کتاب «تاریخ مذاهب اسلامی» در هفتمین نشست کتاب‌سرای ادیان نقد و بررسی شد
به گزارش ردنا (ادیان‌نیوز)، هفتمین نشست کتاب‌سرای ادیان پنجشنبه ۱۷ بهمن ۹۸، با معرفی کتاب تاریخ مذاهب اسلامی تالیف محمد ابوزهره، با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا ایمانی مترجم کتاب و استاد سید علی موسوی‌نژاد ناقد، در کتاب‌سرای ادیان برگزار شد.
در این جلسه دکتر ایمانی مترجم کتاب با تاکید بر اینکه به نقد، ضعف و عیب‌ها بیشتر بروز می‌کند و این مسئله برای نویسنده و مترجم مفید خواهد بود، گفت: ابوزهره یکی از بهترین نویسندگان در حوزه مذاهب در دوره معاصر است و افزون بر آن استاد دانشگاه الازهر و یک شخصیت وحدوی است.
دکتر ایمانی در ادامه بیان کرد: ابوزهره کتاب دیگری به نام الوحده الاسلامیه دارد که در آن به مسئله وحدت بین امت اسلامی اصرار دارد. ایمانی اضافه کرد که با وجود فعالیت‌های سَلفی‌ها در زمان حیات ابوزهره، او در کنار عالمانی همچون شیخ محمود شلتوت از مسئله وحدت دفاع کرد.
این استاد دانشگاه ادیان و مذاهب، کتاب ابوزهره را اثری جامع دانست و افزود: نویسنده گزارش کاملی از مذاهب مختلف اسلامی را ارائه کرده است و این رویه او بر خلاف اسلافش همچون بغدادی و اسفراینی بی‌طرفانه است.
سید علی موسوی‌نژاد استاد و پژوهشگر حوزه فرق و زیدیه که در جلسه به عنوان ناقد حضور داشت با تاکید بر اینکه علوم انسانی حدود دو قرن است که وارد مرحله جدیدی شده است، گفت: باید ادیان و مذاهب را همانگونه که هستند بشناسیم که رویکرد دانشگاه ادیان و مذاهب نیز چنین بوده است.
وی افزود مطالعات حوزه ادیان و فرق نباید غرض‌ورزانه باشد و امروزه دیگر نمی‌توان برای شناخت فرق اسلامی به کتاب الملل و النحل شهرستانی، الفرق بین الفرق یا مقالات الاسلامیین رجوع کرد چرا که آنها رویکرد سنتی نسبت به شناخت فرق دارند.
موسوی‌نژاد در ادامه بیان کرد: کتاب محمد ابوزهره نیز در حوزه تالیفات سنتی فرق جای می‌گیرد، چه، نگاه از بیرون به شیعه و اهل سنت دارد. وی در عین حال گفت: این کتاب یکی از بهترین کتاب‌ها در حوزه فرق است.
این استاد دانشگاه ادیان با اشاره به اینکه نام کامل عربی کتاب تاریخ المذاهب الاسلامیه فی السیاسه و العقائد و الفقه است گفت: در ترجمه کتاب به این مسئله توجه نشده است و عنوان فارسی کتاب کامل نیست.
موسوی‌نژاد، تحلیلی بودن و استفاده کردن از منابع غنی را از نقاط قوت کتاب ابوزهره برشمرد و افزود: کتاب تقسیم‌بندی خوبی دارد و مباحثِ مذاهب سیاسی را از مباحث فقهی جدا کرده است.
این پژوهشگر حوزه فرق در ادامه افزود: محمد ابوزهره در جایگاه یک سنی از مسئله خلافت تمجید کرده است که نمی‌توان آن را بی‌طرفانه قلمداد کرد.
موسوی‌نژاد گفت: ابوزهره داستان عبدالله بن سبا را پذیرفته و از مسئله ایرانی بودن تشیع دفاع می‌کند و این نشانه بی‌طرف نبودن مولف است.
