بررسی نظریه رویاانگارانه وحی در جدیدترین شماره از فصلنامه «اندیشه نوین دینی»

به گزارش ادیان‌نیوز (ردنا)؛ در این شماره از فصلنامه «اندیشه نوین دینی» مقالاتی با عناوین «چالش تبیین‌های کلامی در مشکله توحید افعالی خداوند و فعل اختیاری انسان» نوشته محمد سعیدی‌مهر و احمد صادقی علویجه؛ «نقد و بررسی نظریه «خلق الایمان و الکفر» فخررازی و تأثیر آن در فهم او از قرآن» تألیف علی ارشد ریاحی؛ «مطالعه انتقادی دیدگاه ویلیام مویر در مورد وحی به پیامبر اسلام(ص)» به قلم راضیه سیروسی و فاطمه جان احمدی؛ «الهیات فلسفی ابن سینا: تاثر از فارابی و تاثیر در فلسفه هنری گنتی» نوشته سهراب حقیقت؛ «بررسی متشابهات در قرآن و شبهات معناشناختی آن از منظر ابن تیمیه» تألیف ابوذر رجبی و حمید احتشام‌کیا؛ «وحی رویایی: بررسی نظریه رویاانگارانه وحی» نوشته اصغر آقائی و حسین اترک؛ «رابطه توحید در حاکمیت، با ولایت بشری» به قلم حمیدرضا شب بویی و علی الله بداشتی؛ «وهابیت و پارادوکس سلفی گری در عصر نوگرایی» تألیف محمد مهدوی، عمران عباسپور و سید حسین علیانسب؛ «تحلیل کیفیت ابتناء نجات بر فطرت از نگاه ملاصدرا» نوشته بهادر نامدارپور؛ «نقد و بررسی دیدگاه ابن تیمیه در موضوع توسل به ارواح اولیا» تألیف محمدعلی ایزدی و عزالدین رضانژاد؛ «بررسی تطبیقی ساختار معرفت در مکتب پوزیتیویسم و فلسفه صدرایی» به قلم محمد شریفانی منتشر شده است.

چالش تبیین‌های کلامی در مشکله توحید افعالی خداوند و فعل اختیاری انسان

در چکیده مقاله «چالش تبیین های کلامی در مشکله توحید افعالی خداوند و فعل اختیاری انسان» می‌خوانیم: یکی از مسائل دشوار مبحث جبر و اختیار، چگونگی تفسیر نظریه «امربین الامرین» و جمع فاعلیت مطلقه الهی در صحنه نظام عالم با فاعلیت مختارانه انسان در افعال خویش است. ادله عقلی و وجدانی و نیز آیات قرآنی بر تاثیر هر دو یعنی خداوند و انسان در فعل اختیاری انسان گواهی می‌دهند. اما چگونگی تاثیر دو فاعل مختار در فعل واحد، و پیچیدگی‌های فراوان مسئله، بسیاری از تقریرها و تمثیل‌های بسیط کلامی امربین‌الامرین را با مشکل ناکارآمدی و نارسایی در تبیین مواجه ساخته است؛ به‌طوری که این قرائت‌ها در مواجهه با این مسئله، غالبا به‌سوی تفویض کشیده می‌شوند و از عهده تعیین و تبیین نقش حق تعالی در فعل اختیاری انسان برنمی‌آیند. در مقاله حاضر، بعد از تحلیل آیات مربوط به مسئله و شواهد نقلی نظریه امربین‌الامرین، تفسیرهای متکلمان از این نظریه در هفت دسته کلی مورد تحلیل و نقد قرار گرفته و میزان کارآیی آنها در پاسخ به مسئله فوق، ضعیف ارزیابی شده است.

نقد و بررسی نظریه «خلق الایمان و الکفر» فخررازی و تاثیر آن در فهم او از قرآن

نویسنده مقاله «نقد و بررسی نظریه «خلق الایمان و الکفر» فخررازی و تاثیر آن در فهم او از قرآن» در طلیعه نوشتار خود آورده است فخررازی بر این باور است که حصول ایمان و یا کفر در انسان تنها به‌وسیله ایجاد مستقیم و بی‌واسطه خداوند است. به این دیدگاه، نظریه «خلق الایمان و الکفر» می‌گوییم. در این مقاله ابتدا مهم‌ترین ادله فخر رازی برای اثبات این نظریه، توسط نگارنده، به روش تحلیل محتوا و با استدلال‌های عقلی مورد نقد و بررسی قرار گرفته و معلوم شده است که هیچ یک از ۷ دلیل او صحیح نیست. سپس تفسیرهایی که او تحت تاثیر این دیدگاه ارائه کرده، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به این منظور تمامی آیاتی که وی تحت تاثیر این دیدگاه، برخلاف معنای ظاهری تفسیر کرده است، جمع‌آوری شده و با توجه به سایر آیات، لوازم و پیامدهای تفسیرهای رازی و معنای ظاهری الفاظ، صحت و سقم برداشت‌های او توسط نگارنده، معین شده و این نتیجه به دست آمده است که هیچ یک از ۱۲ تفسیر فخر رازی (که تحت تاثیر نظریه مذکور ارائه شده است) صحیح نیست.

