معرفی کتاب / کریسمس به روایت سینما

ردنا (ادیان نیوز): کریسمس در فیلم‌ها عنوان مجموعه مقالاتی است که بقلم برخی از اساتید، پژوهشگران، و نویسندگان حوزه فیلم و سینما به سرویراستاری «مارک کونلی»، استاد و مدرس تاریخ رسانه در دانشگاه کِنت[۱]، نوشته شده. مقالات این کتاب انواع فیلم‌ها درباره‌ی کریسمس در کشورهای مختلف را تحلیل می‌کند امّا تمرکز آن بر تولیدات انگلیسی و آمریکایی است.کریسمس در فیلم‌های اروپا و آمریکا، غالباً نقش ملموسی داشته است؛ برای مثال در فیلم «شام لوینسون»، که شب سال نو  ۱۹۵۹ را بتصویر می‌کشد، عناصر زیادی از این جشن توجه بیننده را بخود جلب می‌کند؛ از دکور و آهنگ جشن کریسمس گرفته تا هوای سرد زمستانی.

فهرست یازده مقاله‌ی موجود در این کتاب ۲۴۲ صفحه‌ای، بعد از مقدمۀ مارک کونلی، بدین ترتیب است: ۱- خداوند بما و بهمگان برکت دهد: اقتباس‌های فیلم‌ها از سرود کریسمس؛ ۲- «زندگی شگفت‌انگیزِ» سرود هالیوود؛ ۳- رویای کریسمس: هالیوود و جنگ جهانی دوم؛ ۴- کریسمس زیر آتش: کریسمس در زمان جنگ در انگلیس؛ ۵- بحران در کریسمس: فیلم‌های «وقت شام بوقلمون»[۲]، «راج و پیچک»[۳]، و «متقلّبان»[۴]؛ ۶- بابانوئل؛ ۷- بیشتر مراقب باش: کریسمس در فیلم وحشت؛ ۸-صلح در زمین، آرزوی همه‌ی انسان‌ها: ترسیم کریسمس در فیلم‌های جدید هالیوود؛ ۹- کریسمس در سینمای فرانسه؛ ۱۰- سرمازدگی پدر در ۳۱ دسامبر: کریسمس و سال جدید در سینمای شوروی و روسیه؛ ۱۱- هجو کریسمس اسپانیایی: «پلاسیدو»[۵].

در کتاب آمده است: درحالی‌که در قرن نوزدهم، کتاب «سرود کریسمس»[۶] چارلز دیکنز سنت جشن کریسمس را در خانواده‌های مسیحی نمایش می‌داد، در قرن بیستم، سینما و تلویزیون بخشی از تصاویر کریسمس را در فیلم‌ها بنمایش کشید اما با گسترش صنعت سینمای آمریکا، نمایش برگزاری جشن کریسمس نیز بیشتر آمریکایی شد. هالیوود کریسمس را بخود اختصاص داد و آن را بسنت آمریکایی شبیه کرد؛ به‌گونه‌ای‌که تصویری که از کریسمس امروزه در ذهن ماست، تصویری بیشتر آمریکایی است و از تصویری که دیکنز در کتابش و کاپرا در فیلم «چه زندگی خوشی»[۷]، از کریسمس ارائه داده‌اند و بسیاری از فیلم‌ها نیز وامدار تصاویر آنهایند، فاصله دارد. بخش عمده‌ای از مقالات این مجموعه نیز بهمین موضوع اختصاص یافته است.

در مقدمه‌ی کتاب، بعد از گزارشی از تاریخچه‌ی جشن کریسمس، کونلی بخشی را بظهور کریسمس در تاریخ فیلم و سینما اختصاص می‌دهد. کریسمس که بعد از دوره‌ی اصلاحات پروتستان و ظهور ویکتوریایی‌ها تجدید حیات یافت و به‌مثابه‌ی جشنی برای خانه، خانواده و نیکوکاری بود، در ابتدا نیز با همین مضامین وارد سینما شد و بخشی از زندگی اروپاییان و مردم آمریکای شمالی را، آن‌گونه‌که در سرود کریسمس دیکنز هم ترسیم شده بود، بتصویر کشید؛ برای مثال در فیلم‌های «کریسمس قدیمی‌ها(۱۹۱۳) »[۸] و «روز کریسمس در نوانخانه (۱۹۱۴) »[۹]. سپس، با کم‌رنگ شدن کریسمس در فیلم‌های دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰، مجدداً فصل جدیدی در دوره‌ی جنگ جهانی دوم بر این فیلم‌ها گشوده شد امّا این‌بار،کریسمس دورانِ جنگ سینمای آمریکا و انگلیس بسیار متفاوت بود. چنان‌که در بخش سوم کتاب بیان می‌شود، هالیوود در زمان جنگ، نگرش ایده‌آل‌گرایی بکریسمس عرضه کرد که در آن، کریسمس دنیایی از رفاه و لذّت نشان داده می‌شد و درواقع، ایده‌آل آمریکا بعد از اتمام جنگ بود. برخلاف آن، سینمای انگلیس کریسمس را در واقعیتِ اکنون و اینجا بتصویر می‌کشید. آنگونه که در مقاله‌ی «کریسمس در آتش» بیان شده، در فیلم‌های انگلیسی اوضاع جنگ حتی بر جشن کریسمس هم سایه می‌افکند؛ برای نمونه در فیلم «جایی که خدمت می‌کنیم (۱۹۴۲) »[۱۰].

