مذهب گریگوری یا کلیسای ارمنی

ردنا (ادیان‌نیوز)/ دین ارمنیان قدیم را به دوره پیش از نفوذ تمدن ایرانی،و به دوره نفوذ و تمدن و آداب ایرانی تقسیم کرده اند. در دوره اول ارمنیان مانند همه ادیان ابتدائی مظاهر طبیعت چون خورشید،ماه،جنگل و … را می پرستیدند.

در دوره دوم تحت تأثیر «مزدیسنا» و آیین زردشتی قرار گرفته و ایزدان ایران را مورد پرستش قرار می دادند ولی بر خلاف آیین زردشت که در ان دو نیروی دیرین اهور و مزدا و اهریمن سخن رفته بود ارمنیان قدیم به خالق «آرامازد» اعتقاد داشتند که نام وی مأخوذ از «اهورمزدا» و یا «هرمزد» ایرانی است. این دین را هیچ پیغمبری و مبشری نبود بلکه تنها در ان از موعود سخن می رفت که «آرتاوازد» نام داشت.

پس از آرامازد که خدای خدایان بود خدایان دیگر در دین ارمنیان قدیم بوده اند که از جمله «میهر» یا مهر پسر آرامازد و «آناهیت» و « نانه» دختران او بودند و همگی این فرزندان بدون مادر از آرامازد زاییده شده بودند. بعضی از محققان عقیده دارند که خدای بزرگ ارمنیان قدیم «واناتور» به معنی پذیرایی کننده و جای دهنده نام داشت و آرامازد خدای بیگانه بود که کم کم جای واناتور را گرفت.

آرامازد را خدای نوروز نیز می نامیدند زیرا روز اول سال نو یا نوروز که به زبان ایرانی «هرمزد» یا «اهورا مزدا» نام داشت مختص یادبود «آناهیت» که الهیه عفت و پاکدامنی بود دختر آرامازد به شمار می رفت که بعدها الهه عشق شد. بزرگترین پرستشگاه این الهه در «یریزا» بود که در حمله «آنتونیوس» سردار رومی غارت شد و رومیان پیکر زرین آناهیت را در هم شکسته میان خود تقسیم کردند. بعدها ارمنیان مجسمهدیگری از آناهیت برپا کردند که تا زمان «گریگور مقدس» خلیفه مسیحی ارمنیان وجود داشت.

ارمنیان در نخستین ماه سال نو یعنی ماه «ناواسارد» (نوروز و فروردین) جشن های بزرگ برپا می کردند و مردم به معابد ناهید روی آورده حاجت می خواستند. ایزد میهر «مهر» پسر آرامازد و خدای خورشید و عدالت بود. ارمنیان برای او اسب قربانی می کردند. از خدایان دیگر ارمنیان می توان «تیر» را نام برد که خدای خوابگزار و حامی ادبیات و هنر بود و پرستشگاه او در «یرالاموین» بود که بعدها به دست «واغار شاپات» پادشاه ارمنستان ویران گشت.

«واهاگن» خدای اژدها کش بود که بهرام پهلوی نیز نامیده می شد. «آستغیک» زن یا معشوقه واهاگن بود و او را با «آفرودیت» یونانی تطبیق کرده اند. معبد او در شهر «آشتیشات» واقع در استان «تارون» ارمنستان که به حجله خانه آستغیک موسوم بود قرار داشت. خدای دیگر «بارشامین» خدای کهکشان بود و مجسمه او را تیگران کبیر از پادشاهان ارمنستان از بین النهرین آورده بود. دیگری «ساندرامت» خدای ماده و رب النوع زمین بود و نمونه عفت و عصمت به شمار می رفت.

مذهب گریگوری یا کلیسای ارمنی

این مذهب از فرقه های اولیه مسیحیت است که منسوب به گریگوریس یا «گریگور روشنگر» می باشد.گریگور روشنگر در حدود ال های ۲۵۷-۳۳۷ میلادی می زیست. وی اصالتاً پارتی و از خانواده بزرگ «سورن» به شمار می رفت. پدرش «آناک» در بلخ حکومت داشت و چون اردشیر اول ساسانی ظهور کرد آناک با وجود آن که خود از خاندان اشکانی بود طرفدار اردشیر ساسانی گشت و با توطئه قبلی با اردشیر ساسانی به ارمنستان آمده و در ظاهر پناهنده خسرو شد.

