زندگی موزاییکی؛ محصول مدرنیته بدون توجه به آموزه‌های اسلامی
خانواده سالم در ابعاد دینی، جامعه‌شناختی و روانشناسی دارای تعاریفی به ظاهر متفاوت، اما در باطن واحد است. در تحکیم بنیان خانواده مسئولیت فقط متوجه دستگاه خاصی نیست و بی‌شک اگر همه به تکالیف خود عمل کنند آمار ازدواج افزایش و طلاق کاهش خواهد یافت.
خانواده واحد کوچک شده اجتماع است که انسان را به سمت اجتماعی شدن سوق می‌دهد. نیاز ارتباط با دیگران زمینه تعالی و تکامل را فراهم می‌کند و این امر برای همه جوامع بشری اجتنابناپذیر است. اهمیت به ابعاد مختلف خانواده و نقش آن در پیشرفت و تحقق ارزش‌ها نتیجه تفکر و رفع مشکلات در این بخش است. به همین منظور خداوند متعال نیز در قرآن در خصوص رفتار همسران با یکدیگر، برقراری ارتباط با فرزندان و احسان فرزندان به والدین آیاتی را بیان فرمودند.
مرکز افکارسنجی جهاددانشگاهی با همکاری خبرگزاری ایکنا استان مرکزی، با دعوت از حجت‌الاسلام سعید حسنی، پژوهشگر علوم اسلامی، فرانک صیدی، جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اراک، بهروز قلایی، روانشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان اراک و با حضور مسعود شهرجردی، رئیس جهاددانشگاهی استان اقدام به برگزاری نشست تخصصی «تحکیم بنیان خانواده و کاهش طلاق» کرده است.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، مسعود شهرجردی، رئیس جهاددانشگاهی استان مرکزی، در این نشست اظهار کرد: خداوند متعال در آیات ۳۰ و ۳۱ به مبحث عفاف و حجاب و پرهیز از نگاه به نامحرم تأکید دارد. تحکیم بنیان خانواده در سایه عفاف و اقامه حیا اتفاق خواهد افتاد. پرداختن به مبانی تحکیم بنیان خانواده و ترویج سبک زندگی اسلامی در کاهش طلاق بسیار مؤثر است و می‌طلبد که مبانی دینی و قرآنی به درستی متناسب با هر سنی تبیین شود.
وی تصریح کرد: دشمنان از هر فتنه و توطئه‌ای برای به خطر انداختن کیان خانواده استفاده می‌کنند، اما آموزه‌های دینی بسیار قوی‌تر از آشوب‌هایی است که آنان در سر دارند. انتقال معانی اسلامی و قرآنی وظیفه رسانه‌هاست که با کمک اساتید می‌توان به آن جامه عمل پوشاند. امیدواریم بتوانیم در حوزه ترویج عفاف و حجاب جهادی کار کرده و گام‌های مؤثری برداریم و بی‌تردید با تولید برنامه‌های محتوایی، استدلالی و اغنایی شاهد احیای هرچه بیشتر موازین عفاف و حجاب در جامعه باشیم.
حجت‌الاسلام سعید حسنی، پژوهشگر علوم اسلامی و استاد حوزه و دانشگاه به مباحث مطرح شده اینگونه پاسخ داد:
شاخصه خانواده تراز قرآن چیست؟
خدواند در آیه ۲۱ سوره روم «وَ مِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً وَرَحْمَهً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ، و از نشانههاى او اینکه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید و میانتان دوستى و رحمت نهاد آرى در این [نعمت] براى مردمى که مىاندیشند قطعاً نشانههایى است» به طور کامل هدف از ازدواج را تشریح کرده است. از این رو پیاده‌سازی موازین دینی در جامعه بسیار اهمیت دارد.
