بررسی جریان‌شناسی گرایش‌های اهل‌حق در ایران
تهیه‌کننده: معصومه حسنی
به
گزارش ادیان‌نیوز، اهل حق یا یارسان عنوان پیروان طریقتی مذهبی – عرفانی است که آداب
و متون مذهبی خاص خود را دارند. اعتقادات این آیین در مواردی با اسلام مطابقت ندارد.
این آیین که در میان طوایف کُرد، لُر و تُرک‌زبان پیروان بسیار دارد، در بستری اسلامی
رشد کرده و درعین‌حال، به سبب غلو درباره حضرت علی (ع) با سایر فرق غالی شیعه قرابت
دارد. با این همه بعضی از مبادی آن را می‌توان در اعتقادات و سنت‌های فکری و فرهنگ
عامه مردمان ساکن غرب ایران جست‌وجو کرد و رگه‌هایی از اعتقادات ایرانی پیش از اسلام
را نیز در آن یافت.
«آیین حق»، «آیین حقیقت» یا «دین حقیقت»
از نام‌های دیگر فرقه اهل حق است. به رهروان و پیروان اهل حق «یار» گفته می‌شود به
همین دلیل اهل حق به «یارستان» یا «یارسان» مشهورند.
یارسان ایران، اکثراً در کرمانشاه، لرستان،
آذربایجان شرقی، زنجان، همدان، تهران و خراسان حضور دارند. در خارج از ایران، در کشورهایی
مانند ترکیه، عراق، آلبانی، افغانستان و سوریه زندگی می‌کنند. آثار آنان به زبان‌های
کردی، لری و ترکی نوشته شده، اما آنچه برای همه آنان حجت است آثار کردی است و آثار
لری و ترکی در میان اهالی همان زبان‌ها کاربرد دارند.
آنچه ازنظر خوانندگان محترم می‌گذرد گزارش
کوتاهی از نشست علمی در مورد پیشینه و آداب و رسوم فرقه اهل حق است که ۲۱/۱۲/۱۳۹۷ توسط
دانشکده شیعه شناسی در سالن امام موسی صدر دانشگاه ادیان و مذاهب قم برگزارگردیده
است.
این نشست با تلاوت آیات کلام الله
مجید شروع و با سخنرانی حجت‌الاسلام‌والمسلمین جواد لطفی در خصوص معرفی فرقه اهل
حق ادامه پیدا کرد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین
لطفی گفت: منطقه غرب کشور ایران به‌ویژه استان کرمانشاه دارای تنوع دینی و مذهبی است
و پیروان ادیان و مذاهب گوناگون ازجمله اسلام و مسیحیت و پیروان مذاهب مختلف شیعه اعم
از امامیه، اهل حق، صوفیان خاکساریه و دراویش گنابادی و اهل سنت مانند نقشبندیه، قادریه
و کسنزانیه و حتی گرایش‌های اخوانی و سلفی در این مناطق سکونت دارند.
وی با تأکید بر اینکه معمولاً شناخت صحیحی
از پیروان اهل‌حق و اعتقادات آنان وجود ندارد گفت: به‌عنوان‌مثال برخی این گروه را
شیطان‌پرست می‌دانند که تمامی این قضاوت‌ها ناصحیح است.
ماهیت اهل حق
اهل حق اصطلاحی است که سال‌های زیادی
نیست که رایج شده است. اسم اصلی این واژه، یاری است. اهل حق ادامه غلات شیعه است
که در سیر تطور خودش به‌صورت فعلی درآمده است. این گروه مدعی هستند که از مراحل
شریعت و طریقت عبور کرده و به وادی معرفت رسیده‌اند؛ لذا تکالیف شرعی در اکثر
خاندان اهل حق جایگاهی ندارد.
زیست‌گاه و جمعیت اهل حق
اهل
حق جمعیت قابل‌توجهی دارند. فقط در کرمانشاه نیستند. از نظر ریشه ترک یا عرب‌اند و
پراکندگی جمعیت اهل حق را در چهارده استان داریم؛ مثلاً در استان‌ها یا شهرهایی مانند
کرمانشاه، لرستان، قزوین، تهران، البرز، مازندران، گیلان، قم، سمنان، گرمسار، ساوه
و… . البته در خارج از کشور هم این پراکندگی جمعیت وجود دارد. پیروان این فرقه در
افکار، عقاید، آداب و رسوم با هم فرق دارند.
