نقد نظریه «تفکر اجتماعی» علامه طباطبایی در دوفصلنامه «اسلام و علوم اجتماعی»
به گزارش ادیان نیوز(ردنا)؛ بیست و یکمین شماره دوفصلنامه علمی پژوهشی «اسلام و علوم اجتماعی» به صاحب‌امتیازی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مدیرمسئولی محمود رجبی منتشر شد.
عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «دین و واگرایی اجتماعی»، «واکاوی و نقد نظریّه «تفکّر اجتماعیِ» علّامه طباطبایی»، «معرفی مسیری در رویکرد اسلامی به مطالعه آسیب‌های اجتماعی: تأملی در تجربه‌ها و مشکلات طرح پژوهشی «جامعه‌شناسی کجروی: با نگرش اسلامی»، «تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های عقلانیت مبتنی بر روایات معصومان»، «مکانیزم‌ها و نظام کنترل اجتماعی براساس فقه امامیه»، «سیاست‌گذاری خانواده؛ الگوهای تعامل دولت و خانواده».
دین و واگرایی اجتماعی
در چکیده مقاله «دین و واگرایی اجتماعی» می‌‌خوانیم: «عناصِر دینی هر فرهنگ ممکن است همبستگی یا برعکس، واگرایی اجتماعی را تسهیل کند. جامعه‌شناسان به اثر همبستگی‌آفرین دین بیشتر توجه کرده‌اند. اما مقاله حاضر به اثر واگرایانۀ دین پرداخته است. برای این کار، از روش تحلیلی ـ انتقادی استفاده و این نتایج حاصل شد: گاهی محتوای دین، پیروان را به جبهه‌بندی با دیگران فرامی‌خواند و در مواردی به‌گونه‌ای است که در صورت پیروی، چنین اثری ایجاد می‌کند. محتوای ادیان به هر سه حیطۀ شناختی، هیجانی و روان ـ حرکتی مربوط است و بدین ترتیب موضوع واگرایی اجتماعیِ ناشی از ادیان، می‌تواند مربوط به یکی از این قلمروها باشد. یک تقسیم مهم، شکاف‌های اجتماعیِ میان پیروان و ناپیروان یک دین، در مقابل واگرایی‌های درونیِ میان پیروان است. پیروان یک دین، خود به دیندارانی با سنخ‌ها و درجات مختلف دینداری تقسیم می‌شوند. در میان پیروان، براساس تفاسیر نسل دوم به بعد، مذاهب و فِرَقِ گوناگونی پدید می‌آید. تمایزگذاری میان انسان‌ها، گاهی از سوی خودِ دین جعل شده‌است و گاهی امری اجتماعاً برساختی است. میزان و نوع تأثیراتِ واگرایی‌های اجتماعیِ متأثر از دین، بسیار تحت تأثیر کمیت و کیفیت گروندگان و پیروان یک دین است. دستورات و توصیه‌های هر دین به پیروان برای نوع تعامل با سایر انسان‌ها و همچنین نوعِ تفسیر و گزینش‌ها از دین نیز عامل مهمی در میزان، نوع و آثار واگرایی اجتماعی است. واگرایی‌های اجتماعی متأثر از دین مصادیقی همچون باورها، ارزش‌ها، نمادها، هنجارها و عواطفِ تمایزآفرین با بیگانگان دارد و نمونه بارز آن ایجاد مذاهب و فِرق است.»
نظام کنترل اجتماعی براساس فقه امامیه
در طلیعه مقاله «مکانیزم‌ها و نظام کنترل اجتماعی براساس فقه امامیه» آمده است: «ظهور مدیریت فقهی در جهان مدرن امروز، پرسش‌ها و چالش‌های جدی را در مواجهه فقه با تجربیات علمی بشر به‌ویژه در موضوعات و مسائل اجتماعی، پدیدار ساخته است. از طرفی توانمندی فقه در کنترل فردی پیروان و واداشتن آنها به انجام فرایض دینی و ترک گناهان بر کسی پوشیده نیست، اما پرداختن به «فقه اجتماعی» هنوز در ابتدای راه بوده و این پژوهش، با مطالعه میان‌رشته‌ای فقه، حقوق جزا و جرم‌شناسی و جامعه‌شناسی، درصدد بازشناسی بخشی از توانمندی فقه با نگرش به فقه امامیه و انطباق با یافته‌های دانش جامعه‌شناسی می‌باشد. در نظام فقهی، «عبادت» به‌عنوان هدف اصلی خلقت، با اشکال مختلف آن، عامل بازدارنده از ناهنجاری در جامعه است و در صورتی که برخی افراد درصدد هنجارشکنی برآیند، اهرم کنترلی «امر به معروف و نهی از منکر»، به کمک آمده و هر عمل خلافی را در همان ابتدای راه ناکارآمد می‌سازد و در صورت عدم توفیق نظارت عمومی، دخالت حکومت با اعمال «مجازات» با هدف اصلاح و تربیت و «جامعه‌پذیری مجدد» به‌عنوان آخرین راهکار، مورد توجه فقه قرار گرفته است.»