ابن فُرات؛ مورّخی از دیار مصر

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ناصرالدین محمد بن عبدالرحیم مصری حنفی معروف به «ابن فرات» (۷۳۵-۸۰۸ق) فقیه، مورخ و خطیب مصری است.

ابن فرات در قاهره و در خانواده‌ای تنگدست زاده شد. از کودکی در جست‌وجوی دانش بود. از کسانی چون ابوالفرج بن عبدالهادی و ابوبکر بن صناج، راوی دلائل النبوه، حدیث آموخت و از حافظ ذهبی، ابوالسحن بندینجی و گروهی دیگرج اجازه روایت گرفت .

ابن فرات مسلمانی معتقد و مؤمن بود اما به کار بردن برخی کلمه‌ها در نوشته‌هایش در مورد پیروان ادیان و مذاهب دیگر نشانه تعصب اوست.

ابن فرات به تاریخ علاقه بسیار داشت و همواره مشغول نوشتن مطالب تاریخی بود. یادداشت‌های تاریخی خود را در دفترهایی می‌نوشت که شمار آنها را صد جلد گفته‌اند. او این یادداشت‌ها را در ۲۰ جلد پاک‌نویس کرد و تاریخ‌الدول و الملوک نام گذاشت

این کتاب به تاریخ ابن فرات معروف است و در آن حوادث سده ششم تا زمان مؤلف شرح داده شده است. نویسنده مطالب را از سده هشتم آغاز کرده، پس از آن به سده هفتم و سپس سده ششم پرداخته است. سده‌های پنجم و چهارم را نیز آغاز کرده بود، اما با درگذشتش در ۲۹ رمضان ۸۰۷/۲ آوریل ۱۴۰۵، ناتمام ماند.

گفته‌اند که دست‌نوشته‌های ابن فرات به علت بی‌توجهی پسرش فروخته شد. با این وصف، نسخه‌هایی از آثار او باقی است. کتاب تاریخ الدول و الملوک او به شیوه رایج آن دوره نگاشته شده است. ابن فرات رویدادهای تاریخی را سال به سال آورده و در پایان هر سال نیز وفیات رجال را بر آن افزوده است. برخی نویسندگان نوشته ابن فرات را حاوی غلط‌های فاحش و عبارت‌های عامیانه می‌دانند.

فهم متن وی بدون مراجعه به منابع مورد استناد وی دشوار است. املای برخی واژه‌ها و سهل‌انگاری مؤلف در نقطه‌گذاری حروف و تعیین حرکت آنها، کار خواننده را دشوار می‌سازد.تفصیل بیش از حد در برخی موارد نیز موجب خستگی خواننده می‌شود. با همه این انتقادهاف کار او بسیار ارزشمند است؛ زیر نویسنده خود شاهد برخی رویدادها بوده و گاه نیز در آنها شرکت داشته است.

مهم‌ترین نسخه خطی تاریخ ابن فرات در ۹ جلد است که در کتابخانه وین اتریش نگه‌داری می‌شود و بیشتر بخش‌های آن به خط مؤلف است.