خلقت انسان در دو جنس و تفاوت آنان در مباحث جسمی، روحی و روانی دلیلی بر رحمت و ربوبیت خداوند متعال است. بشر ذاتاً به انس و الفت پایبند بوده و این امر یکی از نیازهایی است که به اجتماعی بودن او کمک می‌کند. برطرف شدن نیاز عاطفی و ایجاد آرامش پیش از برطرف شدن نیاز جنسی در ازدواج مورد اهمیت اسلام است. ازدواجی منتج به آرامش می‌شود که با رضایت زوجین بوده و مسیر طبیعی خود را طی کند، بی‌شک در این ازدواج مودت و رحمت حاکم خواهد بود. زن و شوهر دارای حقوقی هستند که آنها را به تقابل و تلازم این حق مجاب می‌کند. به طور مثال پرداخت نفقه از سوی مرد و دریافت آن از سوی زن تقابل حق تکلیف است، پرداخت نفقه از سوی مرد لازم است و زن نیز در مقابل آن دارای تلازمی همچون تمکین، پوشش عاطفی و … است.
پس از تقابل و تلازم که در قالب مودت تعریف می‌شود گزینه رحمت به میان می‌آید که زوجین باید نسبت به یکدیگر رحم کرده و فضای ایثارگری را ایجاد کنند. در حقوق اسلامی و توصیه‌ها تلفیق عجیبی وجود دارد و قوانین حقوقی و مفاهیم آیات قرآن ملازم یکدیگر بیان شده است. به طور مثال خداوند می‌توانست بانوان را امر به کار در منزل فرماید، اما اشاره‌ای به آن نشده و فقط وظایف زناشویی بر زن محول است. در اسلام قرائنی همچون قرائن لُبّیه که نانوشته است وجود دارد که کار کردن بانوان در منزل یکی از آنان است. حضرت امیر(ع) در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه توصیه‌هایی در خصوص روانشاختی زن به فرزندش امام حسن(ع) بیان فرمودند که در زندگی امروزی راه گشاست، ایشان در این نامه زن را به «ریحانه» تعبیر فرمودند؛ لذا آقایان باید در نظر داشته باشند با همسران خود در منزل همچون گل با لطافت رفتار کنند؛ چراکه رفتار خشن مرد با زن باعث می‌شود تا لطافت بانوان از بین رود.
خانواده باید دارای چه شاخصه‌هایی باشد و با وجود شرایط فعلی این شاخصه‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
امروز آمار گسست خانواده‌ها در جهان رو به فزونی است و روانشناسان و جامعه‌شناسان دلایل متعددی را برای آن ذکر کردند. مشکلات خانوادگی در جوامع بشری بسیار عمیق بوده و تنها به ایران محدود نمی‌شود. انسان‌ها فراموش کردند که دنیا مقصد نیست بلکه مسیر برای رسیدن به هدف غایی است و چون دچار غفلت شدند؛ لذا لذت دنیا به کام آنان شیرین شده و خودخواهانه زندگی می‌کند و رفتار خودخواهانه اجازه مودت و رحمت در زندگی را به زوجین نمی‌دهد. عاشق پیشگی در محضر خداوند برای انسان در قالب ازدواج تعریف می‌شود. باید دید زوجین چرا یکدیگر را دوست دارند، آیا ملاک این دوست داشتن خدایی بودن فرد مقابل است یا شهوت. امروز در برقراری ارتباط‌ها نگاه توحیدی عمیق مشکل پیدا کرده است.
آیا آموزه‌های دینی به درستی منتقل می‌شود که انتظار پیاده‌سازی احکام را داریم؟
امروز باید متفکر روشنفکر و روشن‌بین داشته باشیم و نمونه بارز این فرد حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب هستند. اسلام دین جامعی است که در تمامی حوزه‌ها همچون محیط‌زیست، حقوق خانواده، کار، اخلاق حرفه‌ای حرف برای گفتن دارد. برخی از افراد پوسته قوانین را گرفته و به شکل بسیار ناپسند از آن استفاده می‌کنند. با دین نباید سطحی برخورد شود، چراکه دارای معانی و احکام بسیار عمیقی است که باید مورد بهره‌برداری قرار گیرد. مبانی اسلام آنطور که باید و شاید در جامعه عملی نشده است. برای هر یک از موارد همچون تعدد زوجین و ازدواج موقت احکام دینی خاص وجود دارد و نباید مورد سوءاستفاده برخی از افراد سودجو قرار گیرد. باید مراقب بود با برخی از رفتارها مردم به اسلام و اهل‌بیت(ع) بدبین نشوند.
