جذابیت‌های مطالعات اسلامی و ایران‌شناسی از زبان اسلام‌شناس ایتالیایی
به گزارش ادیان‌نیوز (ردنا)؛ رافائل مائوریللو، اسلام‌شناس ایتالیایی، که سالهاست در زمینه مطالعات اسلامی و شیعی و همچنین ایران‌شناسی فعالیت می‌کند، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره چگونگی آشنایی خود با این حوزه و علاقه‌مندی به هنر اسلامی و ادبیات فارسی سخن گفت.
این اسلام‌پژوه ایتالیایی درباره سوابق تحصیلی و مطالعاتی خود تصریح کرد: لیسانس و دکترایم را در دانشگاه لاساپینسا (La Sapienza) در رم در رشته مطالعات اسلامی گرفتم. در آن دانشگاه از محضر استاد بیانکاماریا اسکارچا آمورتی (Biancamaria Scarcia Amoretti)، بزرگترین اسلام‌شناس ایتالیایی و نخستین اروپایی متخصص تشیع استفاده کردم و سالها شاگرد ایشان بودم.
وی افزود: تز لیسانس خود را درباره سیدمحمدباقر صدر و تز دکترای خود را درباره اعقاب خاندان پیامبر(ص)، که مقیم نجف اشرف هستند، یعنی خاندان‌های صدر، خوئی، بحرالعلوم و حکیم و نقش آنها در تاریخ معاصر نوشتم. در زمینه تاریخ قرآن و جغرافیای سیاسی اسلام هم کار می‌کنم. در حال حاضر نخستین استاد خارجی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی هستم.
علاقه‌مندی به مطالعات اسلامی
وی درباره علت علاقه خود به اسلام‌شناسی و مطالعات شیعی گفت: در ابتدا قصد داشتم یک زبان خارجی بخوانم. با خودم فکر کردم انگلیسی، فرانسوی و دیگر زبان‌های اروپایی را افراد زیادی می‌دانند و می‌خواستم یک زبان خاص را انتخاب کنم؛ از زبان عربی شروع کردم بعد به کلاس اسلام‌شناسی رفتم و از طریق استاد خود خانم آمورتی بسیار به این رشته علاقه‌مند شدم. بعد از آن شروع به مطالعه زبان و ادبیات فارسی کردم و ۲۰ سال است که به مطالعه و تحقیق و تدریس در این حوزه ادامه می‌دهم. در کشورهای مختلف اسلامی از جمله سه سال در مصر زندگی کرده‌ام. در سوریه، لبنان، تونس و ترکیه هم کار پژوهشی انجام داده‌ام.
مائوریللو درباره جذابیت‌های حوزه اسلام‌شناسی گفت: به نظر من اسلام‌شناسی به عنوان یک رشته دانشگاهی بسیار جالب است. یکی از این جذابیت‌ها، هنر اسلامی است. مثلاً معماری مساجد یا نسخه‌های خطی قرآن و زیبایی آنها را در نظر بگیرید که ساختار هنری منحصر به فردی دارند. از نظر اندیشه هم باورهای اسلامی با آنچه در جامعه مسیحی غربی وجود دارد متفاوت است و آشنایی با آن نگاه تازه‌ای را از دین و دنیا به انسان می‌دهد و این امر به تجربه و انسانیت فرد اضافه می‌کند.
این اسلام‌شناس ایتالیایی در مورد دیدگاه مردم و روشنفکران ایتالیا درباره اسلام و میزان شناخت آنها از این دین گفت: قبل و بعد از حمله القاعده به آمریکا اوضاع در این زمینه با هم متفاوت است. قبل از حادثه یازده سپتامبر آمار روشنی از مسلمانان ایتالیا نداشتیم و نگاه ایتالیایی‌ها به اسلام و مسلمانان خیلی کلی و مبهم بود. بعدها در رسانه‌ها و کتاب‌ها بیشتر درباره اسلام صحبت شد و آشنایی مردم با این دین افزایش یافت. البته باید بدانیم اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی در ایتالیا در دانشگاه‌های ناپل، ساپینسا، ونیز و … حداقل دو قرن قدمت دارد، اما فقط محدود به محافل دانشگاهی بوده است.
وی تصریح کرد: در ۲۰ سال اخیر تعداد دانشگاه‌های ایتالیایی که در آن اسلام‌شناسی تدریس می‌شود بیشتر شده و اکنون در بیشتر دانشگاه‌های بزرگ این کشور اسلام‌شناسی به صورت یک رشته مستقل یا در قالب رشته شرق‌شناسی تدریس می‌شود.
