موج جدید نوگرایی و نواندیشی دینی در راه است/ تکنولوژی ارتباطات دین را گسترش داد/ ظهور داعش گرایش به شیعه را بیشتر کرد

تازه‌ترین نظرسنجی گاردین نشان می‌دهد ایمان دینی مردم دنیا رو به شکوفا شدن است. در این نظرسنجی آمده ۸۴ درصد از جمعیت جهان پیرو ادیان هستند و این آمار به‌جز در غرب اروپا و آمریکای شمالی رو به افزایش است.

بر اساس نتایج این نظرسنجی سرعت گسترش دین اسلام از سایر ادیان بیشتر است.

برای تحلیل نتایج نظرسنجی گاردین با دکتر «آیت پیمان» به گفت‌وگو نشستیم.

این پژوهشگر دینی به ردنا (ادیان نیوز) گفت: مراکز مختلفی در دنیا پایش‌های دینی، فرهنگی و اجتماعی انجام داده و گزارش‌های متفاوتی را ارائه می‌کنند؛ اما نتیجه کلی این پایش ها نشان می‌دهد که بشر امروز هم در غرب جهان، هم در خاورمیانه و هم در شرق از فرهنگ‌ها و مکاتب بشری روی‌گردان شده است. گرایش‌هایی که به فرهنگ اومانیسم و لیبرالیسم وجود داشت رو به افول گذاشته  است.

فاصله گرفتن از دین، واکنشی به شرایط حاکم در قرون‌وسطی و حکومت کلیسایی بود که بدبینی‌های مختلف نسبت به دین و دین‌داری به وجود آورد و بشر را از دین دور کرد و برای بشر یک سراب‌های جذابی ایجاد کرد؛ سراب اومانیسم، اصالت دادن به انسان، خواسته‌ها، تمایلات و گرایش‌های شخصی او و التذاذ و بهره‌وری از تمتعات مادی سطح حداکثری ازجمله این سراب‌ها بود. و این فرهنگ غالب دنیا به‌خصوص در غرب شد و. به همین خاطر تلاش‌هایی هم برای به کنار راندن دین و شخصی کردن آن به وجود آمد؛ هم در دانشگاه‌ها و هم در مراکز علمی و فرهنگی جهان.

بشر به اینجا رسیده که فرهنگ اومانیسم دستاوردی برایش نداشته است

آیت پیمان افزود: رویکرد این بود که تا می‌شود دین را به‌عنوان یک امر شخصی قلمداد کنند و بروز و ظهوری در اجتماع، سیاست فرهنگ، اقتصاد و در روابط بین انسان‌ها نداشته باشد و اگر کسی می‌خواهد به دین‌داری و عبادت بپردازد، به‌عنوان یک امر شخصی در حیطه زندگی شخصی‌اش باشد. در حیطه زندگی خانوادگی هم اجازه دخالت ندادند؛ یعنی عضو خانواده نمی‌توانست فرد دیگری از خانواده را امر به یک تکلیف دینی کند و این را خلاف قلمداد می‌کردند.

تا این حد پیش رفتند که به‌طورکلی دین از صحنه اجتماع رخت بربست؛ آن‌ها بشر را به سمت سراب‌های مختلف مادی می‌کشانند، بعد از التذاذهای فراوان از مواهب و تمتعات مادی، آن ندا و کشش درونی که بشر را به سمت یک خالق می‌کشاند و در لابه‌لای این زنگارهای فطرت فرد و انسان نشسته، دوباره جوانه زد.

بشر امروز به اینجا رسیده که فرهنگ اومانیسم دستاوردی برای او نداشته، بنابراین مجدداً گرایش به مقابل این مظاهر مادی پیدا کرده است؛ گرایش به معنویت، عبودیت، دین و تعالیم آسمانی.

موج جدید نوگرایی و نواندیشی دینی در جهان به وجود می‌آید

این پژوهشگر دینی گفت: در محیط‌های آکادمیک دنیا و بر اساس تحقیقات، گفته می‌شود که موج جدیدی، پس‌ازآن امواج الحاد، امواج اومانیسم،‌ ماتریالیسم، لیبرالیسم غربی و سکولاریم و آتئیسم ایجاد شده است و دوباره موج جدید نوگرایی و نواندیشی دینی در جهان به وجود می‌آید. ما این را در مباحثی که در دانشگاه‌های جهان هست می‌بینیم. اگر همایش‌ها، کنفرانس‌ها، سمپوزیوم‌ها و نشست‌های علمی که در دانشگاه‌های جهان هست را رصد کنید به این موضوع پی می‌برید.