اصلاح نگاه زیربنایی به زندگی باید مورد توجه قرار گیرد، زوجین باید بدانند قصدشان از زندگی چیست، مردم بیش از آنکه تشنه مطالعه و فهم باشند تشنه غفلت هستند. غربیان به دلیل پوچ‌گرایی و نداشتن جواب منطقی برای خلقت انسان آنان را با ترویج فساد به سمت غفلت هدایت می‌کنند. اگر این نگاه زیربنایی اصلاح شود بسیاری از مشکلات رفع می‌شود. فقدان معرفی صحیح اسلام باعث بروز بسیاری از مشکلات شده است. اسلام کم شناخته شده است و باید بیشتر از این مورد توجه باشد.
برای کاهش آمار طلاق چه اقداماتی مورد غفلت قرار گرفته است؟
بسیاری از اقداماتی که منتج به کاهش طلاق می‌شود زمان‌بَر است، برخی از مسائل زیربنایی همچون نگاه عمیق به زندگی و داشتن زندگی توحیدی باید در اولویت قرار گیرد، مردم معنای درستی از عشق نداشته و آن را اشتباه برداشت کردند. اگر فردی را به خاطر خود دوست داریم خودخواهی است و معنای عشق نمی‌دهد. عشق از سوی فلاسفه در قالب عشق مجازی و حقیقی تقسیم‌بندی شده است، عشق مجازی پلی به سمت عشق حقیقی است. برای تشریح مفاهیم و معانی نیاز به زمانبندی نیست. خداوند متعال برای زندگی برنامه‌ریزی دارد و پایبندی به این مفاهیم زمینه رفع مشکلات را فراهم می‌کند.
خداوند در آیه ۱۹ سوره «نساء» می‌فرماید: «وَعاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئًا وَ یَجْعَلَ اللّهُ فیهِ خَیْرًا کَثیرًا، و در زندگانی به آنها به انصاف رفتار نمایید و چنانچه دلپسند شما نباشند (اظهار کراهت مکنید) چه بسا چیزها ناپسند شماست و حال آنکه خدا در آن خیر بسیار مقدّر فرماید»، همین آیه تمام نسخه‌های روانشناسان غربی که بویی از اسلام نبرده‌اند را در هم می‌پیچد. اگر همسران عاشق خدا باشند و ازدواج را وسیله قرب الهی بدانند بسیاری از مشکلات حل می‌شود. مسائل باید راحت، ریشه‌ای و زیربنایی‌تر حل شود. نگاه به ربوبیت پروردگار باید اصلاح شود.
راهکار شما برای کاهش آمار طلاق چیست؟
لذت به تخیل و نوع نگاه باز می‌گردد نه به ابزار و وسایل. اگر معنای عمیق زندگی درک شد فرد از زندگی لذت می‌برد. مولا علی(ع) فرمودند: «حسن جان خودت را میزان و ترازوی بین افراد قرار ده، آنچه را برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند و آنچه برای خود نمی‌پسندی برای دیگران هم نپسند». اهل‌بیت(ع) ما به بهترین شکل ممکن همسران خود را مورد خطاب قرار می‌دادند. شناخت اسلام ناب محمدی بهترین راهکار کاهش آمار طلاق است. برای تبیین این راهکارها باید گفتمان‌سازی و جریان‌سازی کرد. رسانه‌ها باید موازین همسرداری را تبیین کنند.
دوران نامزدی دوران شناخت است، اما نیازی ندارد تا دختر و پسر محرم موقت باشند؛ چراکه پیامد روحی آن برای دختر سخت است، بلکه می‌توانند جلسات متعددی با یکدیگر صحبت کنند تا به شناخت نهایی برسند و محرمیت در این بخش ضرورتی ندارد. معاونت پیشگیری قوه قضاییه ۲ سال پیش ۴ مشاوره حقوقی، روانشناسی، پزشکی و مذهبی پیش از ازدواج را آغاز کرد که به دلیل مباحث اعتباری کنسل شد اگر استانداری در این زمینه وارد شده و از دستگاه قضایی پیگیر شود اتفاقات خوبی خواهد افتاد.
