شهید صدر تشیع را رهاورد طبیعی اسلام می‌دانست / انحراف اجتهاد در برابر نص
حجت‌الاسلام خسروپناه:
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه سقیفه محصول اجتهاد در برابر نص بود، گفت: شهید صدر از طریق برهان و تاریخ به اثبات حقانیت شیعه پرداخت و ایشان تشیع را رهاورد طبیعی اسلام می‌دانست.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی، در نشست علمی «مبانی، رویکردها و نوآوری‌های کلامی شهید صدر» که در بنیاد فرهنگی امامت برگزار شد، گفت: اینکه فردی فقط سیره شخصی او علوی باشد، کافی نیست و باید ساختارها و نظامات اجتماعی ما هم علوی باشد، البته متأسفانه کمتر در این باب سخن گفته و شنیده شده است، زیرا عمدتاً از سیره فردی آن حضرت، مطلب بیان می‌شود.
وی با بیان اینکه شهید صدر یک مکتب است که نوآوری‌های فراوانی داشته، ولی حجاب معاصرت هم از موانع درک انسان‌های بزرگ است، به نگاه آن شهید به مسئله ولایت و امامت پرداخت و افزود: ایشان معتقد است که تشیع را نباید یک پدیده ناگهانی و اتفاقی در تاریخ دانست که یا از طریق عبدالله بن سبا که فعالیت سیاسی داشت، ایجاد شد یا براساس اتفاقی دیگر، بلکه تشیع یک اصل بود.
خسروپناه بیان کرد: وی همچنین کم بودن تعداد افراد شیعه را دلیل بر اتفاقی بودن آن نمی‌داند، بلکه معتقد است شیعه یک اصل است که زمینه آن از دوره پیامبر پدید آمد؛ البته شهید صدر اشاره دارد که اصطلاح شیعه و تشیع چه زمانی به وجود آمد؛ لذا نباید تشیع را با محتوای شیعه خلط کنیم که برخی مانند مدرسی طباطبایی در کتاب فرایند تکامل این خلط را دارد، چون برای عصمت بار معنایی خاصی در نظر گرفته و نتیجه می‌گیرد که اعتقاد به عصمت در دوره ائمه در میان صحابه وجود نداشته است.
تشیع، رهاورد طبیعی اسلام
معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی اضافه کرد: وی دو سؤال را مطرح کرده که تشیع چگونه تولد یافت و گروه شیعه چه زمانی پدید آمد؟ او معتقد است تشیع رهاورد طبیعی اسلام است، زیرا پیامبر جامعه جاهلی را به اسلام دعوت کرد و این رهاورد بعد از وفات پیامبر هم باید تداوم می‌یافت.
وی اضافه کرد: پیامبر چند راهکار می‌توانست برای تداوم رسالت اتخاذ کند که اولین آن سکوت بود. این راهکار کاملاً غلط است، زیرا علائم عدم بلوغ امت به روشنی وجود داشت، بنابراین دلیلی وجود ندارد که پیامبر برای جانشینی خود سکوت کرده و راهی قرار ندهد، در حالی که خلیفه اول برای خود جانشین انتخاب می‌کند.
وی افزود: بنابراین پیامبر حتماً باید موضع ایجابی داشته و امت را رها نکرده باشد؛ این موضع هم دو راه دارد؛ یا نظام شورایی است که پیامبر باید امت را برای تبیین مبانی اجرایی این راه حل آماده کند، ولی سیره عملی پیامبر نشان می‌دهد مسلمین به حاکم متکی هستند و قرار بر این نیست که شورا بخواهد تداوم کار پیامبر را بر عهده بگیرد، لذا راه، تعیین مصداق جانشین نبوت یعنی امام علی(ع) به عنوان تنها گزینه است.
ترکش اسرائیلیات منابع سنی در آثار شیعه
معاون دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه شهید صدر از طریق تحلیل تاریخی برهانی، به مسئله امامت پرداخته است، اظهار کرد: او بدون اینکه بخواهد تعابیر تند به اهل سنت و به تقریب آسیب بزند، به صورت منطقی و برهانی می‌تواند حقانیت شیعه را اثبات کند. او همچنین در مورد پیدایش شیعه هم فرموده است که شیعه بلافاصله بعد از وفات پیامبر بروز یافت؛ او معتقد است که افراد امت دو گروه بودند؛ گروهی پایبند به نص و گروه دیگر اجتهاد در برابر نص.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: گروهی که تز اجتهاد در برابر نص داشتند، ابتدا باید سنت پیامبر، همچنین کتابت حدیث و نوشتن احادیث را تعطیل می‌کردند که کردند و همچنین نقل حدیث را هم تعطیل کردند؛ ضمن اینکه نهادی در دارالخلافه به نام نهاد قصه‌گویی راه انداختند که در واقع همان اسرائیلیات بود که حتی دامان شیعه را هم گرفت. در صحیحین، فراوان از اسرائیلیات در تبیین خدا و توصیف انبیاء استفاده شده و ترکش‌های آن به شیعه هم خورده است.