پیدایش اهل حق
در
مورد اهل حق اقوال مختلفی وجود دارد و ما نمی‌توانیم با توجه به این اقوال تاریخ
پیدایش اهل حق را مشخص کنیم؛ اما چیزی که به‌صورت متقن گفته می‌شود این است که شخصی
با نام «سلطان اسحاق برزنجه‌ای» به‌عنوان مقنن و مؤسس این مسلک در قرن ششم و هفتم می‌زیسته
است که مهم‌ترین شخصیت در مسلک اهل حق به‌حساب می‌آید.
طبق
اقوالی که وجود دارد ایشان از دراویش کردستان عراق و مهم‌ترین شخصیت در پایه‌گذاری
و توسعه و تقنین مسلک اهل حق است. پدر ایشان شیخ عیسی برزنجه‌ای فرزند بابا علی
همدانی است و مادر وی خاتون دایراک ملقب به خاتون رمزبار (هم مقام حورالعین) شفیع یاران
و رئیس جامعه نسوان اهل حق است. مقبره ایشان در شهرستان پاوه در منطقه نوسود واقع
است. نسب ایشان به امام موسی کاظم (ع) برمی‌گردد. در مورد تحصیلات ایشان اختلاف نظرهای
فراوانی وجود دارد. اکثر جامعه اهل حق بر این باورند که ایشان دارای علم لدنی بوده
است. بعضی دیگر از پیروان اهل حق بر این باورند که ایشان تحصیلاتشان را در بغداد
گذراندند.
اقدامات سلطان اسحاق برزنجه‌ای
سلطان اسحاق برزنجه ای در طول دوران
زندگی خود قانون‌گذاری‌ها و اقداماتی انجام داده است که اهل حق تا به امروز به آن
پایبند هستند. برخی از آنها عبارت‌اند از:
·
روزه مخصوص:
سه روز روزه متغیر در آبان ماه و بعضاً در اسفندماه طبق تقویم سلطانی.
·
تعیین پیر و
دلیل: هرکدام از اهل حق باید یک پیر و دلیل انتخاب کنند.
·
نذر و نیاز؛
·
تشکیل و
بنای خاندان‌ها: وی در زمان خود هفت خاندان تشکیل داد که در حال حاضر هم وجود دارند.
·
انعقاد جمع
و تأسیس جمخانه: اهل حق مراسمی به نام «جوز شکنی» دارند که هفته‌ای یک بار در شب‌های
جمعه تحت عنوان سرسپاری برگزار می‌شود و تا به امروز به این مراسم پایبند بوده‌اند.
جریان‌شناسی و خاندان اهل حق
آداب
و رسوم اهل حق از خاندان به خاندان و از منطقه به منطقه‌ای دیگر فرق می‌کند؛ مثلاً
طرفداران نورعلی الهی چای نمی‌نوشند. در اهل حق، یازده خاندان وجود دارد. هفت
خاندان در زمان سلطان اسحاق و به دستور او تشکیل شد که از یاران ایشان می‌باشند. ایشان
دو طبقه یار مهم دارند که به هفت تن و هفت وانه معروف هستند.
چهار
خاندان دیگر در قرون بعدی به وجود آمدند. به اقتضای زمان چهار خاندان دیگر در
فاصله قرن‌های دهم و یازدهم تا سیزدهم به وجود آمد.
خاندان
شاه ابراهیمی، خاندان حیدری، خاندان حاجی بابیسی، خاندان خاموشی، خاندان عالی
قلندری، خاندان مصطفایی و خاندان بابا یادگاری انواع خاندان‌ها به ترتیب شکل‌گیری
هستند. البته آمار خاندان‌ها تفاوت دارد؛ مثلاً برخی بر این باورند که خاندان خاموشی‌های
شهرستان سهله، خاندان جداگانه‌ای است.
چهار
خاندان دیگر که بعدها به وجود آمدند عبارت‌اند از: بابا حیدری، مشعشعی (نصف جمعیت
فعلی اهل حق از این خاندان است)، ذالنوری و
شاه حیاسی.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین
جواد لطفی معاونت آموزشی و پژوهشی دانشکده مذاهب دانشگاه ادیان و مذاهب به ارائه مطالب
خود در موضوع بحث پرداخت و در پایان نیز دکتر سید علی موسوی‌نژاد عضو هیئت‌علمی دانشکده
شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب و حجت‌الاسلام‌والمسلمین درویشی نیز نقد و توضیحاتی
پیرامون موضوع نشست ارائه نمودند.
انتهای
پیام/م