فرانک صیدی، جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اراک نیز در پاسخ به سؤالات مطرح شده اینچنین گفت:
خانواده سالم را تعریف کنید؟
در رویکرد جامعه‌شناسی برای شناسایی آسیب‌ها، هنجارها و ناهنجاری‌ها فقط به یک بُعد توجه نمی‌کنیم؛ چراکه هر شاخصه در هر گروهی که تعریف می‌شود دارای ابعاد متفاوتی است که هر یک از شاخصه‌ها در هر برهه زمانی می‌تواند دارای اثر بیشتر یا کمتری باشد. خانواده منحصربفرد است و نمی‌توان نسخه واحدی را در نظر گرفت و با یکدیگر قیاس کرد.
خانواده، کانونی دوستانه، عاطفی و احساسی و به دور از سلسله مراتب قدرت است، قرار نیست در این کانون فردی رئیس و دیگر اعضا زیردست باشند. محبت باید در خانواده موج زند و زوجین در این مکان به آرامش رسند، حال باید دید تا چه حد توانسته‌ایم این نوع از خانواده را ایجاد کنیم. خانواده از دید جامعه‌شناسی باید دارای شرایط چهارگانه متفاوت بودن جنسی، روابط جسمانی، مشروعیت اجتماعی (سند ازدواج) و روابط اجتماعی باشد. در روابط اجتماعی خُرد که خانواده در این گروه معنا می‌شود مودت، دوستی و رحمت اولویت دارد. جامعه‌پذیری احساسات در خانواده‌های ما شکل نگرفته است و این امر می‌تواند یکی از دلایل نرسیدن به خانواده پایدار باشد. چرا والدین اجازه گریه به فرزندان پسر را نمی‌دهند و آنان را با حرف‌هایی همچون مرد که گریه نمی‌کند سرکوب می‌کنند، همین تربیت اشتباه ممکن است در آینده بار آسیبی را به همراه داشته باشد.
آیا تمام وظایف تحکیم بنیان خانواده برعهده بانوان است، نقش و مسئولیت «من» در خانواده را تشریح فرمایید؟
جامعه ما تاحدی رنگ و بوی مردسالاری دارد، مردان ما از روی خجالت یا غرور از بروز محبت خود حتی با یک شاخه گل به همسران اجتناب می‌کنند، اگر پدر در خانواده به همسرش محبت نکند فرزندان هم به تبع آن محبت کردن را نخواهند آموخت. عشق باید در خانواده ایجاد و به اعضای آن تزریق شود. بیان توصیه‌ها در خانواده باید با ضوابط و شرایطی همچون بیان جوانب مثبت، منفی و مثبت همراه باشد.
متأسفانه نقش همدلی در خانواده‌ها شکل نگرفته و برای ایجاد این ارتباط آموزش ندیدند. آنها اطلاعی از نقش همدلی ندارند و گاه همدلی را با همدردی اشتباه می‌گیرند. بانوان خود را به جای همسران قرار داده و انتظارات را با توانایی مرد تطبیق دهند. بدون تردید با همدلی بسیاری از مشکلات برطرف، روابط کارآمد و مؤثر می‌شود و متأسفانه عدم آموزش این موارد ممکن است ضربه سنگینی به کانون خانواده وارد کند. خانواده‌ها اجتماعی نیستند و تحکیم بنیان خانواده فقط برعهده بانوان نیست و همه اعضا باید در این بخش مسئولیت‌پذیر باشند.
پایین آوردن سطح انتظارات به اجتماعی شدن خانواده کمک می‌کند. دانش‌آموزان در سال‌های دهم و یازدهم باید دورههای مهارتی را پشت سر گذارند. در سال‌های گذشته دختران نوجوان با نقش زن در خانواده و مسئولیت‌پذیری آشنا می‌شدند، اما امروز این آموزش از سوی مادران و جامعه وجود ندارد. خانواده فرزند را مانند بادکنکی پر از توقع کرده است که با کوچکترین مشکل پس از ازدواج منفجر شده و منتج به طلاق می‌شود. والدین در جامعه‌پذیر بودن فرزندان خود تلاش بیشتری داشته باشند. با وجود شرایط فعلی و فشار اقتصادی پوسته خانواده شکننده شده است و همین عوامل به اضافه استرس و وسواس باعث می‌شود تا خانواده از پایدار بودن دور شود. برای اجتماعی شدن باید به تغییر نسل‌ها که در ۱۰ سال یکبار اتفاق می‌افتد نیز توجه کرد. بهتر است زوجین بیشتر از ۱۰ سال تفاوت سنی نداشته باشند.
