کتاب «خدا در اندیشه فیلسوفان غرب» / ترجمه حسن قنبری

ردنا (ادیان نیوز)؛ هانس کونگ، الاهیدان فیلسوف منتقد و دگر اندیش مسیحی معاصر است که آثار فراوانی در حوزه دین و الاهیات دارد. وی اندیشمندی است آکادمیک با دغدغه‌های فرا آکادمیک که می‌کوشد ریشه بحران های دنیای جدید و انسان معاصر را درنسبت با دین داری بکاود و تا حد ممکن راه کارهایی نظری و عملی برای رفع آنها عرضه کند. کونگ علاوه بر تصدی کرسی استادی الاهیات، زمانی مشاور الاهیاتی پاپ ژان بیست و سوم بود که به دلیل انتقاد نسبت به معصومیت پاپ از آن مقام خلع شد. نگاه انتقادی او به کلیسا تا بدان جا ادامه یافت که او دیگر رستگاری را منحصر در کلیسا ندانست. کونگ با نقش آفرینی در تاسیس رشته الهیات تقریبی و به تبع آن موسسه تقریب ادیان، تحقق ایده وحدت ادیان را دنبال می کند.

در همین راستا اواقدام به تاسیس موسسه اخلاق جهانی و تنظیم اعلامیه اخلاق جهانی نیز کرده است. نگاه انتقادی کونگ منحصر به آموزه‌های کلیسا نبوده است بلکه او با اندیشه فلسفی غرب – به ویژه اندیشه الحادی – نیز مواجهه‌ ای انتقادی دارد. کونگ در اندیشه فلسفی خود از کانت تاثیر فراوانی پذیرفته است. به عقیده او ایمان بر استدلال های عقلی متکی نیست و وجود خدا را نمی توان با استدلال عقلانی اثبات کرد؛ بلکه تنها با نوعی خطر کردن باید وجود او را مسلم انگاشت. گرچه دیدگاه کونگ تا حدودی به ایمان گرایان نزدیک می‌شود، اما وی با صراحت این برداشت را رد می کند و تاکید می‌کند که دیدگاه او بین ایمان گرایی و عقل گرایی است.

کتاب آیا خدا وجود دارد؟ پاسخی برای امروز (۱۹۹۶)، که اینک جلد نخست آن با عنوان «خدا در اندیشه بی سوفان غرب» در سال ۱۳۸۹ و از سوی انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب به فارسی منتشر شده، انعکاس خوبی است از پروژه الاهیاتی هانس کونگ.

 خدا یکی از موضوعات مهم در مابعدالطبیعه، فلسفه، الاهیات، عرفان و ادیان است. هانس کونگ در این کتاب می کوشد مفهوم خدا را در فلسفه جدید غربی بررسی و نقد کند و در ضمن این کار زوایای اندیشه های فلسفی فیلسوفان در این زمینه را بکاود و جایگاه این مفهوم در نظام فلسفی آنها را در ارتباط با مفهوم واقعیت نشان دهد بدین ترتیب با توجه به اشراف نویسنده بر الاهیات و ادیان، به ویژه الاهیات مسیحی، کتاب دربردارنده مقایسه ای میان مفهوم خدا در اندیشه فیلسوفان و مفهوم دینی خدا در ادیان الاهی است. وی، دل مشغول مثلثی است که یک ضلع آن را مسیحیت، ضلع دیگرآن را سایر ادیان و ضلع سوم آن را اومانیسم سکولار تشکیل می دهد.

به اقتضای این بحث وی به بحث از ارتباط میان ایمان و عقل می پردازد و می کوشد ضمن بها دادن به نقش عقل، اهمیت و جایگاه ایمان را مشخص کند تا از این طریق بتواند پاسخی درخور، برای نظریه های الحادی بیابد و شناخت خداباورانه را موجه کند. در همین راستا، او با تفکیک قائل شدن میان الحاد نیست انگارانه نیچه، الحاد انسان شناختی فوئرباخ، الحاد جامعه‌شناختی مارکس و الحاد روانکاوانه فروید و تبیین هر کدام، نیهیلیسم را نتیجه الحاد دانسته و کوشش می کند تا با تاکید بر واقعیت و رد نیست انگاری، از وجود خدا دفاع کند.

کونگ در اندیشه فلسفی خود از کانت تأثیر فراوانی پذیرفت. به عقیده او ایمان بر استدلال های عقلی متکی نیست و وجود خدا را نمی توان با استدلال عقلانی اثبات کرد؛ بلکه تنها با نوعی خطر کردن، باید وجود او را مسلم انگاشت.

