مثلث ادیان الهی در قلب شهر جهانی یزد

به گزارش ردنا (ادیان‌نیوز)؛ زندگی مسالمت‌آمیز ادیان در یزد، مسئله‌ای بسیار مهم نه تنها در ایران بلکه در جهان به شمار می‌رود که در ثبت جهانی یزد از سوی یونسکو نیز مورد تاکید قرار گرفته است، به طوری که در پرونده ثبت جهانی یزد نیز این مسئله مورد بررسی قرار گرفته و یکی از موارد مورد توجه یونسکو در ثبت جهانی بخشی از بافت تاریخی این شهر نیز مربوط به همین ویژگی است.

زندگی مسالمت آمیز ادیان زرتشتی، یهودی و مسلمان در کنار هم یکی از ویژگی‌های مهم یزد به شمار می‌رود که هر ساله گردشگران زیادی را به بهانه دیدن آتشکده زرتشتیان و کنیسه‌ی یهودیان در مجاورت مسجد جامع کبیر یزد و سبک زندگی مردمانش به این شهر می‌کشاند.

هر چند که وجود برخی از کج‌سلیقگی‌ها و تعصبات نادرست در روابط این ادیان در اسناد تاریخی موجود است اما مردم یزد روابط صلح‌آمیزی از حوزه تجاری گرفته تا بناهای تاریخی و اسناد معتبر و ارزشمندی را در این رابطه به یادگار گذاشته‌اند.

اسناد تجاری، آب انبارهای زرتشتیان و مسلمانان، وقفیات زرتشتیان برای همه مردم یزد، آتشکده زرتشتیان، کنیسه یهودیان به خصوص کنیسه‌ای که در مجاورت مسجد جامع کبیر یزد واقع شده و مساجد چند قبله‌ای که تغییر کاربری داده‌اند و کسبه‌ و بازاریانی که جزو هر سه گروه یهودی و مسلمان و زرتشتی هستند و در یک بازار و رسته مشغول بکارند و مراسم‌ها و آیین‌های مذهبی زرتشتی و کلیمی و مسلمانان در یزد، همگی نمونه‌های بارزی از روابط مسالمت آمیز ادیان در این سرزمین جهانی به شمار می‌رود.

با این وجود، کشف بنای دیگری در یزد گویا حجت را بر این روابط صلح آمیز تمام کرده است؛ بنایی متعلق به ادیان زرتشتی، یهودی و مسلمان در دل محله تاریخی نصر آباد یا نرسی آباد یزد با نام محلی «پیرون» که شاید تاریخ مسالمت آمیز ادیان در یزد را اعتبار دیگری می‌بخشد.

این جاذبه تاریخی، هر چند مورد فراموشی قرار گرفته و اکنون کمتر کسی از آن یاد می‌کند، سازه‌ای قدیمی و دست نخورده است که قدمت آن به حدود دوران قاجار بازمی‌گردد و در تکمیل بناهایی که متعلق به دوران قدیمی‌تر است، نشان می‌دهد که یزد این روابط را نه تنها در گذشته‌های دور بلکه در دوران قاجار و پس از آن و تاکنون حفظ کرده است.

به گفته «محمدحسن دامن خشک» شهروند ۹۰ ساله یزدی و ساکن محله نرسی آباد، بنای مذکور که در مجاورت آب انبار این محله قرار گرفته، در گذشته مورد احترام پیروان هر سه این ادیان قرار داشته و مردم در آن عبادت کرده یا نذورات می‌دادند.

البته یک بانوی زرتشتی ساکن محله کسنویه نیز که عبادت در این محله را به خاطر دارد، می‌گوید: زرتشتیان روزگاری در این محل مقدس عبادت می‌کردند اما اکنون این محل که ورودی آن مسدود و امکان ورود به آن ممکن نیست، اتاقی پوشیده با پارچه‌های سبز و پنجره‌ای میله‌ای رو به خیابان است که در خیابان‌کشی‌های اخیر مانند میدانی در وسط خیابان باقیمانده و نمای درونی آن را خاک و خاشاک پوشانده است.

این جاذبه نادر و شاید منحصر به فرد در ایران و جهان، بنای ارزشمندی است که بیش از آن که معماری و قدمت آن گویای ارزش آن باشد، تلاقی ادیان زرتشتی، یهودی و مسلمان در دل محله‌ای قدیمی در یزد را به نمایش می‌گذارد به طوری که همچنان زرتشتیان و مسلمانان گرداگرد این بنا و در این محله کنار هم زندگی می‌کنند و همچنان در گذرهای این محلات قدیمی، کوچه‌نشینی زنان و مردان هر دو دین نشان از پیوند محکم این مردمان دارد.

داستان‌های زیادی گرد این بنای تاریخی نقل می‌شود که یکی از این روایت‌ها که زبان به زبان از سوی افراد قدیمی و محلی منقول است، به تاریخچه ساخت این بنا اشاره دارد. یکی از این روایات ساخته شدن این بنا توسط یک فرد ثروتمند از پیروان حضرت موسی(ع) را نقل می‌کند که گویا پس از ورشکستگی و از بین رفتن تمام دارایی‌اش در دوازه شهر یزد که در آن نزدیکی بوده است، به خواب می‌رود و در خواب حضرت خضر نبی(ع) را می‌بیند و از حال و روز خود به پیامبر خدا می‌دهد و حضرت خضر(ع) نیز به او امید می‌دهد و می‌خواهد تا به خانه‌اش برود و در تپوها (ظروف قدیمی)، طاقه‌های ابریشمی‌اش را بردارد و او پس از بیدار شدن به صحت خواب خود پی می‌برد و سرمایه‌اش به او باز می‌گردد که همین مسئله منجر به ساخت عبادتگاهی در محل نرسی آباد یا نصر آباد امروزی که در این محل می‌کند.

