نقش شیخ کلینی در رشد فرهنگ شیعه / اصول کافی با روش‌های روز ارائه شود
عضو هیئت علمی گروه فقه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با بیان اینکه کتاب «الکافی» در نزد پژوهشگران، دانشمندان و محققان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، افزود: برای استفاده عموم از کتاب‌هایی مانند اصول کافی، باید از روش‌های روز و قابل فهم استفاده شود، چرا که هر عصری قالب‌های خاص خود را دارد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن ربانی‌بیرجندی، عضو هیئت علمی گروه فقه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، در گفت‌وگویی به مناسبت ۱۹ اردیبهشت ماه، روز بزرگداشت شیخ کلینی، اظهار کرد: مرحوم کلینی به جمع‌آوری روایات اهل بیت(ع) پرداخت و در نهایت هم کتاب معروف «الکافی» را تألیف کرد. این کتاب در ۸ جلد که ۲ جلد آن در خصوص روایات اصول دین، یعنی اعتقادات است با کتاب عقل و جهل آغاز می‌شود. این تنها کتاب در میان محدثان شیعه و اهل سنت است که با کتاب عقل آغاز می‌شود.
وی ادامه داد: همچنین ۵ جلد هم در خصوص فروع دین، احکام طهارت، زکات، نماز و… است و جلد دیگر این کتاب هم در خصوص روایاتی است که مختلف بوده و در یک دسته خاص قرار نمی‌گرفتند.
عضو هیئت علمی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی بیان کرد: مرحوم کلینی اغلب روایات را از علی‌بن ابراهیم قمی که از اساتید ایشان و به نوعی صاحب تفسیر قمی بود گرفته است و علی‌بن ابراهیم قمی نیز از پدرش علی‌بن هاشم. در حقیقت به گفته شیخ طوسی ابراهیم‌بن هاشم از جمله افرادی است که حدیث را از کوفه به قم آورد.
ربانی تصریح کرد: مرحوم محمدبن یعقوب کلینی در دوره پایانی غیبت صغری در شهر ری زندگی کرده است و به همین دلیل به او محمدبن یعقوب کلینی الروای گفته‌اند. البته به دلیل اینکه روزهای آخر عمر خود را در بغداد سپری کرد او را محمدبن یعقوب کلینی بغدادی نیز نامیده‌اند.
وی بیان کرد: در آن زمان شهر ری پس از بغداد و کوفه از مدرسه‌های بزرگ حدیث شیعه محسوب می‌شد، از این رو محدثان بزرگی در این شهر حضور داشتند. اگر بخواهیم اساتید شیخ کلینی را نام ببریم، می‌توانیم به افرادی همچون علامه کلینی که دایی ایشان هم بوده است اشاره کنیم.
تأثیرگذارترین بخش کتاب الکافی
وی در بخش دیگری از سخنان خود به مهم‌ترین و تأثیرگذارترین بخش کتاب الکافی اشاره و اضافه کرد: «الکافی» کتاب ارزشمندی است و مرحوم کلینی آن دسته از روایات را که با فتوای خود موافق بوده در بخش فقه آورده است. در این میان یکی از جلدها که در خصوص اصول دین بوده و با عنوان عقل و جهل است، از امتیازات ویژه این کتاب محسوب می‌شود. این در حالی است که بین تمام محدثان اهل تشیع و تسنن فردی نیست که با این همه درایت توانسته باشد کتاب خود را با عقل و جهل تألیف کرده باشد، زیرا که این دو مقوله به نوعی ملاک تکلیف انسان هستند.
استاد حوزه علمیه مشهد بیان کرد: امتیاز مهم دیگر این کتاب نسبت به سایر کتاب‌ها، توجه به اصول اعتقادات و فروع فقهی است، اما این در حالی است که شیخ طوسی و شیخ صدوق تنها فروع فقهی را به رشته تحریر درآورده‌اند.