اصطلاح «غرب» گمراه‌کننده است
مائوریللو در مورد ارزیابی خود از نقش اندیشمندان اسلام‌شناس در مقابله با اسلام‌هراسی در غرب گفت: به عنوان یک اروپایی چیزی به عنوان «غرب» را قبول ندارم. من در آمریکا، اسپانیا، انگلیس و ایتالیا زندگی و کار کرده‌ام. به تجربه دریافته‌ام که فرهنگ آمریکای شمالی خیلی دور از فرهنگ ایتالیاست، اما فرهنگ ایتالیایی خیلی شبیه به فرهنگ ایران است. به همین دلیل نمی‌توانم عنوان کلی غرب را در مورد همه این کشورها بپذیرم، گرچه این اصطلاح در ایران خیلی رواج دارد. استفاده از اصطلاح کلی و مبهم غرب باعث می‌شود دوست و دشمن را نتوانیم از هم تشخیص دهیم. به لحاظ سیاسی نیز کشورهای اروپایی و آمریکایی همه مثل هم نیستند. مثلاً رویکرد سیاسی ایتالیا به ایران بسیار مثبت است.
وی افزود: البته در اروپا هم اینگونه است. در آنجا نیز ما واژه «شرق» را داریم و بسیاری از اروپایی‌ها نمی‌دانستند ایران یا عراق کجاست و این دو با هم چه تفاوتی دارند. درباره پدیده اسلام‌هراسی باید گفت در آمریکا، به ویژه در دوره دولت ترامپ، شاهد اسلام‌هراسی هستیم، اما در ایتالیا چنین پدیده‌ای را نداشتیم و در اسپانیا هم خیلی کمرنگ است. ولی در انگلیس با توجه به اینکه جمعیت زیادی مسلمان در این کشور، به ویژه لندن زندگی می‌کنند، اسلام‌هراسی بیشتر نمود دارد. سیاستمدارانی در اروپا هستند که به ویژه از موضوع مهاجرت غیر‌قانونی برای ترویج اسلام‌هراسی سوء‌استفاده می‌کنند. البته باید گفت برخی کشورها هم رویکرد مناسبی در برابر کشورهای اسلامی ندارند. مثلاً فرانسه هنوز نگاه استعماری به کشورهای اسلامی مثل سوریه و لیبی دارد.
قابلیت جهانی شدن زبان فارسی
این عضو هیئت علمی دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه درباره ظرفیت زبان و ادبیات فارسی برای جهانی شدن گفت: من در دو دانشکده زبان و ادبیات فارسی و دانشکده الهیات و معارف دانشگاه علامه تدریس می‌کنم و در کنار زبان و ادبیات عربی، زبان و ادبیات فارسی هم خوانده‌ام. باید دو مقوله زبان و ادبیات را از هم جدا کنیم. چون زبان فارسی امروزه با وجود قابلیت‌های بالا در سطح بین‌المللی جایگاه لازم را ندارد. به لحاظ تاریخی زبان فارسی زبانی است که از قفقاز تا هند گسترش داشته و تا چین هم رواج داشت.
وی افزود: بعد از انقلاب به دلیل تحریم‌های آمریکا زبان فارسی به لحاظ بین‌المللی ضعیف شده و ایران‌هراسی در رسانه‌ها نیز بر آن تأثیر منفی داشته است، اما مطمئن هستم در ۲۰ سال آینده که دوباره نگاه جهانیان به ایران مثبت خواهد شد و شناخت بیشتری از این کشور پیدا خواهند کرد، زبان فارسی دوباره زبان مهمی در سطح بین‌المللی خواهد شد.
مائوریللو ادامه داد: در بحث ادبیات فارسی به نظر من ادبیات معاصر ایران اهمیت زیادی دارد، هر چند جایگاه ادبیات کلاسیک فارسی در تاریخ بشری و به لحاظ ادبی بسیار والا است. به نظر من ادبیات معاصر، سینما و هنر معاصر ایران گرچه در سطح بین‌المللی آنچنان که باید جایگاه شایسته خود را پیدا نکرده اما ظرفیت بالایی دارد. خودم با کمک همسرم که ایرانی است کتابی با عنوان «جویبار لحظه‌ها» (جریانهای ادبیات معاصر فارسی) نوشته محمد جعفر یاحقی را به زبان ایتالیایی ترجمه کردم که سال پیش از سوی یک ناشر ایتالیایی متخصص چاپ آثار ادبی فارسی منتشر شده است. در ایتالیا یک ناشر داریم که فقط آثار ادبیات ایران را منتشر می‌کند و در ۶ دانشگاه ایتالیایی می‌توانید دکترای ایران‌شناسی بگیرید و این نشانه نگاه مثبت ایتالیا به ایران است.
