از اعتراض مردم یونان تا ابراز تأسف پاپ فرانسیس
تاریخ پرفراز و نشیب ایاصوفیه، یک بار دیگر با تصمیم دولت اسلام‌گرای ترکیه دستخوش تحول عظیمی شد. تغییری که واکنش‌های بسیاری به دنبال داشته است.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، مسلمانان کشور ترکیه بعد از ۸۶ سال، روز ۲۴ ژوئیه ۲۰۲۰ مصادف با سوم مرداد ۱۳۹۹ در «ایاصوفیه»، بزرگ‌ترین جاذبه توریستی استانبول نماز جمعه برگزار کردند.
مراسم افتتاح مسجد با حضور «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه برگزار شد و تصاویر منتشر شده در رسانه‌ها از حضور گسترده مردم و اشتیاق برای قرار گرفتن در صف نمازگزاران حکایت داشت.
تغییر کاربری ایاصوفیه به مسجد اگر چه پیشتر و در دوره‌های زمانی مختلف رخ داده اما این‌بار به مدد پررنگی نقش رسانه‌ها، واکنش‌های بسیاری به دنبال داشته است.
در تازه‌ترین رویداد پس از برگزاری نماز جمعه، گروهی از شهروندان یونانی در سالونیک و شهرهای دیگر این کشور نسبت به این اقدام دولت ترکیه دست به اعتراض زدند و گروه‌های راست‌گرای افراطی در یونان پرچم ترکیه را به آتش کشیدند. هم‌زمان با برگزاری نماز هم، کلیساها در یونان به نشانه اعتراض ناقوس‌های خود را به صدا درآوردند.
تصمیم ترکیه برای تبدیل ایاصوفیه به مسجد، انتقاد پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان را نیز به دنبال داشت و این مقام مذهبی این اتفاق را «دردناک» خواند.
این اظهار نظر پس از آن رخ داد که در فرآیند آماده‌سازی ایاصوفیه برای برگزاری نماز جمعه مسلمانان، شمایل و دیوارنگاره‌های مسیحی آن با پارچه پوشانده شد.
به نظر می‌رسد دور تازه‌ای از اختلافات میان ترکیه و یونان پس از این تغییر مهم در پیش باشد. «لینا مندونی»، وزیر فرهنگ یونان، با نکوهش تصمیم اردوغان برای برگزاری نماز در این مسجد تاریخی گفت: «[دولت ترکیه] در حال سوءاستفاده از یک بنای تاریخی جهانی برای اهداف داخلی است.»
اظهارات وزیر فرهنگ یونان بی‌پاسخ نماند و واکنش «حامی آکسوی»، سخنگوی وزارت امور خارجه ترکیه را به همراه داشته است.
محکومیت سوزاندن پرچم ترکیه
وزارت امور خارجه ترکیه با صدور بیانیه‌ای اظهارات مقامات کشور یونان در تحریک مردم و اقدام آتن در اجازه دادن به سوزاندن پرچم ترکیه را در سالونیک به شدت محکوم کرده است.
در بخشی از بیانیه منتشر شده از سوی وزارت خارجه ترکیه آمده است: «آتن به بهانه واکنش‌ها بار دیگر دشمنی خود را با اسلام و ترکیه علنی کرد، اقدام دولت و اعضای پارلمان یونان را به شدت محکوم می‌کنیم که مردم را با اظهارات خصمانه تحریک کرده و اجازه دادند که در ملاعام پرچم پر افتخار ترکیه در سالونیک سوزانده شود.»
دولت‌های دو کشور ترکیه و یونان از مدت‌ها پیش بر سر موضوعاتی چون پناهندگان، ذخایر گازی دریای مدیترانه و حتی مسائل سیاسی در منطقه در دو قطب مخالف قرار دارند.
مقامات دولت ترکیه بر این باورند که دولت یونان در «رویای بیزانس ۵۶۷» باقی مانده است.
سخنگوی وزارت امور خارجه ترکیه تاکید کرده است که «هیچ کشوری نمی‌تواند درس حاکمیت ملی به ترکیه بدهد» و بازگشایی مجدد مسجد ایاصوفیه برای برگزاری نماز را «خواست ملت ترکیه» دانسته است. حامی آکسوی هم‌چنین ایاصوفیه را «مانند سایر دارایی‌های فرهنگی» این کشور متعلق به ترکیه نامیده است.
واکنش‌ها به برگزاری اولین نماز جمعه در ایاصوفیه
تنها دولت‌های ترکیه و یونان نیستند که نسبت به این تغییر کاربری برای یکی از عظیم‌ترین و دیدنی‌ترین بناهای تاریخی جهان موضع گرفته‌اند.
دنبال کردن رسانه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که در کنار استقبال گسترده بخشی از جامعه ترکیه انتقاداتی هم به این تصمیم دولت صورت گرفته است. درست ساعاتی پس از صدور رای دیوان عالی اداری کشور ترکیه و امضا شدن فرمان تغییر کاربری موزه ایاصوفیه به مسجد، جامعه لائیک، اپوزیسیون و مسیحیان داخلی و خارجی در ترکیه نسبت به این تصمیم انتقادات شدیدی مطرح کردند.
کلیسای ارتدوکس روسیه با ابراز تاسف از تصمیم جدید دیوان عالی ترکیه با اشاره به این که این دیوان موزه بودن ایاصوفیه را «غیرقانونی» خوانده بود گفت این تصمیم به انشقاق‌های بیشتر منجر خواهد شد.
