نگاهی انتقادی به تاثیر رسانه و شبکه‌های اجتماعی بر سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی
به گزارش ادیان نیوز (ردنا) به نقل از مؤسسه فرهنگی هنری دین و معنویت آل یاسین، در میان رسانه‌های عصر جدید، اینترنت به دلیل ماهیت چندکارکردی خود جایگاه ویژه‌ای دارد. اینترنت هم ابزار انتقال اطلاعات علمی و هم وسیله سرگرمی کودکان است. قدرت نفوذی که اینترنت در میان اقشار مختلف جامعه دارد، تأثیرگذاری آن را بر زندگی اجتماعی افزایش می‌دهد. پدیده ای که می‌تواند موجب شکل-گیری جنبش‌های اجتماعی شود، امروز به اغلب خانه‌ها راه یافته است.
عصر ارتباطات؛ دامنه نفوذ و اقتضائات آن
دنیای امروز عرصه ای است که در اثر گسترش نوگرایی در سطح جهانی، دچار تغییر و تحولاتی شده است. عصر کنونی را بسیاری «عصر انقلاب اطلاعات و ارتباطات» نامیده‌اند و وسایل ارتباط جمعی ، پیچیده‌ترین ابزار ترویج اندیشه ها و کارآمدترین سلاح ها برای تسلط آرام بر جوامع هستند. سرعت تغییر در زندگی انسان قرن بیست و یکم، محصول انتقال سریع اطلاعات است؛ در عصر انفجار اطلاعات، وسایل ارتباط جمعی که گسترش دهنده اطلاعات هستند، جایگاه ویژه‌ای دارند و خود نیز دچار تحولات این عصر شده‌اند.
گستردگی جامعه انسانی در عصر کنونی، وجود رسانه های جمعی را در صحنه مناسبات اجتماعی انسان‌ها، امری اجتناب ناپذیر کرده است. امروزه رسانه یک ابزار ارتباط جمعی قدرتمند است که قادر به شکل دهی، جهت بخشی و تثبیت مبانی فکری، فرهنگی و اخلاقی هر جامعه‌ای است. محتوای هر رسانه‌ای می‌تواند در شکل‌دادن به بینش‌ها، نحوه تفکر و نگرش افراد، موثر باشد. بگونه ای که مفهوم «رسانه» با «تغییر» گره خورده است و مواجهه زیاد با رسانه های جمعی در تغییر فکر، ارزش، هویت و علایق فردی و جمعی تاثیرگذار است. به تعبیر دیگر، نظام ارزشی و هنجاری افراد زیر تاثیر رسانه‌هاست و رسانه‌ها برای مخاطب خود، چارچوبی مفهومی می‌سازند و همه مسائل را از آن چارچوب مفهومی برای مخاطب تفسیر می‌کنند و او پس از مدتی با رسانه «هم تحلیل» می‌شود و از آن چارچوب فکری ـ معرفتی به دنیا می نگرد.
رسانه ها همچنین دارای کارکرد انگاره‌سازی بوده و از سوی دیگر، موضوعات را ساده، ملموس و عینی می‌کنند و پذیرش آن را برای مخاطب راحت تر می‌نمایند. تا آن جا که به ادعای بسیاری از کارشناسان، هر کس وسایل ارتباط جمعی را در اختیار داشته باشد، فرهنگ عام را تحت نفوذ دارد. زیرا افراد جامعه، بخش عمده ای از شناخت و معرفت خود از دنیای پیرامون را از طریق رسانه دریافت می‌کنند. به این فهرست کارکردها باید این نکته را نیز افزود که رسانه‌ها تولید نیاز می‌کنند، الگوی مصرف را تعیین می‌نمایند، نحوه گرایشات و ذهنیات را تغییر داده و رفتارها و اقدامات را سامان می‌دهند. تعجب‌آور نیست که زیر همین فضای ناشی از غلبه فضای مجازی، امروزه بیش از ۲۷۰ هزار دلار در دقیقه به صورت آنلاین هزینه می‌شود. همچنین مبادلات از طریق تجارت اجتماعی، در مدت ۵ سال آینده به بیش از ۳۰ میلیارد دلار می‌رسد و پول الکترونیکی جایگزین پول رایج خواهد گشت.