به‌طور فزاینده‌ای در دانشگاه‌های دنیا، کرسی‌های دینی در دپارتمان‌های ادیان، فلسفه، علوم انسانی و حتی دستگاه‌هایی که دپارتمان‌های اسلام‌شناسی و شیعه‌شناسی دارند، ایجاد شده و به‌طور فوق‌العاده‌ای موردتوجه و استقبال است. این نشان می‌دهد که بشر متوجه خلأ، نیاز شدید فطری، سرگشتگی و حیرانی که فرهنگ غرب برای بشر به ارمغان آورده شده و دارد آن جوهره وجود انسانی خودش را بازیابی می‌کند.

ما این گزارش‌هایی که مؤسسات رصدگر جهان منتشر می‌کنند را به فال نیک می‌گیریم. این‌ها زمینه‌سازی ظهور است و بشر را آماده ظهور منجی نهایی می‌کند. منجی‌ای که تقریباً همه ادیان به آن معتقد هستند.

اگر نظرسنجی‌ها بین بومیان انجام شود نه مهاجرین، نتایج متفاوت است

پیمان در تحلیل علل افول دین در کشورهای غرب اروپا و شمال آمریکا گفت: این را باید از یک منظر اجتماعی نگاه کنیم. این کشورها، کشورهایی هستند که در رتبه‌بندی‌های اقتصادی، از شاخص‌های رفاهی بالایی برخوردار هستند، مثل کشورهای حوزه اسکاندیناوی یا کشورهایی مثل سوئیس، آلمان یا کانادا. این کشورها در سطح جهان، کسانی را که طالب خوشبختی مادی و دستیابی به یک زندگی مرفه‌تر بوده‌اند، به خودشان جذب کردند؛ یعنی مهاجرت مرفهان و متمولان جهان به این کشورها زیاد است و بخش اعظم جمعیت این کشورها مهاجرین هستند؛ مهاجرینی که بعضاً نخبگان جهان و سرمایه‌گذاران اقتصادی هم جزء آن‌ها هستند. این‌ها کشورهای چند فرهنگی هستند و در آن‌ها خرده‌فرهنگ‌های زیادی به وجود آمده است. به نظر می‌رسد اگر قصد انجام سنجش دارند، باید روی شهروندان اصلی و بومیان اصیل این کشورها انجام دهند که قطعاً نتیجه دیگری به دست می‌آید.

مهاجرین و آن‌هایی که از اقصی نقاط جهان به این کشورها جمع شدند هنوز مشغول به آن سراب‌های مادی‌گرایانه و دل‌مشغولی‌های زندگی و معیشت در رفاه و تکنولوژی و سطح زندگی بالا هستند. قطعاً با توجه به تجارب گذشته می‌توان این قضاوت را کرد که آن‌ها هم به‌زودی از دنیای مادی خودشان سرگشته می‌شوند و باز به دامن دین و دین‌گرایی باز می‌گردند. ما منتظر به وجود آمدن موج گرایش دینی و نواندیشی در این‌گونه کشورها هم هستیم و شاید به‌زودی شاهد باشیم که این موج فزاینده و توفنده، در این کشورها هم به وجود بیاید.

انقلاب تکنولوژی و رسانه، شناخت ادیان را آسان کرده است

پیمان درباره تفاوت موج گرایش دینی اخیر با دین‌داری سابق گفت:

