بررسی جایگاه نوع‌دوستی و ایثار در ادیان ایرانی
ردنا (ادیان نیوز) / محمدعلی خرمی مشکانی: دکتر محمد شکری فومشی عضو هیئت‌علمی دانشگاه ادیان و مذاهب درباره نوع‌دوستی و ایثار در ادیان ایرانی گفت: در تمام ادیان این عبارت که «هرچه را برای خود می‌پسندی برای دیگران نیز بپسند» دیده می‌شود که نشان‌دهنده نوع‌دوستی ادیان است.
همه ادیان ایرانی اخلاق‌مدارند
دکتر شکری از ادیان مانوی، مزدک و زرتشت به‌عنوان ادیان ایرانی نام برد گفت: دین زرتشت و مزدایی به نام پیامبران این ادیان مشهور است. دین زرتشتی دینی فلسفی است و در دوره‌ای که جادو رواج داشته و خداپرستی به معنای امروزی رواج نداشته دین ظهور می‌کند. لذا انتظار می‌رود کتاب «گاهان» بیشتر درباره ستایش خدا و حل کردن مسئله شر و نیروهای اهرمنی باشد؛ یعنی نمی‌شود در گاهان، قدیمی‌ترین قسمت اوستا به دنبال مفاهیم نوع‌دوستی بود؛ اما مابقی اوستا مختصر اشاره‌ای به نوع‌دوستی دارد.
وی افزود: پایه‌های دین زرتشت را اختیار تشکیل می‌دهد. انسان اختیار دارد که بین خوبی و بدی انتخاب کند. این دین هستی شناسانه است و جهان مادی برای آن مقدس است چون ابزار واقعی برای مقابله با نیروی شر یا اهرمن یا شیطان است. از نگاه این دین هر آنچه بتواند به خداوند کمک کند مقدس است. این عمل می‌تواند عمل این دنیایی باشد و نه‌فقط نماز و نیایش. هرچه انسان به نشانه وجود خدا از خود بروز می‌دهد ثواب است و از این منظر ایثار و نوع‌دوستی هم‌ردیف با نماز و دعا قرار می‌گیرد.
در «یسنا» به این موضوع اشاره می‌شود که من هیچ‌وقت به سرزمین انسان‌های دیگر حمله نمی‌کنم و به کسی آسیب نمی‌زنم. می‌گوید خوشبختی برای کسی است که از سوی او به دیگران خوشبختی رسد. انسان زمانی خوشبخت است که بتواند دیگران را خوشبخت کند. این نگاه در اوستا بازتاب دارد.
نوع‌دوستی در متون پهلوی
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: متون پهلوی برخلاف اوستا اطلاعات خوبی درباره نوع‌دوستی در اختیار ما می‌گذارند. بخشی از این منابع که در دوره ساسانی بوده در اندرزنامه‌ها قرار دارد. تعداد اندرزهای پهلوی کم نیستند ولی فضیلت‌های اخلاقی مربوط به نوع‌دوستی و ایثار در این اندرزنامه‌ها کم است. در حوزه فضیلت ایثار در منابع پهلوی دو واژه «خیم» و «خرد» وجود دارد. خیم یعنی فریب ندادن خود با اعمالی که بروز می‌دهیم و خرد یعنی فریب ندادن دیگران.
وی افزود: اگر در متنی از خیم سخن می‌گوید یعنی انسان خودش را فریب ندهد. یکی از مباحث مطرح در این اندرزنامه‌ها زخمی نکردن و نزدن مردمان جهان است که آن را عین ثواب می‌داند. با خویشاوندان و دوستان و حتی مردم خارج از دین پیمان‌شکنی نکنید. می‌گوید حتی با دشمن پیمان‌شکنی نکنید. لذا برای دین زرتشتی فرقی نمی‌کند که شما به هم‌کیش خود محبت می‌کنید یا به کسی که خارج از دین شما است.