از دیگر پیامدهای عمده ناشی از کارکردهای رسانه، نقش آن در جامعه‌پذیری نسل آتی و جایگزین خانواده شدن این ابزار است. تا آن جا که نسل جدید را نسل c یا نسل ارتباطات (connection) نامیده اند. بر پایه برخی آمارها، نوجوانان امروز به طور متوسط حدود یازده و نیم ساعت را با رسانه‌ها سپری می‌کنند و بدیهی است این همراهی تاثیرات فراوانی را با خود به همراه خواهد آورد.
فضای مجازی و تحولات ناشی از آن
در میان رسانه های عصر جدید، اینترنت به دلیل ماهیت چندکارکردی خود جایگاه ویژه‌ای دارد. اینترنت هم ابزار انتقال اطلاعات علمی و هم وسیله سرگرمی کودکان است. قدرت نفوذی که اینترنت در میان اقشار مختلف جامعه دارد، تأثیرگذاری آن را بر زندگی اجتماعی افزایش می‌دهد. پدیده ای که می‌تواند موجب شکل-گیری جنبش های اجتماعی شود، امروز به اغلب خانه ها راه یافته است.
به عنوان نمونه ای از کارکردهای آن در تحول اجتماعی، می‌توان به این نکته اشاره کرد که گرچه از ابداع اینترنت سه دهه می‌گذرد، تبدیل آن به یک رسانه در دسترسِ عموم به دهه ۱۹۹۰ و پس از فروپاشی شوروی باز می‌گردد. در فضای پس از فروپاشی، ابزاری لازم بود تا سلطه فرهنگی و سیاسی بدون منازع امریکا را در جهان تحکیم بخشد و اینترنت این جایگاه را به خود اختصاص داد. خانواده نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی به اذعان بسیاری از کارشناسان، از همین رسانه تحول‌آفرین تاثیرات منفی فراوانی را متحمل شده و در برخی کشورها تا مرز نابودی پیش رفته است.
توسط اینترنت نوعی فضا ایجاد می‌شود که به جهت غیرواقعی بودن و فقدان زمان و مکان، به آن فضای مجازی گفته می‌شود. در فضای مجازی همان طور که «بودیار» می‌گوید، ما دیگر آدمیان نیستیم، بلکه پیام‌هایی روی صفحه رایانه‌های یکدیگریم. از جمله فضاهای مجازی می‌توان سایت‌ها، وبگاه‌ها، وبلاگ‌ها، اتاق‌های گپ، تالارهای گفتگو، شبکه‌های دوست‌یابی و پست الکترونیک را نام برد. «شبکه جهانی وب، محبوب‌ترین بخش اینترنت به حساب می‌آید که از نظر تیم برنزلی کارویژه اصلی آن اجتماعی است». وب با داشتن امکاناتی همچون پست الکترونیکی، وبلاگ ها و دایره المعارف های مشارکتی زمینه را برای اشتراک-گذاری اطلاعات را در میان کاربران فراهم می‌کند.
امروزه بر اساس شناختی که از این رسانه حاصل شده است، می‌توان این ویژگی ها را برای آن برشمرد: اینترنت فرد گرا‌ترین رسانه‌هاست که گزینش برنامه‌های آن بر اساس تمایلات فرد، نه توافق گروهی صورت می‌گیرد؛ دوم آنکه این رسانه امکان ارتباط دوسویه را، بر هیچ ردپایی، برای فرد فراهم می‌سازد؛ سوم آن که از قابلیت ثبت خطوط، صداها و تصاویر برخوردار است و می‌توان با نگهداری تصاویر و صداها به عقب بازگشت و وقایع را بارها مشاهده کرد.
نتیجه این ویژگی‌های سه‌گانه آن است که مرزهای جغرافیایی، صنفی، جنسیتی، فرهنگی و اخلاقی درنوردیده می‌شود و می‌توان آزادانه اقتدار خود را در این فضا به نمایش گذاشت و لذت‌های بیشتری را در دسترسی به هر چیز و در هر زمان تجربه کرد.