وی با اشاره به عنوان «ثقهالاسلام» که به شیخ کلینی نسبت داده شده است، اظهار کرد: در دوره ائمه(ع) لقب خاصی برای افراد و شخصیت‌ها وجود نداشت و اگر هم لقبی به فردی داده می‌شد، عنوان محدث بود، اما با توجه به اینکه کلینی در دوره پس از ائمه(ع) بودند لقب «ثقهالاسلام» به ایشان داده شد، چرا که این لقب به مراتب بالاترین عنوانی بود که به یک روحانی داده می‌شد. این در حالی است که به برخی از روحانیون که در دوره ایشان زندگی می‌کردند القابی مانند مجتهد تعلق می‌گرفت.
انتخاب لقب «شیخ»
ربانی تصریح کرد: این القاب به مرور زمان تغییر پیدا کرد به گونه‌ای که لقب «شیخ» معروف شد، مانند شیخ طوسی، شیخ صدوق و پس از دوره‌ای لقب «مولا» به افراد داده شد، مانند مولا محمدباقر وحید بهبهانی و… پس از این دوران نیز مجدداً لقب «شیخ» جایگاه خود را پیدا کرد و در نهایت هم لقب «آیت‌الله» برای مراجع انتخاب شد.
استاد حوزه علمیه مشهد با اشاره به تأثیرگذاری کتاب «الکافی» نیز افزود: در واقع این کتاب در دوره تألیف خود، برترین کتاب به لحاظ علمی و عالی‌ترین به لحاظ امتیازاتی محسوب می‌شد، و از آنجا که شیخ کلینی در دوران آل‌بویه و در شرایط آرمانی زندگی کرده است هیچ دغدغه‌ای به جز تألیف این کتاب نداشت و در مدت ۲۰ سال آن را به رشته تحریر درآورد.
وی بیان کرد: مرحوم علامه مجلسی در مقدمه یکی از کتاب‌های خود شرح مختصری از کافی داشته است، زیرا بر این باور است که این کتاب، رتبه بالایی به لحاظ علمی دارد. ملاصدرا شیرازی در آخرین کتاب خود و سیدمحمدباقر میرداماد استرآبادی، یکی دیگر از فیلسوفان بزرگ دوران نیز شرحی بر این کتاب نوشته‌اند. این موارد نشان‌دهنده این است که علما و دانشمندان زیادی از ایشان تأثیر پذیرفته‌‌اند و این تأثیرپذیری نه به دلیل اصول فقهی بلکه به لحاظ روایات باب‌های اعتقادی مانند عقل، توحید، علم و… است، زیرا تمام روایات با سند آورده شده است.
جایگاه ویژه «الکافی»
ربانی بیان کرد: کتاب «الکافی» برای پژوهشگران، دانشمندان و محققان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و امروز این کتاب به عنوان یکی از دروس در حوزه‌های علمیه مشهد و قم تدریس می‌شود. امروزه مردم به نوعی ساده و کوتاه‌خوان شده‌اند و تنها به خواندن تیتر روزنامه‌ها که کوتاه و ساده است بسنده می‌کنند و این مسئله باعث شده که مراجعه به کتاب‌ها به ویژه اینگونه کتاب‌ها کمتر شود.
عضو هیئت علمی گروه فقه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی اظهار کرد: برای استفاده عموم از کتاب‌هایی مانند اصول کافی، باید از روش‌های روز و قابل فهم استفاده شود، چرا که هر عصری قالب‌های خاص خود را دارد و از این رو باید در قالب‌های نوین ارائه شوند.
وی گفت: یکی از نکات ویژه‌ای که باید مورد توجه قرار داد این است که این کتاب در کشورهای دیگری مانند لبنان، عراق، هند و حتی در غرب با تیراژهای بالایی به چاپ رسیده که این نشان‌دهنده استفاده دانشمندان از این کتاب است.
ربانی تصریح کرد: در واقع شاید در بسیاری از مواقع نکات و مطالبی را که می‌شنویم و یا می‌خوانیم، از سخنان مرحوم کلینی باشد، اما متأسفانه مبلغ و یا فردی که آن نکته را بازگو می‌کند نام مرحوم کلینی را ذکر نمی‌کند و این امر باعث شده که حتی برخی از افراد شخصیت ایشان را نشناسند. از این رو اگر افرادی باشند که بیش از پیش به شناساندن مرحوم کلینی بپردازند، به‌طور قطع مطلوب‌تر خواهد بود.