به گفته حسن قنبری، مترجم کتاب، این اثر مهم‌ترین کتاب هانس کونگ است که در بیش از هفتصد صفحه تمام افکار و ایده ها و دیدگاه های او و نیز آرا و افکار تقریباً همه فیلسوفان جدید غربی درباره خدا را بیان کرده است. این کتاب با بحث درباره دیدگاه دکارت و پاسکال درباره خدا آغاز می‌شود و با بررسی دیدگاه‌های ملحدانه فویرباخ، مارکس و فروید ادامه می‌یابد تا به دیدگاه های نیهیلیستی نیچه می رسد. در ادامه از بسیاری از متفکران غربی در حوزه های مختلف فلسفی حتی علمی، کسانی که به نوعی در باره خدا اندیشیده‌اند، سخن به میان آورده است. در این کتاب به خوبی می توان تاثیر اندیشه های کانت بر هانس کونگ را مشاهده کرد. کونگ این دیدگاه کانت را قبول می کند که نمی توان با عقل نظری خدا را اثبات کرد. اما معتقد است نباید خدا را در عقل عملی جستجو کرد.به اعتقاد کونگ، مسئله وجود خدا پیش از تقسیم عقل به نظری و عملی مطرح می‌شود.

به عبارت دیگر، مسئله اصلی کانت این بود که عقل نظری به چه واقعیت‌هایی شناخت پیدا می‌کند و به این نتیجه رسید که عقل نظری نمی تواند به واقعیت خدا شناخت پیدا کند. اما به اعتقاد کونگ، ما در همان قدم اول، وقتی که فرض می‌کنیم واقعیاتی وجود دارند با مسئله وجود خدا مواجه می شویم: زیرا پس ازفرض وجود جهان و رهایی از نیهیلیسم به روشنی در می یابیم که این واقعیت بی بنیان و اساس است و به تعبیری، از عدم قطعیت برخوردار است. این واقعیت بی بنیان و اساس باید بر یک بنیان و اساس نهایی استوار باشد، زیرا در غیر این صورت در سیر قهقرایی ناگزیر به عدم واقعیت و نیهیلیسم منتهی خواهد شد. در اینجا ما ناگزیر از یک «انتخاب» هستیم؛ یا باید به وجود خدا «اعتماد» کنیم و «بی اعتمادی» را در پیش بگیریم؛ این نوعی خطر کردن است که گریز و گزیری از آن نیست.

به گفته حسن قنبری، مترجم کتاب، این اثر مهم ترین کتاب هانس کونگ است از که در بیش از هفتصد صفحه تمام افکار و ایده ها و دیدگاه های او و نیز آرا و افکار تقریباً همه فیلسوفان جدید غربی درباره خدا را بیان کرده است.

اگر به وجود یک واقعیت نهایی که اساس و بنیان همه واقعیت‌هاست «اعتماد» کنیم زندگی، هدفدار، معنادارو ارزشمند می‌شو، چرا که یک هدف، یک معنا و یک ارزش نهایی را به عنوان مبنای خود دارد. اما اگر جانب «بی اعتمادی» را در پیش بگیریم زندگی بی معنا و بی ارزش می شود و راهی جز افتادن در وادی نیهیلیسم نیست. به اعتقاد هانس کونگ، این واقعیت، معنا و ارزشِ نهایی همان چیزی است که در ادیان «خدا» نامیده می‌شود. ما باید وجود آن را ابتدا «فرض مسلم» بگیریم، اما در تجربه زندگی، ثمرات این اعتماد را خواهیم دید. در واقع در مسیر تجربی زندگی وجود این واقعیت عینا تایید می شود. بدین ترتیب می‌توان این کتاب را بررسی نقادانه دیدگاه‌های فلسفی مدرن در خصوص خدا و پرسش‌ ازوجود او دانست که می کوشد باور به خدا و بالاترازآن، ایمان به او را بازهم موجّه بداند.

جلد اول ترجمه فارسی کتاب کونگ مشتمل بر سه بخش از کتاب اصلی است و مترجم کتاب اشاره کرده است که این اثر را در دو جلد به زبان فارسی منتشر خواهد کرد.

می‌توان این کتاب را بررسی نقادانه دیدگاه های فلسفی مدرن در خصوص خدا و پرسش از وجود او دانست که می کوشد باور به خدا و بالاتر از آن، ایمان به او را باز هم موجّه بداند.

 کتابهایی که پیش از این از هانس کونگ به فارسی منتشر شده عبارت است از: ساحت های معنوی ادیان جهان: نشانه راه؛ تاریخ کلیسای کاتولیک؛ زن در مسیحیت و متفکران بزرگ مسیحی. تمامی این آثار توسط انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب منتشر شده است. کتاب دین و اخلاق در نگاه هانس کونگ اثر حسن قنبری برای فهم دنیای فکری او اثری راهگشاست.

پایان پیام/ت