کتاب «دین‌کرد» مردم را به دادن زکات به مستحقان یا به قول خودش ارزانیان تشویق می‌کند و همین کتاب می‌گوید حتی کسانی را که در راه غیرمجاز هستند از گرسنگی و تشنگی و سرما دور کنید؛ حتی بد دینان را. بد دین یعنی کسی که بدعت‌گذار است. می‌گوید به مردم خوبی کنید فقط به این دلیل که با همه آن‌ها هم‌آفرینش و هم‌طبع هستید؛ یعنی از این منظر که ما از یک پدر و مادر به نام آدم و حوا هستیم و از این منظر که از یکجا آفرینش شده‌ایم باید به هم نوع خودمان فارغ از دین او کمک کنیم.
این کتاب تصریح می‌کند به همه آدمیان کمک کنید و بی‌کینه باشید و همه را به یک چشم به بنید، زیرا همه این‌ها با تو در گوهر یکسان هستند.
احترام گذاشتن به هم فصل مشترک همه ادیان
دکتر شکری گفت: یکی از نکات جالب وارد شده در کتب پهلوی سر فرو آوردن به هر بنده و انسانی در موقع احترام است. سر را مختصری به پایین می‌آورند که نشانه تواضع است؛ اما تأکید می‌کند «نه آن‌گونه پرستشی که از آن آفریدگار است که در این صورت ناسودمند خواهد».
می‌گوید همه بدی در بین آفریدگان به این دلیل است که مردمان به هم احترام نمی‌گذارند. متن پهلوی می‌گوید شما باید نسبت به اینکه فردی که روبروی شما قرار گرفته بر چه دین و زبان و ملتی است، علی‌السویه باشید و احترام او را نگه دارید.
جمله جالبی در یک متن پهلوی دیدم که جزء خیم یعنی نفریفتن خود قرار می‌گیرد. می‌گوید آن «خیمی بهتر است که اگر بر خویشتن نیک نمی‌داند بر دیگری نیز روا ندارد». این مطلب در ادبیات مسیحی، چینی، یهودی، اسلام و حتی در ادبیات سنسکریت وجود دارد و حتی در متن مانوی‌ها هم این جمله وجود دارد.
در منابع زرتشتی تأکید می‌شود که باید برای مردم‌دوستی کوشید و در را بر روی همه مردمان گشاده داشت که اگر غیر از این باشد یزدان در آن خانه نیست و این کار مهر و مهربانی را میان مردمان به نهایت می‌رساند.
زرتشتیان در ایران و هند، امت محترمی هستند
وی درباره وضعیت فعلی زرتشتیان گفت: زرتشتیان جهان و همه عناصر طبیعت را دوست دارند و لذا گاهی می‌گویند این‌ها آتش‌پرست یا باد پرست هستند. این اتهام‌هایی است که در طول تاریخ به آن‌ها زده شده‌اند. الآن بزرگ‌ترین جامعه زرتشتیان جهان در هند هستند. زرتشتیان در ایران و هند ملت محترمی هستند. اهل دروغ نیستند و به راست‌گویی و راست‌کاری در تجارت معروف‌اند. جامعه زرتشتی هند برای کمک به مستحقان هندی تلاش زیادی کرده و بنگاه‌های خیریه بی‌شماری در هند دارند. در انگلستان قرن نوزدهم یک شرکت پارچه دچار ورشکستگی می‌شود. جامعه زرتشتی وقتی متوجه می‌شود تا ماه‌ها خرج کارگران و خانواده‌های آن‌ها را می‌دهد و این اتفاق به کرات در دنیا افتاده است و لذا در دنیا آن‌ها را به نوع‌دوستی می‌شناسند.
نوع‌دوستی در دین مانوی
عضو هیئت‌علمی دانشگاه ادیان و مذاهب درباره نوع‌دوستی در آیین مانوی گفت: دینمانی در قرن سوم میلادی در ایران پدید آمد و دینی کاملاً اخلاق مدار است و دنیا از نظر او آفریده اهرمن است و کالبد انسان نیز آفریده اهرمن است اما بارقه نوری که در وجود انسان است بارقه‌ای از نور خداست و این دین تلاش می‌کند آن بارقه را آزاد کند و به سمت منبع اصلی ارسال کند. همه اخلاقیات این دین در همین موضوع ریشه دارد و در این مسیر است.
اما در منابع موجود این دین فقط یک جمله درباره نوع‌دوستی وجود دارد و آن همین جمله است که آنچه را بر خود نمی‌پسندی بر دیگران نیز نپسند.
پایان پیام/م