کتاب‌هایی برای جستجوی معنویت
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عابدی عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در یادداشتی ۵ کتاب را با محوریت مباحث معنویت اسلامی برای مطالعه در روزهای کرونایی به علاقه‌مندان این حوزه معرفی کرد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)؛ معنویت مانند هر مفهوم دیگری گرفتار برداشت‌های متنوع بشری شده است و این تنوع زاییده مکتب و جهان‌بینی است که هر نویسنده‌ای دارد. از این منظر اسلام این حق را دارد که به‌عنوان مکتب معیار و آخرین دین معتبر الهی درباره انواع مکتب‌ها و برداشت‌های ناشی از آنها در مورد معنویت قضاوت کند. بر این اساس پژوهشگران اسلامی کوشیده‌اند با معیار قرار دادن آموزه‌های دینی به نقد و ارزیابی معنویت‌ها در ادیان و مکاتب مختلف بپردازند و مسیری شفاف و روشن فرارروی بشریت قرار دهند. از این منظر شایسته است به معرفی چند اثر در این حوزه بپردازیم که می‌تواند چراغی در مسیر حیرت زای موجود ما در تشخیص معنویت مطلوب و معنویت الهی قرار بگیرد:
۱- کتاب «مدل آرامش در اخلاق اسلامی و معنویت‌های جدید»
نویسنده در کتاب «مدل آرامش در اخلاق اسلامی و معنویت‌های جدید» سعی کرده است با روش مقایسه‌ای نخست بدیل‌ها و الگوهای مکاتب دیگر به‌ویژه معنویت‌های نوپدید را نقد و بررسی و در نهایت مدلی پیشنهادی از آرامش مبتنی بر آیات و روایات اسلامی ارائه کند. بر این اساس ایشان مباحث را در هفت فصل با عناوین: ۱- آرامش در روان‌شناسی و مفاهیم متقابل، ۲- کلیات معنویت‌های جدید، ۳- آرامش در معنویت‌های جدید، ۳- آرامش در اخلاق اسلامی، ۵- عوامل ایجاد آرامش، ۶- موانع بقای آرامش، ۷- مقایسه و ارائه مدل، بررسی و مدل پیشنهادی آرامش از منظر اخلاق اسلامی را همراه با راهکارهای رسیدن به آن ارائه کرده است. این تحقیق به همت حسین باقری در ۳۶۰ صفحه ازسوی دفتر نشر معارف عرضه شده است.
۲- «چیستی و چگونگی معنویت اسلامی»
این کتاب محصول تلاش جمعی از نویسندگان و با نظرات علمی حجت‌الاسلام علی‌اصغر الهامی‌نیا است. مؤلف این کتاب را در پنج فصل به رشته تحریر درآورده است که کلیات، عوامل معنویت زا، آثار و کارکرد‌های معنویت، موانع معنویت و راهکارهای تحقق عوامل معنویت و رفع موانع آن عنوان‌های مطالب این کتاب هستند.
نگارنده در مقدمه کتاب درباره اثر معنویت در روح و جان انسان‌ها چنین آورده است: از منظر قرآن مجید، انسان دارای دو بعد روحی و جسمی است و همان‌گونه که جسم او نیازمند تغذیه سالم و بهداشت است، روح او نیز باید تغذیه معنوی شود، تا رشد کند و تکامل یابد؛ با این تفاوت که در مقابل زندگی محدود و ناپایدار جسم، روح جاوید و پایدار است و پس از گذر از دنیای مادی در سرای باقی به زندگی خویش ادامه می‌دهد. از این‌رو است که باید به غذای روح بیشتر از جسم اهمیت داد.
نویسنده در فصل سوم کتاب به آثار و کارکرد‌های معنویت پرداخته و یکی از آثار را وحدت (همبستگی و انسجام اجتماعی) برشمرده است و در بخش پنجم کتاب راهکارهای تحقق عوامل معنویت و رفع موانع معنویت در اجتماع را بر می‌شمارد. موسسه انتشارات زمزم هدایت وابسته به پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع) کتاب معنویت اسلامی (چیستی چرایی و چگونگی) را در ۳۲۷ صفحه روانه بازار نشر کرده است.
۳- کتاب «معنویت در سبد مصرف»
این کتاب از روش جامعه شناختی استفاده کرده و درصدد اثبات این فرضیه برآمده است که در دوران معاصر، پارادایم جدیدی برای دین داری رقم خورده است: پارادایم دین داری ابرعرفی. کتاب می‌خواهد اثبات کند که سکولاریته در زمان ما تشدید یافته است. بر این اساس، مؤلف درصدد است علت رشد و توسعه حیرت انگیز جنبش‌های معنوی نوپدید در دهه‌های آخر قرن بیستم را تبیین کند.