علاوه بر آن «سام برونبک»، مسؤل اداره آزادی‌های مذهبی وزارت امور خارجه ایالات متحده از دولت ترکیه خواست تا با حفظ وضعیت کنونی (موزه) دسترسی عمومی به این بنای تاریخی را هم‌چنان آزاد بگذارد. پیشنهادی که به شکلی از سوی دولت ترکیه پذیرفته شد.
سخنگوی وزارت خارجه ترکیه گفته است بازگشایی ایاصوفیه به عنوان محل عبادت، با الزامات و مفاد توافق‌نامه سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) در رابطه با حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی جهانی در سال ۱۹۷۲ میلادی سازگار است.
حامی آکسوی تاکید کرده است که ترکیه به همه حقوق و آزادی‌های دینی و هم‌چنین آداب و رسوم بردباری مذهبی در خاک خود پایبند است و درهای این بنای تاریخی هم‌چنان به روی همگان باز خواهد ماند.
واکنش ایران به تغییر کاربری ایاصوفیه
ایاصوفیه به عنوان بخشی از میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و یکی از پربازدیدترین اماکن توریستی ترکیه به شمار می‌آید. این بنا در سال ۱۹۳۴ میلادی یعنی از زمان اقدام دولت «مصطفی کمال آتاتورک»، بنیانگذار جمهوری ترکیه در تغییر کاربری ایاصوفیه از مسجد به موزه، محلی برای برگزاری مراسم و مناسک مذهبی نبوده است.
رسانه‌های ایران اما همگام با موافقان این طرح دولت در ترکیه، از این اقدام رجب طیب اردوغان استقبال کرده و حتی مقامات سیاسی نسبت به آن واکنش نشان دادند.
خبرگزاری‌های صدا و سیما، ایرنا، فارس و تسنیم بازگشایی مجدد ایاصوفیه را «از مهم‌ترین رویدادهای قرن» قلمداد کرده و برگزاری اولین نماز جمعه در این مکان را پوشش دادند.
تلویزیون دولتی ایران با اشاره به اعتراضات آمریکا، فرانسه، مصر و یونان گفت هزاران مسلمان آرزومند، برای اقامه اولین نماز جمعه در ایاصوفیه بعد از ۸۶ سال، از چهار گوشه ترکیه به استانبول آمده‌اند.
«علی مطهری»، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در حساب کاربری توییترش نوشت: «آتاتورک برای لاییک کردن ترکیه مسجد عظیم ایاصوفیه را تبدیل به موزه کرد. اردوغان در جهت اسلامی کردن ترکیه آن را دوباره مسجد کرد. امیدوارم او بتواند این کار را در مورد میراث شوم آتاتورک یعنی تغییر الفبای فارسی و عربی به انگلیسی که ترکیه را از فرهنگ اسلامی دور کرد نیز انجام دهد.»
شاهکار معماری قرن ششم میلادی که در دوره امپراتوری بیزانس (رم شرقی) ساخته شد برای سالیان طولانی محل تاجگذاری امپراتورهای این تاج و تخت مسیحی بود. این بنا در سال ۱۴۵۳ و بعد از برپایی امپراطوری عثمانی به مسجد تبدیل شد و مصطفی کمال آتاتورک آن گونه که خود گفته بود: «برای پیشکش کردن به انسانیت» آن را به موزه تبدیل کرد.
تصمیم دولت ترکیه برای تغییر کاربری قدیمی‌ترین کارخانه آبجوسازی
به نظر می‌رسد روند ایجاد تغییر در بناهای تاریخی ترکیه محدود به مسجد ایاصوفیه نبوده و در استانبول تداوم خواهد داشت.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه قصد دارد قدیمی‌ترین کارخانه آبجوسازی ترکیه به نام «بومانتی» را به یک مرکز اسلامی تبدیل کند. این کارخانه به جا مانده از دوران امپراطوری عثمانی است و در محله‌ای زیبا به همین نام بنا شده که روزگاری تفرج‌گاهی پر از باغ و بستان بوده و مردم برای خوردن آبجو به این منطقه می‌رفتند.
این بنای تاریخی حالا در اختیار بزرگ‌ترین سازمان مذهبی ترکیه قرار گرفته، تخریب شده و به‌زودی به مرکزی اسلامی در قلب شهر استانبول تبدیل خواهد شد.
مقامات ترکیه و موافقان این طرح بر این باورند که قدیمی بودن این ساختمان‌ها برای شهروندان تهدید جانی به همراه دارد اما منتقدان این طرح امیدوارند با اقدام به موقع اجرای این طرح متوقف شود.
آن‌ها اقدام دولت در تبدیل یک کارخانه تاریخی آبجوسازی به مرکز اسلامی را تلاش دولت برای پاک کردن بخشی از حافظه عمومی شهر و گسترده‌تر کردن فضای دینی و اسلامی می‌دانند.
تغییر یک کارخانه آبجوسازی به مرکزی اسلامی، بازگرداندن کاربری مذهبی به موزه ایا صوفیه به عنوان بزرگ‌ترین جاذبه توریستی استانبول و ساخت مساجد بزرگ و پرهزینه در محلات مختلف شهرهای بزرگ و حتی خارج از کشور ترکیه، تلاش‌های حزب حاکم برای پررنگ کردن وجهه مذهبی ترکیه در جهان تلقی می‌شود. برداشتی که موافقان این اقدامات به آن مفتخرند.
منبع: ایندیپندنت فارسی