امان از زمانی که «جهل مقدس» حکمرانی کند!

به گزارش ادیان نیوز (ردنا)، آیت‌الله محقق داماد در بحث خود عنوان کرد هرآنچه از علم و دانش در جهان وجود دارد و تمام خدماتی که بشر از علم مشاهده می‌کند، معلول جهل است. اما کدام جهل؟ جهلی که شخص متوجه آن و جهالت خود باشد. سقراط در بیانی حکیمانه می‌گوید که خردمند آن کسی است که می‌داند نمی‌داند. همه عالمان در حقیقت جاهلانی بودند که فهمیدند جاهل هستند. از این جهت جهل بسیط نعمتی است. به عبارت دیگر، جهل نامقدس جهل خوبی است، اما امان از آن جهلی که انسان نداند جاهل است.

به زعم او، مغول‌ها یک زمان فهمیدند که نمی‌دانند؛ لذا خواجه طوسی را در دستگاه خود استخدام کردند. امان از آن زمان که مدیریت جامعه به دست جاهلان بیفتد. خدا آن روز را برای هیچ ملتی نیاورد. روزگاری تلخ‌تر از این وجود ندارد که جاهلان بر مردم حکومت کنند. از این بدتر این است که جاهلانی باشند که جهلشان را به خدا نسبت دهند و برای خدا اقدامات جاهلانه انجام دهند و به نام خدا خون بریزند.

وی در ادامه تاکید کرد که نباید الهیات را دست‌کم گرفت حتی خدای بدون معرفت ارزشی ندارد. اصلاً به جای اینکه بگویید: «من اعتقاد دارم، بگویید من چنین فکر می‌کنم»؛ یعنی به جای اعتقاد، فکر بنشانید. اگر بگویید من فکر می‌کنم، در آن صورت با دیگران گفت‌وگو خواهید کرد، اما اگر بگویید معتقدم، دیگر نخواهید توانست گفت‌وگو کنید.

 وی همچنین افزود: من سالهای زیادی است که وقت و عمرم را روی روشنگری و مبارزه با «جهل مقدس» گذاشتم. اما در این راه «متُد» برای خود انتخاب نکردم. این کاری بی متد است. هر جا شد متفرقاتی می نویسم که هیچکس نداند چه می کنم. چند سال قبل در قالب تفسیر قرآن دو جلد کتاب با عنوان «روشنگری دینی» منتشر کردم. چندین چاپ از این دو جلد کتاب منتشر شد و افرادی فکر کردند که تفسیر قرآن نوشته‌ام. واقعا هم تفسیر قرآن بود اما اگر اهل فن بخوانند می‌دانند چه چیزی را در آن کتاب در سایه تفسیر قرآن دنبال کرده ام.

او دو جلد کتاب «فاجعه جهل مقدس» در حقیقت جلدهای سوم و چهارم همان کتاب روشنگری دینی دانست و افزود: کتاب های دیگر من مانند «نظریه عمومی شروط» متُد دارد اما این کتاب ها مخصوصا بی متد هستند.

—

محبی: آموزه‌های دینی؛ بهترین بستر برای جهل مقدس هستند

محسن محبی، استاد دانشگاه و حقوق دان از دیگر سخنرانان این نشست بود. به زعم او، پیش از پرداختن به زمینه‌های بروز جهل مقدس باید از دو شخصیت مبارز در این حوزه یاد کرد؛ مرحوم طالقانی و جلال آل احمد که هر دوی ایشان از پیشگامان روشنگری در جامعه بودند. البته جلال آل‌احمد از یک زمانی حسابش با مرحوم طالقانی جدا شد، چراکه حوزه فعالیتش دینی نبود.