داستان تاریخی پیروان زرتشتی و کلیمی

این عبادتگاه در اصل برای کلیمیان در روستای قدیمی نرسی آباد ساخته می‌شود اما پس از آن جریان، یکی از خانواده‌های زرتشتی که فرزندی فلج داشته‌ و فرزند خود را به همین علت از دست می‌دهند، به نزدیکی این عبادتگاه رفته و فرزند مرده خود را در همان جا می‌گذارد و انتظار شفا یافتن را داشته که پس از محقق شدن آرزوی این خانواده، اهالی زرتشتی محله از کلیمیان می‌خواهند تا بخشی از این عبادتگاه را به آن‌ها اختصاص دهد و این گونه عبادتگاه «پیرون» صاحب دو قیمت زرتشتیان و کلیمیان می‎شود.

البته از آنجایی که حضرت خضر(ع) یکی از پیامبران الهی و مورد قبول مسلمانان نیز به شمار می‌رود، این عبادتگاه مورد احترام مردم مسلمان محله نیز بوده است به طوری که در این محل مسلمانان نیز دعا خوانده، نذر کرده و شمع روشن می‌کردند.

«اسحاق گوهریان» از جمله کلیمیان ساکن در یزد در رابطه با این بنای تاریخی به خبرنگار ایسنا، می‌گوید: طبق روایاتی که از مادربزرگ من و به صورت منقول از نسب من نقل شده است، این بنا بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد که البته اطلاعاتی از آن در دست نیست اما بخشی از آن همچنان که امروز نیز وجود دارد متعلق به یهودیان و بخشی متعلق به زرتشتیان است و مسلمانان نیز به علت احترام به حضرت خضر(ع)، این مکان را مقدس می‌شمارند.

عبادتگاهی در کنار سرچشمه جوی اشکذر

«اسفندیار مرادیان» عضو سابق انجمن زرتشتیان محله نرسی‌آباد هم در رابطه با این بنای ارزشمند تاریخی به خبرنگار ایسنا، می‌گوید: در کنار جوی اشکذر، زیارتگاهی شامل دو بخش مخصوص زرتشتیان و کلیمیان قرار گرفته است که بخش متعلق به زرتشتیان دارای دو اتاقک کوچک است که در یکی از این اتاقک‌ها نماز گذارده و عبادت می‌کردند و در بخشی شمع روشن کرده، نذورات و آجیل و خوراکی توزیع می‌کردند و قسمتی از آن هم برای آشپزی نذورات و نظافت ساخته شده است.

وی که بیش از ۷۰ سال در این محله زندگی کرده و امروزه سن و سالی از او گذشته است، در رابطه با بخش کلیمیان این بنا هم تصریح می‌کند: قسمت عقب بنا متعلق به کلیمیان است که در گذشته درگاهی در کوچه داشته و در مواقع خاص مانند اعیاد مخصوص این مردم، جمعیت زیادی در کوچه مراسم برگزار می‌کردند و تا میانه‌های کوچه همواره شلوغ و پر از جمعیت بوده است.

این شهروند زرتشتی ادامه می‌دهد: در آن زمان جمعیت کلیمیان در یزد نیز بیشتر بود و تعداد قابل توجهی از محله معروف زندگی آن‌ها در نزدیکی مسجد جامع یزد، در محل عبادتگاه پیرون جمع می‌شدند و از خیابان گرفته تا محل عبادتگاه نذورات و شمع توزیع می‌شد.

وی که از قدمت این بنا آگاهی ندارد، می‌گوید: من در آن زمان کم سن و سال بودم و در این مراسمات در نزدیکی آب انبار که دروازه‌ی شهر نیز قرار داشت، می‌نشستم و این مراسمات باشکوه میان هر سه ادیان الهی را نظاره می‌کردم اما از علت و چگونگی ساخت این بنا آگاهی ندارم.

مرادیان خاطرنشان می‌کند: روزگاری مردم پس از خیابان‌کشی‌ها تصمیم به تخریب بنا و ساخت آن در جای دیگری داشتند اما تعصب هر سه دین اجازه تخریب آن را به برخی از مردم نداد.

عبادتگاهی خاص و بی‌همتا در دنیا

«سیدمصطفی فاطمی» مدیر کل میراث فرهنگی یزد نیز این بنا را یکی از بناهای خاص یزد می‌داند و در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: این بنا که از زیارتگاه‌های خاص هر سه دین زرتشتی، یهودی و کلیمی محسوب می‌شود، در بردارنده اعتقاداتی است که بر تقدس آن می‌افزاید و نمونه آن را در هیچ کجای دنیا نداریم.

وی قدمت آن را متعلق به دوران قاجار می‌داند و می‌گوید: هر چند هنوز پژوهش‌هایی دقیق در این راستا انجام نشده اما به احتمال زیاد قدمت آن متعلق به دوران قاجار است.

این طور که به نظر می‌رسد، این بنای ارزشمند تاریخی نه تنها برای مردم یزد بلکه برای مردم دنیا با در برداشتن پیام صلح و زندگی مسالمت امیز ادیان الهی اهمیت بسیار زیادی دارد و باید هر چه زودتر برای حفظ این اثر تاریخی و ثبت آن اقدام شود.