تاریخ روز مادر

چه کسی می تواند والا بودن مقام مادر را زیر سوال ببرد؟ از دیرباز در تمامی سرزمین ها، مادران به پاس بخشیدن حیات به بشریت و پرورش کودکان از نطفگی تا بزرگسالی مورد احترام بوده اند. این احترام را در فرهنگ بومی خود نیز می توانیم بیابیم. در ایران باستان، مقام زن به خودی خود، از ارج و قرب بسیاری برخوردار بوده است. زمانی که نوزادی متولد می شود و زن به مقام ارزشمند مادری نایل می آید، احترام ویژه تری شامل حال او می شود و هیچ مقام دیگری به گرد پای آن هم نمی رسد. ایرانیان کهن، مادر را موجودی مقدس و پاک می دانستند و این در تاریخ و افسانه های به جا مانده از آن دوران نیز مشهود است. در سایر کشورهای مختلف جهان هم این مقام را به شیوه های گوناگون گرامی می دارند. به همین منظور در طی تاریخ، روزی به نام روز مادر در بسیاری کشورها تعیین شده است. در ادامه با تاریخچه ی روز مادر در کشورهای گوناگون و به طور ویژه ایران آشنا می شویم.

دلایل گوناگون انتخاب روز مادر

جنبه های مذهبی: اسلام و مسیحیت

در بعضی کشورها روز مادر جنبه ی مذهبی و دینی دارد. به عنوان مثال روزی که ما در ایران آن را برای پاس داشتن مقام مادر جشن می گیریم چنین حالتی دارد. فقط اسلام نیست که در گرامی داشت مقام مادر نقش داشته است.

در مسیحیت نیز مریم مقدس که از او به سادگی با عنوان “مادر” هم یاد می شود، باعث شده است مسیحیان مقام مادر را در روزی با نام روز مریم مقدس ارج بدارند. این مسئله به خصوص در کشورهای کاتولیک دیده می شود ولی در سایر کشورهای مسیحی هم به دلیل وجود کلیساها و کلیت مقدس بودن مریم رسوخ پیدا کرده است. در اسلام روز تولد دختر پیامبر اسلام، روزی است که به عنوان روز مادر شناخته می شود.

دلیل آن، این است که مسلمانان فاطمه دختر محمد رسول الله را برترین زن تمام دوران ها و برترین مادر می دانند که در دامان پاک خود دو تن از ائمه ی مسلمین، حسن و حسین را پرورانده است و شیر زنی همچون زینب کبری را پرورش داده است. مسیحیان ارتودکس نیز جشن ظهور مسیح را در دوم ماه فوریه دارند که در واقع همان روز مادر است.

جنبه های سیاسی: آلمان و فرانسه

البته که پاس داشتن مادران یک فرهنگ بسیار ارزشمند و قابل ستایش است اما گاهی با نگاه کردن به دلایلی که پشت آن بوده است شگفت زده می شویم. برای مثال اولین باری که در آلمان روزی به عنوان روز مادر تعیین شد، کسی واقعاً به مقام والای مادر توجهی نداشت و این نام گذاری هدفی کاملاً سیاسی را دنبال می کرد.

بین سال های  ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ میلادی، میزان زاد ولد آلمانی ها در سراسر اروپا کمترین بود و روند آن نیز شیب رو به پایین داشت. یعنی انتظار می رفت که در سال های بعد، این میزان حتی کمتر و کمتر هم بشود.

دولت آلمان ناگهان متوجه شد اگر اقدامی برای این مشکل نکند، نیروی کار انسانی و جوانان خود را به سرعت از دست می دهد و از نظر نظامی هم ضعیف تر خواهد شد. زنان کلیسا و گروه ‌های فمینیست با وجود اختلافاتی که با یکدیگر و با دولت داشتند، به هم اندیشی پرداختند و همراه با گروه های چپ و راست به این نتیجه رسیدند که باید از مادران قدردانی شود تا زنان ترغیب شوند صاحب فرزند بشوند. در راستای این هدف، روزی به نام روز مادر آمریکا انتخاب کردند. در فرانسه نیز دلایل مشابهی برای انتخاب روز مادر وجود داشت.

جنبه های تاریخی: بولیوی

کشورهایی هستند که روزهای تاریخی را به عنوان روز مادر برگزیده ‌اند یا در ابتدا روز دیگری را به عنوان روز مادر داشتند و سپس آن را به روزهای تاریخی خود تغییر دادند. به عنوان مثال گشور بولیوی روز ویژه ای را به دلایل تاریخی انتخاب کرده است. در گذشته های دور، در بولیوی جنگی رخ داده که زن‌ ها در کنار مردانشان و مادران در کنار فرزندانشان، در آن شرکت داشته اند. بولیوی این روز را به عنوان روز مادر انتخاب کرده است.

سایر دلایل

همه ی دلایل نام گذاری روز مادر در کشورها، مذهبی، سیاسی یا تاریخی نیست. بعضاً حتی دلیل انتخاب این روز مشخص نیست و مانند یک رسم از گذشته باقی مانده است. به عنوان مثال در بعضی کشورهای اروپایی و غربی از جمله انگلیس، دومین یکشنبه ی ماه مه هر سال، روز مادر نام می‌گیرد. در واقع روز مادر در این کشورها تاریخ عددی مشخصی ندارد و هر سال تاریخ آن عوض می شود. دلیل این نام گذاری به طور دقیق مشخص نیست و یک سنت و رسم تاریخی شده است.