روزی در شکارگاه فرصت یافت و خسرو پادشاه ارمنستان را کشت و گریخت. سربازان خسرو او را تعقیب کردند و وی را در نزدیکی شهر «آرداشات» دستگیر و در رودخانه غرق ساختند. سپس تمامی فرزندانش را کشتند مگر کودکی که دایه اش او را نجات داده و به «کاپادوکیه» برد و در شهر قیصریه او را به آئین مسیحی تربیت کرد و گریگوریس نامید. زمانی که گریگوریس بزرگتر شد کشیش گشت و به ارمنستان برگشت و به تبلیغ آن مذهب در میان هموطنان خود پرداخت.(۲۵۱م) در آن زمان دین مسیحیت تازه در حال رواج بود ولی پادشاهان و بزرگان کشور همه زردشتی بودند.

گریگوریس مدت پانزده سال به جرم تبلیغ مسیحیت زندانی شد تا این که تیرداد سوم او را از زندان بیرون آورد. گریگوریس توانست تیرداد سوم پادشاه ارمنستان را به دین مسیحیت فرا بخواند. پادشاه پس از مسیحی شدن فرمان داد که گریگوریس به بنای کلیسای مسیحی بپردازد. این پادشاه دین مسیحی را در سال ۳۰۱ م در ارمنستان رسمی کرد و ارمنستان اولین کشوری در جهان گردید که دین مسیح را به عنوان دین رسمی کشور پذیرفت. گریگوریس اسقف و خلیفه اعظم ارمنستان گردید و مقر مذهبی خود را در «یاشتیشات» قرار داد. از این پس مذهب مسیحی ارمنستان به نام او به «مذهب گریگوری» خوانده شد.

گروهی از ارمنیان که بت پرست یا زردشتی بودند در برابر مسیحیت مقاومت کردند. چنانکه در تاریخ ساسانیان می خوانیم جنگ های بزرگی به تحریک پادشاهان ساسانی به حمایت از دین زردشتی در ارمنستان روی داده است. ولی سرانجام تیرداد سوم به کمک رومیان غالب گشت و بطور کامل کیش مسیحی را در حدود ۳۰۵ میلادی مذهب رسمی آن کشور ساخت. بعد از چندی کتاب مقدس تورات و انجیل نیز به زبان ارمنی ترجمه گردید. انجیل ارمنی از اناجیل قدیمی مسیحیت به شمار می رود.

گریگور روشنگر در اواخر عمر عزلت گزیده از مقام اسقفی کناره گرفت و به جای او « ارشتک» پسر بزرگش به ریاست کلیسای معروف «اچمیادزین» را که به معنی نزول تنها مولود است در ارمنستان بنا کرد که تا به امروز یکی از مراکز مهم مذهبی ارمنیان محسوب می شود.

گریگور روشنگر، زبان ارمنی را در ترجمه کتاب مقدس جانشین زبان یونانی ساخت و دوازده خلیفه جانشین در اطراف و اکناف ارمنستان برای هدایت بت پرستان ایجاد کرد. وی مناسب روحانی را در خانواده های ارمنیان موروثی و بزرگترین منصب روحانی یعنی «جاثلیق»را در خانواده خود موروثی کرد.

اعتقادات ارمنیان گریگوری

فرق میان ارمنیان گریگوری با کاتولیک ها در این است که ارمنیان برای عیسی مسیح «ع» جنبه بشری قائل نشده و معتقدند که حقیقت او صرفاً الهی است و عنصر بشری او در الو هیت وی مستهلک و محو شده است.ارمنیان اقرار دارند که روح مقدس از خدا است و معتقد به یک طبیعت در مسیح هستند و از این جهت خود را «مونوفیزیت» می خوانند و قائل به تجسم و حلول روح در او نیستند. آنان به مکان تطهیر نفس پس از مرگ اعتقاد ندارند و فقط مانند کاتولیک ها برای مردگان خود در اعیاد و روزهای معینی دعا می کنند.

«پاتریارک های بطارقه در قدرت ها با هم برابرند و با هم همکاری می کنند و زیر نظر پاتریارک بزرگتر هستند و می گویند که کلیسا توسط حواریون و شاگردان ایشان به امر مسیح بنیان گذارده شده نه توسط «پطروس» از این جهت به ریاست علیه پاپ در واتیکان اعتقادی ندارند.

ارمنیان در چنده ماهگی یا یکسالگی تمعید داده می شوند.تمعید گریگوری با تکرار نام شخصیت های الهی انجام می گیرد. تدهین اشخاص با روغن مقدس صورت می گیرد و شخص تمعید یافته به نام شخص مقدسی که در عید وی را تمعید داده اند خوانده می شود.تمعید فقط به دست کشیشان انجام می گیرد و تمعید حتی در مورد کودکانی که مرده به دنیا آمده اند نیز اعمال می شود. تمعید با روغن مقدس را ابتدا به پیشانی و سپس به چشم و گوش ها و دهان و شانه ها و سینه و دست و پا جاری می سازند. ارمنیان عشای ربانی را با نان فطیر و شرابی که با آب مخلوط نشده باشد انجام می دهند.

پایان پیام / ص