تفاوت‌هایش در این است که الآن از لحاظ معرفتی و شناختی، بشر به آگاهی‌های بهتر، عمیق‌تر و دقیق‌تری دست پیدا کرده است. در گذشته به دلیل نبود رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی گسترده و تکنولوژی‌های ارتباطات جمعی، تخطئه‌گران دین و ستیزه‌گران با دین توانستند با دستمایه قرار دادن سیره‌های بدبینی در حکومت‌های کلیسایی و قرون‌وسطایی، بشر را نسبت به دین بدبین کرده و چهره دین را مخدوش کنند. بشر هم دسترسی به منابع اصیل ادیان مختلف نداشت و آنچه را که رسانه‌های سیطره‌گر در غرب می‌توانستند به جامعه القاء کنند همان به خورد بافت فکری و عقیدتی جامعه می‌رفت، اما امروز مرزهای اطلاعات برداشته شده و در اثر این انقلابی که به دلیل گسترش اینترنت در جهان به وجود آمده، جهان در حقیقت به یک دهکده اطلاعاتی جهانی تبدیل شده است. الآن شناخت و معرفت نسبت به ملیت‌ها، کشورها، فرهنگ‌ها، تمدن‌ها و به‌خصوص نسبت به ادیان سهل و آسان شده و بشر به‌راحتی می‌تواند ادیان مختلف و پیشینه آن‌ها را بررسی کند.

شرایط برای فهم دینی درست و ادراک دینی صحیح برای بشر امروز به وجود آمده که برای نسل‌های قبل وجود نداشت.

ابزاری که علیه شیعه در دنیا به کار گرفتند، باعث گسترش مکتب تشیع شده است

عضو مجمع جهانی شیعه شناسی پاسخ به این نکته که هم‌زمان با گسترش تکنولوژی، گروه‌های دیگر هم امکان تخریب ادیان را دارند، گفت:

ما به منطق قرآن اعتقاد داریم که می‌فرماید: «قل جاء الحق و زهق الباطل ان الباطل کان زهوقا». درست است که ما از یک منظر شاهد هجوم ماهواره‌ّ، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی هستیم و دشمنان دین و دین‌داری و حتی ادیان و مذاهب دشمن اسلام دارند از همین ابزار برای تخریب اسلام اصیل به‌صورت گسترده‌ای در جهان عمل می‌کنند، اما ما دلمان قرص و محکم است چون اعتقاد داریم که عقاید ما عقاید بر حق هست. به این اعتقاد را داریم که: عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد! همین ابزاری را که علیه ما در دنیا به کار گرفتند، موجب شده که امروز عقاید، منشور فکری، فرهنگ و پیشینه و تمدن اهل‌بیتی ما و مکتب تشیع در سطح جهان به بشر ارائه شود. الآن در همه جهان شاهد گسترش تشیع هستیم و حتی میزان جاذبه‌ای که امروز به تشیع در جهان به وجود آمده در مذاهب اسلامی به وجود نیامده است.

ظهور طالبان و داعش، سبب گسترش تشیع شد

او ضمن اشاره به گروه داعش گفت: پیش‌ازاین، نگاه‌ها در جهان به شیعه غالباً منفی بود و ما را جزء چهار مذهب رسمی اسلامی نمی‌دانستند و حتی در زمره فرقه‌های مطلوب هم به‌حساب نمی‌آوردند. ما را یک فرقه ستیزه‌جو و جنگ‌طلب و معاند با فرهنگ غرب و فرهنگ لیبرالیسم غربی می‌دانستند؛ اما بروز داعش با همه مصیبت‌های سنگین و خسارت‌هایی که به بار آورد، یک نتیجه هم در بر داشت و آن‌هم اینکه اندیشمندان، متفکرین، محافل علمی و آکادمیک جهان یک نوع تجدیدنظر در مکتب و مذهب شیعه کردند.

قبلاً دانشگاه‌های مهم جهان فرصتی به شیعه نمی‌دادند تا حرفش را بزند ، اما الآن از ما دعوت می‌کنند که آنجا حضور پیدا کنیم و تفکر و اندیشه و مبانی شیعه را مطرح کنیم. چون جهان دید گروه‌های مخوفی که با همه ارزش‌های الهی، انسانی، دینی، فرهنگی و اخلاقی در تضاد بودند، از دل مذاهبی غیر از شیعه به وجود آمدند. القاعده، طالبان و داعش خارج از شیعه به وجود آمدند، آن‌ها نه‌تنها دشمن شیعه بودند، بلکه هدف اصلی‌شان تشیع بود. این یک فرصت ارزشمند تاریخی برای ما است که نباید از آن غافل شویم.

انتهای پیام/ محمدعلی خرمی مشکانی