رسانه های عمومی و شبکه های اجتماعی؛ تحولات و پیامدها
رسانه‌های اجتماعی محبوب ترین بخش های فضای مجازی برای استفاده همگان هستند. شبکه های اجتماعی(Social Network) به عنوان یکی از زیربخش های رسانه‌های اجتماعی(Social Media) دسته‌بندی می شوند. این شبکه ها فضای وب را از یک ارتباط یکسویه به تعاملی دوسویه تبدیل کرده اند. شاهد آن هستیم که روز به روز بر تعداد کاربران رسانه های اجتماعی افزوده می‌شود. بر اساس گزارشات و مستندات، ۳۸ سال زمان برد تا رادیو در دسترس ۵۰ میلیون نفر قرار بگیرد، این تعداد برای تلفن ۲۰ سال و برای تلویزیون ۱۳ سال بود؛ برای وب جهانی ۴ سال طول کشید تا ۵۰ میلیون نفر کاربر بدست آورد، برای فیسبوک ۳٫۶ سال و برای توئیتر اندکی کمتر و برای گوگل پلاس ۸۸ روز! همچنین در دوران معاصر، بیش از یک و نیم میلیارد کاربر آنلاین گفته‌اند که رویدادها را از طریق برندهای اجتماعی دنبال می‌کنند! این رقم ۲۰ درصد جمعیت جهان است. از سوی دیگر گفتنی است که امپراطوری فیسبوک امروزه بیش از ۵۰ میلیون عضو فعال و ۴۰۰ میلیون عضو رسمی دارد. در مجموع هر روز کاربران بیش از ۲۰ هزار سال در فیسبوک وقت صرف می‌کنند.
بر پایه شواهد و به اذعان کارشناسان، اوباما پیروزی خود در انتخابات ریاست جمهوری را مدیون بهره‌گیری از ظرفیت های شبکه‌های اجتماعی است. همچنین در جنگ ۲۲ روزه غزه، توئیتر به عنوان یک ابزار جنگی مورد استفاده قرار گرفت و به گفته رسانه ها اگر ۲۰ سال پیش این CNN بود که اولین گزارش‌ها را از جنگ به خانه‌ها می‌برد، در این جنگ نظامی‌ها با دور زدن رسانه‌ها تلاش کردند تا خودشان به طور مستقیم با مخاطبان روبه‌رو شوند. طرفین منازعه با استفاده از اکانت هایشان در توئیتر، آخرین اخبار پیرامون رویدادها و اتفاقات جنگ را از نگاه خود مخابره می‌کردند.
رسانه های اجتماعی هر روز امکان و قابلیت جدیدی را برای کاربرانشان فراهم می‌کنند؛ چرا که ادامه حیات و رتبه و جایگاه آنها بسته به حضور و فعالیت‌های کاربرانشان است. این سرعت تحول، تغییرات در زندگی ما را نیز با روندی شتابان تسریع می‌کند. هر روزه تبلت ها و تلفن های همراه که دارای قابلیت بیشتر ارتباطی نسبت به گذشته هستند، فروخته می شوند و با خود، یک گام سبک زندگی جامعه را به سمت تاثیر از دنیای مدرن که آن نیز متاثر از تکنولوژی های ارتباطی است نزدیک می‌کنند. این فضا این امکان را فراهم کرده که افرادی که در جامعه دیده نمی شوند و یا با مخاطبان محدودی سر و کار دارند، در رسانه‌های اجتماعی مجال یابند حرف‌ها، عقاید و نظرات خود پیرامون هر موضوعی را به هر شکلی که دوست دارند بدون اعمال هیچ قید و بندی با مخاطبان بسیاری در میان بگذارند.
نکته دارای اهمیت این است که رشد سریع تحولات ارتباطی سبب شده یک گام از شبکه های اجتماعی فراتر رفته و امروزه سخن از «جهان مجازی» زده شود. جهان مجازی عملکردی شبیه شبکه اجتماعی دارد با این تفاوت که افراد در این محیط همانند دنیای واقعی فعالیت خواهند کرد. شیوه کار به این ترتیب است که کاربر ابتدا برای خود یک آواتار ساخته و سپس همانند دنیای واقعی برای خود محل زندگی، کار و تفریح تعیین و همچنین خانواده و گروه دوستان تشکیل خواهد داد.
ادامه دارد …