افزایش ارتباط جوانان غربی با افراد مسن، نوعی لذت‌گرایی موقت است و همین عامل باعث فروپاشی خانواده می‌شود. در جامعه‌شناسی انحرافات آمده است که جوانان و نوجوان به علت اقتضای سن به دنبال لذت‌جویی آنی بوده و به تشکیل خانواده فکر نمی‌کنند و همین باعث می‌شود تا لذت کوتاه‌مدت جایگزین لذت بلندمدت شود. فردگرایی در جامعه روز به روز در افزایش است و متأسفانه به خانواده‌ها نیز منتقل شده است. لذت‌گرایی و مادی‌گرایی امروز موج می‌زند و رسیدن به معنای زندگی فراموش شده است.
زندگی در جامعه مدرن امروزی اجتناب ناپذیر است، آیا ارتباطی بین این جامعه با موازین اسلامی ایجاد شده است؟
ورود به جامعه مدرن اجتنابناپذیر است، خانواده امروز نه سنتی و نه مدرن است و متناسب با شرایط، سنتی و یا مدرن می‌شود. عدم ثبات سنتی و مدرن در خانواده‌ها زمینه ایجاد شکاف بین‌نسلی را بیشتر کرده است و این امر مشکلات خانواده‌هایی که پیش‌زمینه دارند را افزایش می‌دهد. خانواده‌ها در شرایط کرونایی باید به حفظ روابط عاطفی کمک کنند. فعالیت‌های گروهی و ارتباطات جمعی در خانواده شکل نگرفته و یا رو به افول است. جامعه‌پذیری در خانواده باید از قبل شکل گیرد تا در هنگام بروز بحران همچون کرونا بتوانند کنار هم به آرامش رسیده و از تضاد و تنش جلوگیری شود. زندگی موزاییکی معضل امروز جامعه است، اعضای خانواده در کنار هم هستند، اما نسبت به هم مسئولیت ندارند و با اطراف بیگانه هستند. زندگی موزاییکی ناشی از مدرنتیه بدون توجه به آموزه‌های دینی است و فعالیت خانواده سنتی متناسب با مدرنیته تعریف نشده است.
تغییر جایگاه هنجارها با ضدهنجارها تا چه میزان در افزایش طلاق مؤثر است؟
جایگاه ارزش‌ها در جامعه باید حفظ شود، بسیاری از ارزش‌های وارداتی که با فرهنگ ما در تضاد است در حال افزایش است. چون خانواده‌ها آموزش لازم را ندیدند حفظ جایگاه ارزش‌ها را برای فرزندان درونی نکردند. گاه والدین با روحیات فرزندان خود بیگانه بوده و از نقش همسری و مادری خود در خانواده غافل هستند. با استفاده درست از فضای مجازی مخالف نیستم، اما بخش اعظم تغییر ارزش‌ها به فضای مجازی ارتباط دارد، فضای مجازی تیغ دولبه است و افراد متناسب با سلیقه و نیاز خود از آن بهره می‌برند.
مردم باید آمادگی پذیرش برخی ارزش‌ها و ابزارها همچون فضای مجازی را داشته باشند؛ چراکه در غیر این صورت دچار عقب‌ماندگی فرهنگی خواهیم شد، البته باید دقت کرد پذیرش باید با آموزش همراه باشد. متأسفانه الگوپذیری نسبت به مباحث منفی بیشتر از مقوله‌های مثبت است. توانمندسازی برای همه اعضای خانواده باید صورت گیرد. بانوان باید روحیه لطیف خود را حفظ کند. کلمات بار معنایی دارند و متأسفانه برقراری ارتباط کلامی در خانواده‌ها دیده نمی‌شود و گفت‌وگو در خانواده‌ها مغفول مانده است. مهارت برقراری ارتباط با همسر و فرزند و ارائه مشاوره‌های جنسی در کلینیک‌های مجوزدار بسیار اهمیت دارد. مشکلات باید زیربنایی حل شود. برای ارائه آمار طلاق باید بررسی درست انجام شود. متقاعدسازی و گفتمان‌سازی در کاهش آمارها مهم است.