او معتقد است که زمینه‌های جهل مقدس هم تاریخی، هم فرهنگی، هم سیاسی و حتی جغرافیایی است. با پیروزی اسلام، روحیه ایرانی در خدمت خلفا قرار گرفت. در آن هنگام ایرانیان دو قرن در سکوت فرورفتند. ایشان تلاش‌های سیاسی برای بازیافتن قدرت از دست رفته خودشان انجام دادند، اما به جایی نرسیدند. شگفتا که تلاش فرهنگی ایرانیان برای احیای خود ادامه یافت تا در نهایت، در شاهنامه فردوسی رخ نمود. اما روحیه و عقل ایرانی از سیاست رفته رفته به ادبیات نقل مکان کرد.

 در سال ۱۳۲۰ جریانی برای مبارزه با جهل مقدس آغاز شد، اما به دلایلی در جامعه پاسخ نگرفت. در همین دوره جلال کتاب «عزاداری‌های نامشروع» را ترجمه کرد. نتیجه سخن اینکه پیدایش جهل مقدس محصول تحولات تاریخی و بستر فرهنگی است

او معتقد است که جهل مقدس محدود به دین نیست و در عرصه‌های دیگر هم قابل مطالعه است. همچنین محدود به زمان خاصی هم نیست. با وجود این آموزه‌های دینی بهترین بستر برای گسترش جهل مقدس است؛ چون ناظر به امر غیبی هستند. عنصر مشترک خرافه و امر قدسی، امر غیبی است. به همین دلیل برخی مدعی شدند که ریشه دین در جهل و ترس است. حاصل کلام اینکه در اثر بی‌اطلاعی یکسری باورهای ذهنی شکل می‌گیرد که آقای محقق‌داماد نام آن را جهل مقدس گذاشته است.

شهین اعوانی : کتاب جهل مقدس به مساله روز جهان معاصر می پردازد

شهین اعوانی، در این نشست طی سخنانی اظهار کرد: کتاب فاجعه جهل مقدس را می توان مجموعه مقالاتی با موضوع مشترک نامید. آنچه که من کمتر در میان اساتید دیگر می بینم اما به عنوان ویژگی در آیت الله محقق داماد مشاهده کردم و  در کتاب وی نیز این خصیصه مشهود است اینکه او در نگارش این مقالات هرگز از خطابه و حفظ مطالبی را ننوشته اند و تا جایی که ایشان را می شناسم هرگز سخنرانی صرف نداشتند، بلکه یادداشت کرده و بر اساس آن سخنرانی می کنند در نتیجه این مجموعه صرفا مقاله نیست بلکه مطالب منظم، مدون و با برنامه ریزی است.

عضو هیات علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران افزود: این سیستم مرا به یاد کلاس های آلمان می اندازد، زمانی که در آن کشور تحصیل می کردم رایانه نبود اما استاد عین مقاله و یادداشت را می نوشت و بعد سوالاتی که در آخر جلسه مطرح می شد را در حاشیه یادداشت می کرد و زمانی که مجموعه مباحث و مقالات آخر ترم آماده شده و بعضا به صورت کتاب در می آمد به آن سوالات دانشجویان هم پاسخ می داد.

وی در بخش دیگری از مباحث خود اظهار کرد: این دو اثر موضوع جهل را از دیدگاه قرآنی، حدیث، ادیان، فلسفه، کلام، فقه و اخلاق، عرفان بررسی می کند. استفاده مولف از اشعار ادبی بزرگانی چون حافظ، سعدی، عطار، نمک و چاشنی برای فهم مطالب است. این دو اثر را که می خوانیم در مورد حقیقت جویی و خداپرستی است، آنکه کشته می شود و آنکه می کشد و آنکه قاضی است همه برای خداست اما در پارادوکسی متفاوت.

به زعم او، یکی از مهمترین مباحثی که در این کتاب می تواند برای همه ما مفید باشد جایی است که اخلاق بر دین تقرب می یابد، و در این راستا گفت: آیت الله محقق داماد در این کتاب به اخلاق پیشادینی اشاره کرده است و می گوید اگر انسان با داشتن این پیشینه وارد دین شود به اعلی علیین و تعالی می رسد، به جز آن اگر ورود به دین باشد در واقع نقش سلبی دارد. کتاب جهل مقدس اثری فلسفی عرفانی است و مساله روز جهان معاصر به شمار می آید.