فخررازی بر این باور است که حصول ایمان و یا کفر در انسان تنها به‌وسیله ایجاد مستقیم و بی‌واسطه خداوند است. به این دیدگاه، نظریه «خلق الایمان و الکفر» می‌گوییم. در این مقاله ابتدا مهم‌ترین ادله فخر رازی برای اثبات این نظریه، توسط نگارنده، به روش تحلیل محتوا و با استدلال‌های عقلی مورد نقد و بررسی قرار گرفته و معلوم شده است که هیچ یک از ۷ دلیل او صحیح نیست. سپس تفسیرهایی که او تحت تاثیر این دیدگاه ارائه کرده، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به این منظور تمامی آیاتی که وی تحت تاثیر این دیدگاه، برخلاف معنای ظاهری تفسیر کرده است، جمع‌آوری شده و با توجه به سایر آیات، لوازم و پیامدهای تفسیرهای رازی و معنای ظاهری الفاظ، صحت و سقم برداشت‌های او توسط نگارنده، معین شده و این نتیجه به دست آمده است که هیچ یک از ۱۲ تفسیر فخر رازی (که تحت تاثیر نظریه مذکور ارائه شده است) صحیح نیست.

مطالعه انتقادی دیدگاه ویلیام مویر در مورد وحی به پیامبر اسلام(ص)

در طلیعه مقاله «مطالعه انتقادی دیدگاه ویلیام مویر در مورد وحی به پیامبر اسلام(ص)» می‌خوانیم: از آغازین سال‌های ظهور اسلام و گسترش آن در سرزمین‌های مسیحی‌نشین، موضع‌گیری متفاوتی نسبت به اسلام و به ‌خصوص پیامبر(ص) گرفته شد و عمده این مواضع، قالب مقابله داشت. پس از قرن هفدهم میلادی، با ترجمه قرآن به زبان‌های اروپایی و پیدایش کرسی‌های زبان عربی، تا حدودی زمینه نگاه متعادل‌تر نسبت به زندگانی پیامبر(ص)، فراهم شد، اما پیدایش هژمونی استعمار در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، محققان جدیدی را به عرصه آورد که با وجود تجهیز به سلاح علم، انگیزه‌های استعماری دول خود را تأمین می‌کردند. ویلیام مویر، یکی از مهم‌ترین نمایندگان استعمار است که کتاب وی با عنوان زندگانی محومت، از جمله منابع مورد استفاده اسلام‌شناسان محسوب می‌شود. در مقاله حاضر، پس از بیان نظریات مویر درباره وحی، با استفاده از استدلال‌های عقلانی و صحت سنجی روایات، بدان پاسخ داده شده است. نتایج، نشان داد که مویر، به گزینش روایات ساختگی روی آورده و با حذف برخی از روایات و برگرداندن معنای آن، تنها براساس پیش‌فرض ذهنی خود عمل کرده است.

الهیات فلسفی ابن سینا: تاثر از فارابی و تاثیر در فلسفه هنری گنتی

نویسنده مقاله «الهیات فلسفی ابن سینا: تاثر از فارابی و تاثیر در فلسفه هنری گنتی» در ابتدای پژوهش خود می‌نویسد: در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی تطبیقی بیان می‌کنیم که ابن‌سینا در نظام مابعدالطبیعی خود پیشرو الهیات فلسفی می‌باشد. وی با تحلیل عقلی وجود بما هو وجود، وجود واجب‌الوجود را اثبات می‌کند. سپس با تامل در وجود واجب‌الوجود به اثبات صفات واجب و از تحلیل صفات واجب به اثبات افعال واجب‌الوجود می‌پردازد. با تکیه بر چنین رویکردی ضمن اینکه می‌توان الگوی فکری ابن‌سینا را در حوزه الهیات فلسفی مطرح کرد، به منتقدان فلسفه ابن‌سینا که وی را متکلم پنداشته یا فلسفه وی را صرفا در چارچوب فلسفه ارسطو قرار می‌دهند، پاسخ داد. در آخر بررسی می‌شود که ابن‌سینا در سیر فلسفی خویش برای ارائه راه جدید در الهیات یعنی الهیات فلسفی تا چه اندازه مدیون فارابی است؟ و تا چه حدی در آرای خداشناختی هنری گنتی فیلسوف مسیحی قرن سیزدهم تاثیر گذاشته است؟

وحی رویایی: بررسی نظریه رویاانگارانه وحی

در طلیعه نوشتار «وحی رویایی: بررسی نظریه رویاانگارانه وحی» می‌خوانیم: یکی از نظریات ارائه‌شده در پدیدارشناسی وحی، نظریه «رویاهای رسولانه» سروش است. این نظریه، وحی را گزارشات پیامبر از رویاهای وی می‌داند. پژوهش حاضر، این نظریه را از جهت توجیه و لوازم خودگفته نظریه‌پرداز، بدون پرداختن به دیگر لوازم و نتائج منفی آن، نقد و بررسی کرده است. به نظر می‌رسد مهم‌ترین اشکال نظریه، مربوط به مقام توجیه و ذکر دلایل ناکافی در اثبات مدعای اصلی آن یعنی رویاانگاری وحی است. این نظریه در مقام توجیه مرتکب مغالطات متعددی چون «خلط نسبت»، «دلیل نامربوط» و «تعمیم شتاب‌زده» شده است و جامعیت لازم را در رجوع به منابع و تحلیل ساختاری قرآن ندارد. علاوه بر اینکه با نظرات دیگر سروش، چون نظریه بسط تجربه نبوی در تعارض است. این نظریه نه‌تنها فواید برشمرده نظریه‌پرداز را ندارد؛ بلکه در عین نگشودن پیچیدگی‌های موجود در تفسیر قرآن، خود در غموض «تعبیر» افتاده است و نه‌تنها معضلات کلامی را حل نکرده است، بلکه معضلات جدیدتری چون چگونگی حجیت رویاهای رسولانه ایجاد کرده است.

پایان پیام/م