تعریف جامعی از نظام اقتصادی اسلام وجود ندارد
به گزارش ادیان نیوز(ردنا)؛ کمیسیون تخصصی اقتصاد اسلامی از سلسله کمیسیون‌های پنجمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی امروز، ششم آذرماه، با حضور جمعی از اندیشمندان در دانشکده علوم و فنون قرآنی تهران برگزار شد.
حجت‌الاسلام سیدعباس موسویان، عضو شورای فقهی بانک مرکزی و استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در این نشست، اظهار کرد: یک وقت در محافل دانشگاهی از مسائل اقتصاد اسلامی بحث می‌کنیم و می‌گوییم که در ابتدا باید فقه نظام داشته باشیم و براساس آن، نظام اقتصادی اسلام را طراحی کنیم و در چارچوب آن، بانکداری اسلامی داشته باشیم که البته این مباحث برای محافل آکادمیک خوب است و جزء وظایف آنها محسوب می‌شود. نسل جدید دانشگاهی هم ما را متهم می‌کنند و در یک جلسه در دانشگاه علامه طباطبایی، یکی از اساتیدش می‌گفت که شما در این ۴۰ سال چه کرده‌اید؟
تعریف مشترک از نظام اقتصادی اسلام نداریم
وی تصریح کرد: واقعیت این است که در حال حاضر تعریف مشترکی از نظام اقتصادی اسلام که مورد توافق باشد نداریم. برخی از کارشناسان اقتصادی در مورد حداکثر کردن سود صحبت می‌کنند، اما ببینید که آیا در این زمینه توافق وجود دارد یا خیر؟ یعنی این طور است که یک بنگاه اسلامی در چارچوب نظام اقتصادی اسلام بگوید که باید هدفِ حداکثر کردن سود را داشته باشد یا خیر؟ یک دعوایی بین آیت‌الله مهدوی‌کنی و دکتر مسعود درخشان بود که به هر صورت اینها از جمله افراد اصلی هستند که مباحث اقتصاد اسلامی را مطرح می‌کردند. آقای درخشان می‌گفت که که یک بنگاه نباید به دنبال حداکثر کردن سود باشد، اما آیت‌الله مهدوی‌کنی می‌گفتند که خیر، این طور نیست و یک بنگاه اسلامی باید حداکثر کردن سود هدفش باشد و آیه و روایت می‌آورد که این یک هدف عقلایی است.
موسویان در ادامه بیان کرد: آیت‌الله مهدوی بر این باور بود که فقط در اسلام محدودیت‌هایی برای این سود حداکثری وجود دارد که از طریق رانت و دزدی و سوءاستفاده از اطلاعات نباشد، اما اینکه یک تولیدکننده به دنبال حداکثر کردن سود باشد، عقلایی است و اسلام این را طراحی کرده است. قرآن هم وقتی می‌خواهد بگوید که عده‌ای در اقتصاد ناموفق بودند می‌گوید: «فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ» یعنی تجارت آنها سود نداشت.
هرچه در سرمایه‌داری گفته‌اند باطل نیست
وی تصریح کرد: نمی‌خواهم در اینجا موضع بگیرم، بلکه می‌گویم که یک وقت در دانشگاه‌ها می‌نشینیم و بحث می‌کنیم که خیلی هم خوب است و باید هم باشد و باید بعد از ۴۰ سال برسیم به اینجا که از اقتصاد اسلامی، عناصر ثابت و متغیر، تعاملش با دانش و تجربه بشری و نظام سرمایه‌داری حرف بزنیم که ببینیم چطور است. آیا هرچه در نظام سرمایه‌داری گفته‌اند که باطل است؟ اصلاً نباید تعامل داشت؟ نقطه مثبتی در افکار و اندیشه‌هایشان نیست؟ بنابراین باید به اینها پاسخ دهیم.
عضو شورای فقهی بانک مرکزی در ادامه بیان کرد: یک وقت هست که یک اقتصاد، در صحنه عمل دارد اجرا می‌شود و دیگر نمی‌توانید بگویید که فعلاً بانک را متوقف کنیم و برویم و ببینیم در دانشگاه به چه جمع‌بندی می‌رسیم تا براساس آن عمل کنیم. آن هم خوب است، اما باید به موازات یکدیگر باشند. ایده شهید صدر این بود که بانکداری در دو فضا قابل طرح است؛ یکی اینکه حکومت و نظام اسلامی داریم که اقتصاد و سیاستش اسلامی است و قرار است در آنجا یک بانک را طراحی کنیم و یک وقت نیز حکومت فاسق است و ارکان سیاسی و اجتماعی‌اش دست طواغیت است و می‌خواهیم در اینجا یک بانکی را داشته باشیم.
وی تصریح کرد: طراحان بانکداری بدون ربا نیز به دنبال همین بوده‌اند و در دوره‌ای که این مسئله دنبال می‌شد هنرشان همین بود که ربازدایی کنند؛ لذا فکر می‌کنم طرح بانکداری بدون ربا که در مجلس مطرح است؛ باید در همین فضا دید و نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم در یک خلائی که نظام اقتصادی اسلام هنوز تثبیت نشده؛ کارهای بزرگ‌تری انجام داد. چند سال قبل که در وزارت علوم برای مجوز نشریه اقتصاد اسلامی رفته بودم، می‌گفتند که مگر اقتصاد اسلامی داریم؟ نشریه علمی ـ پژوهشی برای رشته‌های علمی است، بنابراین وزارت علوم در آن زمان، اقتصاد اسلامی را به عنوان شاخه علمی قبول نداشت.
سیر تکاملی در مسائل اقتصادی
موسویان در ادامه افزود: باید مرحله‌ای مسائل را ببینیم و سیر تکاملی داشته باشیم. مثل صدر اسلام که در ابتدا نگفتند باید بازار تعطیل شود و … ، بلکه اندک اندک اصلاحات شروع شد و بانکداری، تا زمانی که اساتید دانشگاه هنوز به تعریف روشنی از اقتصاد اسلامی نرسیده‌اند، نمی‌تواند موفق باشد. البته که اگر تا ۳۰ سال دیگر، اساتید ما از یک تعریف روشن و قابل قبول از نظام اقتصاد اسلامی دست یابند، خیلی خوب است و علت اینکه نمی‌رسند این است که سرمایه‌گذاری نمی‌شود. برای نمونه همین کنگره است که اساتید دور میز می‌نشینند و وقتی کنگره تمام می‌شود، نظام اقتصادی اسلام نیز فراموش خواهد شد.
استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان تصریح کرد: یک ماه قبل بود که طرحی برای طراحی رشته اقتصاد اسلامی در حوزه‌ها دادیم که البته این طرح را حدود ۱۵ سال قبل داده بودیم که از آن زمان حوزه می‌گفت که اقتصاد اسلامی به ما ربطی ندارد و فقط فقه‌اش را بررسی می‌کنیم. نمی‌خواهم بگویم فقط دانشگاه‌ها باید کار کنند، بلکه باید حوزه‌ها نیز کمک کنند. اگر بخواهیم اقتصاد اسلامی شکل بگیرد، باید عرضه و تقاضایش به وجود آید؛ یعنی حوزه و دانشگاه باید علمش را تولید کند و دولت و حاکمیت باید این را تقاضا کند و اگر تقاضا نکند کاری پیش نمی‌رود؛ یعنی استاد و دانشجو یک مقاله می‌نویسد، می‌بیند که تحویلش نمی‌گیرند.