دوران نامزدی یکی از مهمترین دورههای زندگی افراد تلقی می‌شود، اما متأسفانه هیچ آموزشی برای این دوره نداریم، چون والدین و جوانان آموزشی ندیدند این دوره فقط با خوشگذرانی و تفریح سپری می‌شود، در صورتیکه بهترین دوره برای شناخت است. از سوی خانواده‌ها برای این برهه زمانی باید قوانین خاصی تعریف شود.
بهروز قلایی، رواشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان اراک، نیز در پاسخ به سؤالات اینچنین گفت:
بِه‌زیستن را تعریف کرده و بفرمایید چه تأثیری در تحکیم بنیان خانواده و کاهش طلاق دارد؟
ازدواج با هدف ایجاد تسکین و آرامش انجام می‌شود و متأسفانه سوءبرداشت‌هایی از سوی برخی از مردم اتفاق می‌افتد. در گام اول باید دارای آرامش باشیم و پس از ازدواج این آرامش را ارتقا بخشیم. در علم روانشناسی رفتاردرمانی و شناخت درمانی به کمک حل مشکلات می‌آید، اما ازدواج درمانی برای افرادی که درگیر اعتیاد هستند و به امید بهبودی دست به این امر می‌زنند توجیهی ندارد. برخی از افراد از آیات تعبیر نادرست برداشت می‌کنند، به طور مثال بیان می‌کنند خداوند در قرآن فرموده شما ازدواج کنید امورات را به من بسپارید، قطعاً این امور همچون نجات از فقر اتفاق می‌افتد و سند این ادعا در آیه ۳۲ سوره «نور» که می‌فرماید: «وَأَنکِحُوا الأَیامىٰ مِنکُم وَالصّالِحینَ مِن عِبادِکُم وَإِمائِکُم ۚ إِن یَکونوا فُقَراءَ یُغنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضلِهِ ۗ وَاللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ، مردان و زنان بی‌همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را؛ اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بی‌نیاز می‌سازد؛ خداوند گشایش‌دهنده و آگاه است!» وجود دارد. بی‌شک خداوند انسان را از نظر افزایش سلامت روانی هم کمک می‌کند، اما آرامش اولیه همچون سلامت روحی، روانی، جسمی از لحاظ پرهیز از اعتیاد مواد مخدر باید وجود داشته باشد تا با ازدواج صحیح افزایش یابد.
ترویج امر ازدواج مستلزم اهمیت به سلامت روانی افراد قبل از ازدواج است. اینکه برخی از روانشناسان مردم را به سمت لذت هدایت می‌کنند اشتباه بزرگی است مردم باید به سمت معنا هدایت شوند. سازمان جهانی بهداشت «انسانی سالم است که نسبت به روز قبل پیشرفت روانی داشته باشد» را معنایی برای به‌زیستن یا روانشناسی سلامت و سالم زیستی تعریف کرده است. سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۷ شعاری تحت عنوان «افسردگی، بیا با هم صحبت کنیم» را مطرح کرد و صحبت را در معانی دینی مختلف گنجاند و از نظر اسلام حرف درمانی را معرفی کرد. بدون تردید می‌توان پیشرفت را با همین حرف زدن‌ها ایجاد کرد. در جامعه سنتی شب‌نشینی رنگ و بوی شیرینی داشت، اما این امر در سال‌های اخیر به فراموشی سپرده شده است. به‌زیستی امروز مردم ما با به‌زیستی ۱۵ سال پیش بسیار متفاوت است و نمره ما در این زمینه افت داشته است.
نسل دهه‌های ۶۰، ۵۰ و ۴۰ نسل شیرین و فرهاد و لیلی و مجنون هستند. جوان دهه ۶۰ ازدواج را انتخاب اول و آخر می‌دانست و خانواده‌ها بر این امر تأکید بسیار داشتند، اما نوجوان و جوان دهه ۷۰ و ۸۰ با تماشای فیلم‌هایی که نقش اول آن دارای ۶ رابطه عشقی است تصور درستی از عشق در خانواده و ازدواج ندارد. قصه عشق باید برای مردم آموزش داده شود تا آنان بدانند برای چه عاشق می‌شوند. بسیاری از نوجوانان نمی‌دانند عشق هم می‌تواند داستان داشته باشد و آموزش بهترین راهکاری است که می‌توان عشق را به فرزندان آموخت.