هدف این کتاب آن است که با بررسی مبانی تحول مفهوم دین و عرفان در فرهنگ مصرفی، آشکار شود که آیا رشد معنویت‌های نوین و جنبش‌های نوپدید دینی، پس از یک دوره موثر عرفی سازی، به معنی بازگشت به دین و عرفان سنتی است یا تحول کیفی عمیقی در حال رخ دادن است؟
در این راستا دو مسئله فرعی این تحقیق، بدین قرارند: ارتباط جنبش‌های نوپدید دینی و معنوی با فرهنگ مصرفی چیست؟ و چه نقدهای الهیاتی و جامعه شناختی بر تحول‌های دین داری و عرفان گرایی قابل طرح اند؟
کتاب حاضر پس از مقدمه و تبیین چارچوب روشی و مفهومی در بخش اول، مشتمل بر هشت بخش دیگر است. در بخش دوم به معرفی دو پارادایم دین داری پیش از حاکمیت فرهنگ مصرفی، یعنی پارادایم تعالی گرا و پارادایم عرفی پرداخته است. بخش سوم به تحلیل فرهنگ مصرفی و تحول‌های فرهنگی همبسته با آن اختصاص دارد. بخش چهارم تحول‌های مؤلفه‌های درون دینی یعنی«خدا» و «نجات» را در دوره پساسنت که از جمله، شامل دوره حاکمیت فرهنگ مصرفی نیز هست بررسی می‌کند.
در بخش پنجم، تلاش شده در ابتدا به صورت توصیفی، تحول‌های اخیر در عرصه دین را نشان دهیم. بخش ششم اصلی ترین قسمت این نوشتار است، تبیین پارادایمی مبانی مفهومی دین در فرهنگ مصرفی را بر عهده دارد. در بخش هفتم به بررسی وضعیت عرفان در هریک از سه پارادایم دین داری پرداخته ایم. بخش هشتم به ملاحظه ای انتقادی اختصاص داده شده است و نهایتاً بخش نهم درصدد جمع بندی و در عین حال نیم نگاهی به وضعیت ایران دارد. کتاب به‌قلم بهزاد حمیدیه در ۴۶۳ صفحه به‌همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.
۴- «معنویت و انقلاب اسلامی»
این کتاب حاضر، معنویت و ابعاد آن را از منظر رهبر معظّم انقلاب تبیین و تشریح کرده است. این اثر، با هدف شناخت بیشتر و بهتر دیدگاه‌های «حضرت آیت‌الله خامنه‌ای» از معنویت، لوازم، ضرورت‌ها، دستاوردها و عوامل سایش و افزایش آن گردآوری شده است.
کتاب، مشتمل بر چهارده فصل است که با توجّه به رهنمودها، پیام‌ها و سخنرانی‌های معظّم‌له در زمینه مذکور به صورت موضوعی عنوان‌بندی شده‌اند. از جمله موضوع‌های مورد توجّه در کتاب، می‌توان به این عناوین و موارد اشاره کرد: اهمیت و انواع معنویت، دستاوردهای معنویت؛ شناخت کانون‌های معنویت؛ جایگاه معنویت در نظام جمهوری اسلامی؛ تأثیر انقلاب اسلامی بر رویکرد مجدّد انسان‌ها به معنویت؛ نقش «حضرت امام خمینی (ره)» در اعتلای معنویت در جهان؛ راه‌های دستیابی به معنویت و افزایش آن؛ شناخت عوامل کاهش و سایش معنویت؛ ضرورت همبستگی و همگانی پیشرفت، عدالت و علم با معنویت؛ ارزش زنان در میدان معنویت؛ رابطه میان جوانان و معنویت و ارتباط میان دوری از معنویت و پروردگار با مشکلات و بدبختی‌های غرب. این کتاب از سوی موسسه فرهنگی هنری قدر ولایت. در ۲۸۰ صفحه به چاپ رسیده است.
۵- «معنویت قدسی از نگاه قرآن»
به اعتقاد نویسنده معنویت قدسی با رویکرد قرآنی، به نیازها و استعدادهای انسان نگاهی جامع دارد و با توجه به سه مقوله نیاز، هدف و استعداد انسان به تنظیم داده‌های اندیشه‌ای و رفتاری می‌پردازد. وی ضمن ارائه تعاریف موجود از معنویت و سازمان، به آسیب شناسی آنها روی آورده و در ادامه با بررسی آیات قرآن کریم، ضمن معناشناسی معنویت قدسی، به ارکان، مبانی و ویژگی‌ها و آثار آن نیز پرداخته است تا چارچوبی مشخص را از این عرصه جدید معنویت به سامان برساند.
این فرآیند باعث نشان دادن قابلیت معنویت قدسی در مدیریت سازمانی و نشان دادن قابلیت والای قرآن کریم در ارائه نظریه‌های نو در مباحث علوم انسانی می‌شود. از سویی دیگر سعی کرده است افزون بر مفهوم شناسی دقیق از واژه معنویت در نگاه قدسی و وحیانی، به آسیب‌های دیگر مکاتب مدعی معنویت نیز اشاره کند.
این کتاب از سه فصل تشکیل شده است: ۱- معنویت (معناشناسی معنویت، رویکردهای معنویت و نسبت شناسی آن با مفاهیم همسو، آسیب شناسی معنویت غیرقدسی)، ۲- معنویت در سازمان (سازمان و نظریه‌های آن، معنویت سازمانی و رویکردهای معنویت در سازمان)، ۳- معنویت قدسی در سازمان با رویکرد قرآنی (مبانی، چیستی، ارکان، ویژگی‌ها و آثار معنویت قدسی از نگاه قرآن). کتاب «معنویت قدسی از نگاه قرآن؛ با رویکرد تحلیل سازمانی» نوشته علیرضا نوبری در ۳۶۸ صفحه توسط نشر معارف و با همکاری دانشگاه معارف اسلامی منتشر شده است.