ناقد کتاب، قضاوت منفی درباره شخصیت مختار، همچنین قرار دادن شیعه در تقسیم‌بندی‌های سیاسی را از دیگر اشکالات وارد به کتاب ابوزهره برشمرد و گفت: شاید وجهه کلامی و فقهی شیعه قوی‌تر از بحث سیاسی آن باشد.
این استاد دانشگاه در ادامه تصریح کرد: محمد ابوزهره علاوه براینکه درباره اهل سنت در بخش سیاسی بحث می‌کند در بحث فقهی و کلامی نیز به آن و تقسیم‌بندی‌هایش می‌پردازد و وجهه کلامی اهل سنت را مطرح می‌کند ولی در بخش کلامی کتاب، اثری از تشیع نیست و این اشکال به ابوزهره وارد است که شیعه را صرفا به عنوان یک مذهب سیاسی معرفی کرده است.
موسوی‌نژاد به عنوان یک پژوهشگر حوزه زیدیه گفت: در حوزه زیدیه نیز نقدهایی به کتاب ابوزهره وارد است؛ مثلا ابوزهره زیدیه را نزدیک‌ترین فرقه به اهل سنت می‌داند در حالی که زیدیه نزدیک‌ترین فرقه به شیعه دوازده امامی است.
وی با نادرست خواندن این ادعا که زیدیه وجود نص بر ولایت علی (ع) را قبول ندارند، تصریح کرد: فقط برخی از شاخه‌های زیدیه به وجود نص قائل نیستند ولی زیدیه جارودیه وجود نص بر ولایت علی (ع) را قبول دارد.
موسوی‌نژاد، ادعای ابوزهره درباره جواز زیدیه بر همزمانی دو امام را نیز نادرست خواند و گفت: مثلا زیدیان هادویه اینچنین فتوایی ندارند.
ناقدِ کتابِ ابوزهره با نادرست دانستن ادعای ابوزهره درباره مشکوک بودن روایت غدیر تصریح کرد: عمده عالمان اهل سنت اصل روایت غدیر را پذیرفته‌اند.
موسوی نژاد، نسبت دادن حدیث افتراق به امامیه و هفتاد فرقه شدن آن و ماجرای غیبت امام زمان در سرداب را از دیگر اشکالات وارد به کتاب دانست.
از نظر ناقد کتاب، گزارش ابوزهره درباره اسماعیلیان و همزمانی حسن صباح با الحاکم بامرالله نیز نادرست است چراکه به لحاظ تاریخی دوره الحاکم بامرالله ششمین خلیفه فاطمی ۴۱۱ هجری و حسن صباح ۴۸۰ هجری است.
دیگر اشکال وارد بر کتاب ابوزهره از نظر موسوی‌نژاد، خلط میان امام مستور و مهدی موعود است در حالی که “مستوریت” در اسلام به معنی “مهدویت” نیست.
موسوی‌نژاد افزود: در بحث اباضیه، ابوزهره هیچ اشاره‌ای به عمان و جغرافیای حضور اباضیان نمی‌کند که این می‌تواند به دلیل بی‌اطلاعی نویسنده باشد و یا اینکه از قلم افتاده است.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به اینکه محمد ابوزهره با علوم روز مثل علوم سیاسی و اجتماعی آشنا بود، گفت: ابوزهره نظریه خلافت اهل سنت را مطابق با قرارداد اجتماعی و دموکراسی معرفی می‌کند در حالی که بیعت و شورا با دموکراسی همخوانی ندارد؛ خصوصا اینکه خود ابوزهره تصریح می‌کند که “قریشیت” شرط در خلافت اهل سنت است.
موسوی‌نژاد درباره ترجمه کتاب نیز گفت: افزودن القابی همچون “حضرت” و “امام” به ائمه در متن فارسی دخل و تصرف در متن اصلی است. وی برخی از توضیحات اضافی مترجم را نیز غیرضروری دانست و تاکید کرد: برخی بخش‌های ترجمه به مقابله مجدد با متن اصلی و اصلاح نیاز دارد.
موسوی‌نژاد در پایان، پرداختن به مذاهب و فرق جدید را از نقاط قوت کتاب دانست.
پایان پیام/م