مدت ها پیش، خانمی بنام جولیا واردهو روز مادر را در آمریکا نیز نهادینه کرد. از آن زمان تا سال ها بعد، اولین روز ماه ژوئن به عنوان روز مادر در آمریکا تعیین گردید که البته این تاریخ بعدها تغییر کرد. اما هنوز نام جولیا به عنوان زنی که روز مادر را در آمریکا مرسوم کرد شناخته شده است. در ژاپن، تاریخ تولد همسر امپراتور وقت، به عنوان روز مادر گرامی داشته می شد و با تغییر امپراتور یا همسرش، روز مادر نیز تغییر می کرد. در واقع ملکه ی ژاپن به عنوان مادر این سرزمین شناخته می شد و در روز تولدش همه ی مردم از مادران خود نیز در کنار ملکه، تقدیر می کردند اما این شرایط پس از مدتی تغییر کرد. در سال ۱۹۳۷ اولین جلسه ی ستایش مادران ژاپن، در ۸ مه برگزار شد و حدود سال ۱۹۴۹، جامعه ی ژاپن تصمیم به جشن گرفتن روز مادر در دومین یکشنبه ی ماه مه گرفت؛ مانند بسیاری از کشورهای دیگر.

رایج ترین تاریخ ها برای روز مادر

تا به این جا، به روز مادر در بعضی کشورها اشاره کرده ایم. حال قصد داریم دو مورد از تاریخ های روز مادر که بیش از همه در دنیا رایج هستند و افراد زیادی در آن روز، به پاس داشتن مقام مادر می پردازند معرفی کنیم.

یکشنبه ی دوم مه

همانطور که در قسمت دلایل انتخاب روز مادر گفتیم، فردی به نام جولیا واردهو، سنت روز مادر را از اروپا به آمریکا برد و روز اول ژوئن تحت این عنوان شناخته می شد تا آن که در سال ۱۹۲۴ کنگره ی آمریکا دومین روز یکشنبه ی ماه مه را به عنوان روز مادر تعیین کرد. هم اکنون بسیاری کشورهای دنیا همین روز را به تبعیت از آمریکا به عنوان روز مادر انتخاب کرده و جشن می گیرند.

۲۱ مارس: جهان عرب

جالب است بدانید کشورهای عربی روز مادر را در روز تولد حضرت فاطمه جشن نمی گیرند! روز مادر در بیشتر کشورهای عربی که اصولاً مسلمان هم هستند، روز ۲۱ مارس است. عرب ها این روز را عید الأم می نامند. اما دلیل نام گذاری این روز به عنوان روز مادر چه بوده است؟

این روز را نخستین بار یک روزنامه نگار مصری به عنوان روز مادر معرفی کرده است. روزنامه ‌نگاری به نام مصطفی امین که آن را در کتابی با نام Smiling America در سال ۱۹۴۳ معرفی کرد. فکر او ابتدا به سخره گرفته شد ولی داستان مادری رنج دیده که مصطفی امین آن را برای جهانیان بازگو کرد، طوری مردم را متاثر کرد که پس از آن کم ‌کم دولت مصر هم مجبور به پذیرش این روز شد و در نهایت روز مادر برای اولین بار در ۲۱ مارس ۱۹۵۶ جشن گرفته شد. این مناسبت به سایر کشوهای عربی هم رسوخ کرد. مردم عرب روز مادر را جشن می‌ گیرند و در این روز سرودهای سنتی برای مادران می‌ خوانند.

روز مادر در ایران

در ایران، در طول تاریخ سه روز را به عنوان روز مادر شناخته اند. اجازه دهید هر یک را جداگانه بررسی کنیم.

۵ اسفند: روز مادر در ایران باستان

این روز، از دیرباز به عنوان روز مادر در ایران جشن گرفته می شده. در آثار مکتوب ایرانی مانند کتاب‌ های آثارالباقیه و التّفهیم از ابوریحان بیرونی، شرف‌نامه از نظامی گنجوی و شاهنامه ی فردوسی، گفته شده است که در فرهنگ ایران، روز زن و روز مادر همزمان با جشن اسفندگان در پنجم اسفند ماه بوده ‌است.

اما این نام گذاری در دوران کهن ایران بی دلیل نبوده است. اسفند یا اسپند در فارسی که معادل است با سپندارمت در پهلوی، یکی از فروزه ‌های اهورا مزدا است و در اوستا نام یکی از امشاسپندبانوان است که نماد دوستداری، بردباری و فروتنی اهورا مزدا و نگهبان باروری و سرسبزی است.

در تقویم اصیل ایرانی، هر روز از ماه دارای یک نام است و به پنجمین روز ماه اسفند می گویند. پس دوازدهمین ماه از سال و پنجمین روز از هر ماه اسفند نام دارد و روز ۵ اسفند که روز مادر بوده است، در روز اسفند از ماه اسفند بوده که روز اسفندگان هم نامیده می شود و نماد رویش است. از آن جا مادران مانند زمینی سبز هستند که فرزندان گل بر دامن آن ها می رویند، این روز به نام روز مادر شناخته می شده.

۲۵ آذر: روز مادر در پهلوی

از سال ۱۳۳۹ تا سال ۱۳۵۷، تاریخ روز مادر مصادف با ۲۵ آذر، سال روز تأسیس کانون حمایت از مادران و نوزادان بود. کانونی که در سال ۱۳۱۹ به فرمان رضا شاه ایجاد شده بود و فعالیت هایی برای تکریم مادران و کمک به آسان تر شدن فرزند داری انجام می گرفت. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، تاریخ این روز تغییر کرد.

۲۰ جمادی الثانی: امروزه

در حال حاضر ۲۰ جمادی الثانی که روز تولد حضرت فاطمه ی زهرا، دختر پیامبر اسلام و خدیجه، به عنوان روز زن و روز مادر در ایران جشن گرفته می شود.