینی می‌پردازند
و یا حتی افرادی که قصد روحانی شدن را دارند، به کلیسای کاتولیک شهر رم می‌روند.
توفیقی با بیان اینکه در آمریکا، طبق قانون اساسی دین و دولت باید از یکدیگر مجزا باشند و به
هیچ عنوان دولت نمی‌تواند در خصوص مباحث دینی ورود پیدا کند و خلاف قانون است، تصریح
کرد: به همین دلیل اگر کسی در این کشور قصد روحانی شدن را داشته باشد تا به مردم
خدمت کند، به حوزه علمیه یهودی، اسلامی و یا مسیحی و اگر فردی نیز بخواهد نگاه
برون‌دینی به دین داشته باشد به دانشگاه می‌رود.
وی اضافه کرد: بنابراین تمایز میان دین‌پژوهی و الهیات در آمریکا بسیار مشهود است. در بسیاری
از کشورهای اروپایی به استثناء کشور فرانسه، التزامی به جدایی دین و دولت وجود
ندارد. در چند سال گذشته در این کشورها مسیحیت دین رسمی بود و دولت خدماتی به کلیسا
و مساجد ارائه می‌کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم اظهار کرد: در مثالی می‌توان به کشور انگلستان
اشاره کرد که کشوری عموماً پروتستانی بوده و اخیراً جمعیت قابل توجه اسلامی نیز پیدا
کرده است. در کشورهای آلمانی زبان از جمله آلمان نیز جمعیت پروتستان، کاتولیک و یهودی
در قبل از جنگ جهانی دوم برخوردار و اخیراً نیز جمعیت مسلمان پیدا کرده است.
دپارتمان‌های الهیات این کشور برخلاف کشور انگلیس اینگونه است که اگر کسی بخواهد
به آن ورود پیدا کند، باید متدین به دین مربوطه باشد؛ به این معنا که اگر کسی قصد
خواندن الهیات اسلامی را دارد، باید حتماً مسلمان باشد و تعلق به آن دین و مذهب
امری لازم و ضروری است.
توفیقی گفت: سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که دین پژوهی و الهیات در ساختار
حکومتی کلان قانون اساسی ایران چگونه است؟ باید گفت دین پژوهی و الهیات در ایران هیچ
هویتی ندارد؛ ممکن است این تصور ایجاد شود که حکومت ما اسلامی است و صرفاً باید به
الهیات پرداخته شود اما اینگونه نیست چرا که ما از دوران گذشته زمینه‌های دین‌پژوهی
را داشته‌ایم.
وی ادامه داد: گاهی اوقات برای استفاده از منابع به ناچار باید از منابع فارسی بهره ببریم.
ما با آثار فکری دنیا در تماس هستیم و آثار پرفروش دنیا بلافاصله در ایران منتشر می‌شود.
با این حال این مساله به این معنا نیست که هم قدم با آثار دنیا پیش می‌رویم اما مهم‌تر
این است که سعی کنیم به آثاری که در حال حاضر در دنیا به زبان انگلیسی ترجمه می‌شود،
دسترسی پیدا کنیم.
عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم عنوان کرد: با ورود دین پژوهی به ایران، مواردی در
آن مطرح شد که در حال حاضر به دلیل مشکلات علمی، سیاسی و اخلاقی مطرح نمی‌شود. به
عنوان مثال تمایز میان ادیان سامی و ادیان آریایی از جمله موارد مورد بحث است که
ادیان سامی شامل اسلام و یهودیت و ادیان آریایی شامل ادیان هند، مسیحیت و ایرانی
است. تقسیم‌بندی میان آریایی و سامی، در قرن نوزدهم توسط اروپا شکل و این اعتقاد
در خدمت بسیاری از پروژه‌های سیاسی قرار گرفت و عنوان شد اروپاییان به دلیل آریایی
بودن، برتر هستند. وقتی این پروژه مطرح شد، بودیسم و مسیحیت آریایی شمرده می‌شد و
بر این عقیده بودند که دین‌های مهربانی هستند و برای ساختار سیاسی مشکلی ایجاد نمی‌کنند.
در این میان برخی دین‌ها مانند دین سامی دین خشن‌تری است و سخت‌تر می‌تواند با
فلسفه ارتباط برقرار کند و به پیشرفت برسد. بعد از جنگ جهانی دوم این موضوع روشن
شد که قصد داشتند برتری یک گروه را با یک رنگ پوست خاص ثابت کنند و گروه‌های دیگر
را یا از بین ببرند و یا بر آن استیلا پیدا کنند.
توفیقی اظهار کرد: گاهی عنوان می‌شود شرقی‌ها حالت عرفانی و شهودی‌تر و غربی‌ها حالتی عقلی
و فلسفی‌تر دارند. براساس برخی پژوهش‌ها غربیان بر این عقیده بودند که شرقی‌ها به
حالت‌های عرفانی‌تر و به دنیای کشف و شهود علاقه دارند؛ پس بهتر است در خانه‌ها و
مساجد بمانند و ما به آن‌ها فلسفه بیاموزیم که چگونه شهر و کشور خود را اداره کنند
اما باید به این نکته توجه کرد که سنت فلسفی ما کمتر از سنت فلسفی دیگران نیست و
ضرورتی ندارد این دوگانگی پذیرفته شود.
وی خاطرنشان کرد: همچنین توجه به اینکه ادیان متکثر هستند و طی سیر تحول تاریخی شکل
گرفته‌اند، امری ضروری است و لازم است هر دینی در زمینه خود دیده شوند چون به آسانی
نمی‌توان در خصوص دین مسیحیت، یهودیت و… به طور کلی صحبت کرد. به عنوان مثال در
پاسخ به این سؤال که آیا دین یهودیت به آخرت اعتقاد دارد، یا خیر، عنوان می‌شود که
این مورد در متون مقدس این دین به چشم نمی‌خورد اما یکی از مهم‌ترین باورهای دین یهودیت
آخرت شناسی است.
توفیقی بیان کرد: همچنین نباید تصور کرد اعتقاد مردم دقیقاً همان چیزی است که ما در متون می‌بینیم.
مشکل دیگری که در مطالعه متون مقدس وجود دارد، این است که ما متون مقدس را طبق
ظاهر آن‌بررسی می‌کنیم اما متون خود از جمله قرآن را با استفاده از تفاسیر و روایات
بررسی و فراموش می‌کنیم این موارد در ادیان دیگر نیز به چشم می‌خورد؛ در واقع آن‌ها
نیز به ظاهرِ کتاب خود اکتفا نکرده و متون خود را با احادیث و… تفسیر می‌کنند.
عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم عنوان در خصوص افق پیش روی دین پژوهی در ایران گفت:
باید دید آیا محصول دین‌پژوهی ما می‌تواند مورد استفاده کشور خود و یا حتی دنیا
قرار گیرد و یا خیر. همچنین با استفاده از مطالعات میان رشته‌ای مانند انسان‌شناسی،
روان‌شناسی و… باید به مطالعه دین پرداخته شود تا با روش‌ها و رویکردها به نتایج
مطلوب برسیم و در علم گامی به جلو برداریم.
انتهای پیام/م