بعد از مدتی پس از جنگ، هنگامی‌که رویای آمریکایی‌ها برای دنیایی باثبات و درخشان محقق نشد، هالیوود موضعی دیگر اتخاذ کرد؛ همان‌گونه‌که در مقاله‌ی «زندگی شگفت­انگیز سرود هالیوود» بیان می‌شود. فیلم «چه زندگی خوشی(۱۹۴۶)»  یک فیلم ساده و خوش‌احساس صرف نیست بلکه تلنگری بر این است که آمریکا آنچه می‌خواست بشود، نشد. چنین برداشتی در مقاله‌های «هجو کریسمس اسپانیایی» در مورد فیلم «پلاسیدو (۱۹۶۱)» و «کریسمس در سینمای فرانسه» نیز وجود دارد که در آن‌ها عناصری از افسوس و رنج را با وجود جنبه‌های نوستالژی و بیادماندنی کریسمس بتصویر می‌کشد. سینمای روسیه نیز چنین نگاهی بکریسمس داشته است؛ برای مثال در فیلم‌ «سال نو مبارک مسکو (۱۹۹۳)»[۱۱].

در فیلم «چه زندگی خوشی (۱۹۴۶)» ، عنصر ماورایی مجدداً احیا شد. این‌بار کریسمس‌های زمان جنگِ فیلم‌های انگلیسی و آمریکایی با تاکید بر واقعیت و داشتن رویایی شیرین از کریسمس از نمایش عنصری ماورایی همچون فرشته اجتناب کردند اما نقش و شفاعت کلرنس، بعنوان فرشته، در فیلم «چه زندگی خوشی»، در فیلم‌های دیگری نیز مانند «همسر اسقف (۱۹۴۷)»[۱۲]راه پیدا می‌کند. از همان آغاز، با الهام از  سرود کریسمس دیکنز، ملاقات‌های ماورایی نیز در جریان فیلم‌های کریسمس اتفاق می‌افتاد. در اکثر موارد، ظهور و دیدن یک شخصیت ماورایی در این فیلم‌ها بمعنای تضمینی از موفقیت زمینی و مادی است که برای ملاقات‌کننده رخ می‌دهد.

از عناصری که بتدریج حتی وارد مقوله‌ای همچون کریسمس در سینمای غرب و بخصوص آمریکا شده است، خشونت و بنوعی اعتراض است که مقاله‌ی «کریسمس در فیلم وحشت» و نیز «بحران در کریسمس» بدان پرداخته است. فیلم‌هایی همچون «مراقب خودت باش(۱۹۸۰)»[۱۳]  نشان می‌دهد که چگونه کریسمسِ طبقه‌ی متوسط ممکن است درگیر ماجراجویی‌های وحشتناک شود و حتی فیلمی درباره‌ی کریسمس، همچون «تنها در خانه(۱۹۹۰)»[۱۴]  که با طنز و کارتون ترکیب شده است، خشونت و ابزارهای آن را به کودکان نشان دهد و چه‌بسا در فیلم «شب آرام، شب مرگبار (۱۹۸۴)»[۱۵]  بابانوئل بجای هدیه‌دادن بکودکان، آنها را بکشد.

همان‌طور که کونلی خود در مقدمه متذکر می‌شود، با وجود این‌که این کتاب، بسیاری از جنبه‌های کریسمس را در سینمای آمریکا و انگلیس و برخی از کشورهای اروپایی بررسی کرده است، هنوز ببسیاری از فیلم‌هایی که مربوط بفرهنگ کشورهایی همچون آلمان، سوئد، و ایتالیا است و در آن‌ها، کریسمس بتصویر کشیده شده، نپرداخته است و بررسی آنها بمجالی دیگر واگذار شده است.

……………………………………………………

[۱]Kent university

[۲]Turkey Time

[۳]The Holly and the Ivy

[۴]The Cheaters

[۵]Plácido

[۶]A Christmas Carol

[۷]It’s a Wonderful Life

[۸]The Old Folks’ Christmas

[۹]Christmas Day in the Workhouse

[۱۰]In Which We Serve

[۱۱]S novymgodom, Moskva

[۱۲]The Bishop’s Wife

[۱۳]You Better Watch out

[۱۴]Home Alone

[۱۵]Silent Night, Deadly Night

پایان پیام / ص

CHRISTMAS AT THE MOVIES; Images of Christmas in American, British and European Cinema, Edited by

Mark Connelly, LONDON • NEW YORK, I.B.Tauris, 2000.