انحراف اجتهاد در برابر نص
خسروپناه تصریح کرد: سنت و سیره یهود و مسیحی هم وارد سنت اسلامی شد و مجموعه این کارهای سلبی و ایجابی، کج‌روی زنجیره‌ای بود که از زمان حیات پیامبر شروع شد؛ ایشان در آخر عمر فرمود قلم و دوات بیاورید تا مطلبی برای شما بنویسم تا گمراه نشوید و آن فرد گفت که «ان الرجل لیهجر» این دقیقاً یعنی اجتهاد در برابر نص و زیر سؤال بردن همه آموزه‌های رسول الله و مخالفت آشکار با نص قرآن که فرمود پیامبر هیچ سخنی از روی هوای نفس نمی‌زند و جز وحی نمی‌گوید.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه ساخته شدن افسانه‌هایی مانند افسانه غرانیق تداوم همین عبارت «لیهجر» است، گفت: اینها واقعیات تاریخی است که در تفسیر طبری و منابع خود اهل سنت آمده و تحلیل بنده و امثال بنده نیست؛ عده‌ای از خواص که این مطلب را درک می‌کردند، در برابر این اجتهاد ایستادند؛ نقل شده ۱۲ نفر در برابر خلیفه اول ایستادند؛ البته نه مخالفت به جای اینکه ابوبکر جای امام را گرفت، بلکه مخالفت با جریان انحراف بود.
خسروپناه با بیان اینکه شهید صدر در تبیین ولایت و شکل‌گیری شیعه از برهان سبر و تقسیم به انضمام روش تاریخی بهره برد، اضافه کرد: صدر در آثار دیگرش با استفاده از روش‌های دیگر به بحث امامت پرداخته است؛ وی گفته انسان‌ها اگر با وجدان آزاد خود می‌اندیشیدند، به راحتی برای اثبات عقاید استفاده می‌کردند؛ ولی رسانه‌های معاند آن قدر که شبهه‌پراکنی می‌کنند، خیلی سخت است که انسان وجدان آزاد و رها داشته باشد.
آفت برخی روشنفکران دینی
وی افزود: این مسئله نه تنها در دنیای مسیحیت و ادیان دیگر، بلکه در میان روشنفکران ما هم وجود دارد؛ مثلاً برخی روشنفکران ما وقتی می‌خواهند نظریات لاک، هابز، کانت و … را بگویند، به راحتی می‌گویند، ولی وقتی می‌خواهند در مورد دین حرف بزنند، هزاران تردید به خود راه می‌دهند که شاید ریشه در آثار عوالم قبلی آنان و عالم ذر دارد. عالم ارواح، طینت و عالم ذر سه عالم قبل از خلقت انسان است و عوالم واقعی است و خود بنده ۳۷ روایت صحیح السند و در حد تواتر معنوی را در این زمینه یافته‌ام.
خسروپناه تصریح کرد: شهید صدر مباحث اعتقادی را از روش استقرایی مبتنی بر توالد ذاتی دنبال کرده است. گرچه ایشان در اثبات امام این کار را نکرده، اما به نظرم این کار ممکن است و می‌توان به عنوان تحقیق دنبال شود. شهید صدر در مباحث مرتبط با امام مهدی هم در مورد طولانی بودن عمر امام بحث کرده است؛ او از روش ساختارگرایی جامعه‌شناختی برای این بحث استفاده کرده است؛ او نگاه اجتماعی و ساختاری به مسئله ظهور دارد و نه فردی.
خسروپناه در پایان بیان کرد: در کتاب فدک در تاریخ ایشان هم با استفاده از روش تاریخی به اثبات امامت پرداخته است. البته روش تاریخی ایشان متفاوت از روش وبر، مارکس و … است و روش او مبتنی بر مبانی خاص خود بوده و رویکرد دیگر ایشان رویکرد کل‌گرایانه است. فرموده ما ائمه را باید به صورت یک کل به هم پیوسته ببینیم و تحلیل کنیم که رهبری هم در تألیف انسان ۲۵۰ ساله همین رویکرد را دارند./ ت
منبع: ایکنا