تقویت آموزش نه گفتن به نوجوانان دهه ۷۰ اشتباه فاحش بود، در دوره‌ای که از نوجوانان ساده سوءاستفاده می‌شد ضرورت آموزش نه گفتن الزامی بود، اما امروز بچه‌ها غالباً به علت تک فرزند بودن نه گو هستند و بازهم آموزش نه گفتن را آموزش می‌دهیم، مهارت نه گفتن باید در جایگاه خود استفاده شود نه اینکه این واژه به ابزاری برای رسیدن به اهداف به کار رود. نوجوان دهه ۷۰ امروز ازدواج کرده و قدرت نه گفتن در برابر خواسته‌های همسر باعث بروز مشکلات بسیاری شده است. بسیاری از طلاق‌ها حاصل نه گفتن‌هایی است که بدون توجه آموزش داده‌ایم. باید به جای مهارت نه گفتن، مهارت نه شنیدن را آموزش داد.
نقش آموزش و پرورش و دانشگاه در تحکیم بنیان خانواده و گسترش خانواده سالم چیست؟
سبک زندگی اسلامی آنطور که باید و شاید در جامعه آموزش داده نمی‌شود. وظیفه من که در دانشگاه فرهنگیان تدریس دارم از همه بیشتر است، دانشجو معلمانی را تربیت می‌کنیم که هریک از آنان می‌توانند در تربیت نسلی پویا تأثیرگذار باشند. تمامی دستگاه‌ها همچون فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش، بسیج، دانشگاه‌ها و … در ترویج سبک زندگی اسلامی و آموزش مهارت‌های زندگی نقش‌آفرین هستند، باید دید کدام یک از دستگاه‌ها آموزش‌های تأثیرگذار داشته و با برنامه پیش می‌روند. جلسات آموزش باید هدفمند باشد تا نتیجه مطلوب حاصل شود، اما متأسفانه هیچ نظارتی بر آموزش‌ها و بازدهی آنها نیست.
نشانه‌های بروز طلاق چیست و خانواده‌ها چگونه باید با این نشانه‌ها آشنا شوند؟
اول باید گفت مشاورهای ازدواج در ایران ضعیف انجام می‌شود، پس از اتمام مشاوره‌های ازدواج، روانشناس به زوجین هشدارهایی را در خصوص نشانه‌های خطر بروز طلاق می‌دهد. نشانه‌های خطر در ۶ فاکتور شخصیتی (اختلالات روانشناختی)، خانوادگی (مداخله والدین)، فرزندان (بروز مشکلات رفتاری)، ارتباطات (برقراری ارتباط طولانی مدت با بستگان و دوستان)، امکانات و مشاجره خلاصه می‌شود. زوجین دقت داشته باشند هنگام بروز این خطرات با روانشناس صحبت کنند.
آموزش پیش از ازدواج ضعف بزرگی است که اگر برطرف شود در کاهش طلاق بسیار اهمیت دارد. به طور مثال در کشور سوئد ۱۲۰ ساعت، فنلاند ۸۰ ساعت آموزش مشاوره قبل از ازدواج وجود دارد، اما در ایران ۴ ساعت است که در این مدت هم به هیچ‌چیز جز مراسم عقد فکر نمی‌کنند. در کشور فنلاند ۲۵۰ ساعت آموزش پیش از فرزندآوری وجود دارد و این آموزش در کشور ما اصلاً وجود ندارد.
ضرورت آشنایی زوجین با پیامدهای اجتماعی و فرهنگی طلاق را بیان فرمایید؟
طلاق دارای پیامدهای بسیاری است که بیشتر متوجه بانوان است. اختلال شخصیتی و رفتاری، منزوی شدن اجتماعی، افسردگی شخصیتی، کناره‌گیری از روابط دوستانه، حذف ارتباطات گذشته، فرار از جامعه، بیکار شدن، تغییر نگاه بستگان، ایجاد مزاحمت‌های تلفنی، حذف از اجتماع از جمله پیامدهایی است که زوجین به ویژه بانوان باید به آن توجه کنند.