معرفی ایران به جهانیان
وی درباره اینکه ایران را چگونه به خارجی‌ها معرفی می‌کنید، گفت: من نخستین بار ۲۰ سال پیش به عنوان دانشجوی سال دوم زبان فارسی دانشگاه اصفهان به ایران آمدم. دو سال بعد بورسیه دانشگاه علامه شدم و الان ۶ سال است که مقیم ایران هستم. در دانشگاه ساپینزای رم هم تدریس می‌کنم و دانشگاه‌های مختلف از من برای تدریس دعوت می‌کنند. مثلاً چند ماه پیش در دانشگاه آکسفورد بودم و ماه بعد به اسپانیا می‌روم. کار من به عنوان یک پژوهشگر این است که واقعیت ایران و جمهوری اسلامی ایران را در کل جنبه‌های آن معرفی کنم. درست است در ایران مشکلاتی وجود دارد اما آنچه که اروپاییان درباره مشکلات ایران فکر می‌کنند، اشتباه است. در ایران مشکلاتی مانند آلودگی هوا یا کمبود آب وجود دارد. اما از نظر فرهنگی چه از زاویه ایرانی بودن و چه از زاویه اسلامی، وضعیت فرهنگی نسبتاً خوبی در ایران وجود دارد و واقعیت سیاسی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران خیلی مثبت‌تر از چیزی است که در رسانه‌های اروپایی معرفی می‌شود.
اقدامات ضروری برای مقابله با ایران‌هراسی
مائوریللو درباره اینکه چه اقداماتی می‌توان برای از بین بردن تبلیغات نادرست رسانه‌های غربی درباره ایران انجام داد، تصریح کرد: در این زمینه دو کار می‌شود انجام داد. اول تسهیل سفر به ایران که در سال‌های اخیر بهتر شده است. مثلا قبلاً یک ایتالیایی باید ویزا را در رم می‌گرفت، اما اکنون می‌تواند در فرودگاه (ایران) ویزا بگیرد. تقریباً همه کسانی که به ایران آمده‌اند در بازگشت، نظرشان راجع به ایران عوض شده است و شروع به تبلیغ برای ایران کرده‌اند. کار دوم این است که بیشتر به کیفیت آثار مربوط به معرفی تاریخ و فرهنگ ایران توجه شود. مثلا خودم کتاب «جویبار لحظه‌ها» را به پیشنهاد رایزن فرهنگی ایران در رم ترجمه کردم. قبلاً هم قانون مدنی ایران را به ایتالیایی ترجمه کرده‌ام. من این ترجمه‌ها را انجام دادم تا نشان دهم کیفیت مهم‌تر از کمیت است و کتاب‌هایی که درباره ایران منتشر می‌شوند باید کیفیت بالاتری داشته باشند.
وی درباره برنامه‌های آینده خود در حوزه اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی، گفت: دامنه فعالیت‌ها و علایق من متنوع و در زمینه‌های مختلف است. به نظر من در زمینه ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی فعالیت‌های زیادی باید انجام شود و خلأ زیادی دیده می‌شود.
مائوریللو ادامه داد: در این زمینه‌ها کارهای خوبی انجام شده اما راه نرفته زیادی باقی مانده است. مثلاً هنوز خود ایرانیان کار با کیفیت زیادی در معرفی ادبیات معاصر ایران به جهان انجام نداده‌اند یا کارهای مشترک با کیفیت با ناشران و مترجمان خارجی خوب کم انجام شده است. خود من در زمینه سادات‌شناسی در ایتالیا کار کرده‌ام در حالی که در ایران کاری در این زمینه نشده است. یا در زمینه تاریخ قرآن از نگاه شیعه کار خوبی برای معرفی در خارج از کشور انجام نشده است. مقالاتی هست اما کتاب‌های خوب کم است. باید در همه زبان‌های بین‌المللی آثار خوبی ترجمه و نوشته شود و فقط به انگلیسی توجه نشود.
پایان گفتگو/م