الگوی سوم، الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، نخستین همایش  کتاب سال بانوان در اسفند ۱۳۹۷ برگزار شد؛ در این مراسم آثار برگزیده در سه بخش معرفی شدند و مولفان آنها لوح تقدیر و هدایای خود را از حضرت آیت‌ الله مکارم شیرازی دریافت کردند.

در بخش زن و خانواده، یکی از چهار اثری که برگزیده و مورد تجلیل واقع شد، کتاب «الگوی سوم، الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه» نوشته حجت الاسلام والمسلمین دکتر هدایت نیا است. آنچه در این گفتار ارائه شده، بخشی از مهمترین مباحث مقدمه کتاب مذکور است.

الف. موضوع تحقیق و اهمیت آن

این پژوهش، الگوی رفتاری زن مسلمان را در خانواده و جامعه بررسی می کند. مسئله زن از مسائل اساسی و محوری برای هر ملت، آیین و مکتب اسـت. بـه همین دلیل از گذشته تاکنون یکی از موضوعات مهم مورد گفت و گـو در میـان همه ملت ها، مسئله زنان بوده است.

زنان مانند مردان، نیمی از جامعـه انـد و بـا یکدیگر مسائل مشترکی دارند، ولی هیچ گاه ضرورتی احساس نشد که در مورد مردان به طور خاص بحث و گفت وگو شود یا مسائل آنان مورد بررسـی هـای علمی قرار گیرد. زنان به دلیل ستم تاریخی که بر آنـان رفتـه اسـت، وضـعیت متفاوتی با مردان دارند. آنان همواره در معرض تحقیر بوده، مورد سوء اسـتفاده قرار گرفته اند.

در برهه های از تاریخ، هویت انسانی آنان انکار شده است؛ گـاهی آنان را در شمار بردگان قرار داده اند و گاهی مانند کودکـان و سـفیهان اهلیـت حقوقی آنان انکار شده است. در زمان ما زنان انسان هایی آزاد و دارای هویـت انسانی و اهلیت حقوقی مستقل اند.

با وجود ایـن، بحـث و گفـت وگـو دربـاره مسائل زنان همچنان ادامه دارد. از جمله مسائل مورد بحث و گفت وگو دربـاره زنان، مسئله پژوهش کنونی یعنی نقش زنان در خـانواده و جامعـه و الگوهـایی متنوعی است که درباره آن وجود دارد.

ب. پیشینه موضوع

همان گونه که اشاره شد، مسائل زنان از گذشته تاکنون همـواره مـورد بحـث و گفت وگو بوده است. در عهد عتیق و جدید درباره زنان مطالبی مطرح گردیـده است. در قرآن کریم و روایات اسـلامی، مطالـب فراوانـی دربـاره زنـان دیـده می شود. با این حال، مدتی است که این موضوع بیش از گذشـته مـورد توجـه اندیشمندان قرار گرفته است.

در غرب با تصویب اعلامیه جهانی حقـوق بشـر«UDHR» در سال ۱۹۴۸میلادی یا اسناد دیگری همچون کنوانسـیون محـو تبعـیض علیه زنان «CEDAW» در سال ۱۹۷۹میلادی، مسـائل زنـان دوره جدیـدی را آغـاز کرده است.

پیروزی انقلاب اسـلامی در ایـران و سـهم زنـان در شـکل گیـری انقلاب و نیز حضور چشمگیر آنان در دفـاع مقـدس و بخـش هـای گونـاگون جامعه سبب گردیده است مسائل زنان در جمهوری اسلامی ایران نیز در کانون بحث و گفت وگوها قرار گیرد و پژوهشهای فراوانی درباره آن صورت گیرد.

با این حال، موضوع الگوها از میان مسائل زنان واجد اهمیت خاصی است. این موضوع به رغم اهمیتی که دارد، آن گونه که باید مورد توجـه قـرار نگرفتـه است. مرحوم استاد شهید مرتضی مطهری در آثار خویش به این موضوع توجه کرده است و راجع به مسائل زنان تألیفات سودمندی دارند. آیات عظام عبدالله جوادی آملی و حسین نوری همدانی نیز درباره مسائل زنان قلم زده و هریـک کتابی درباره آن تألیف کرده اند.

این آثـار هرچنـد بـه طـور خـاص بـه مقولـه الگوهای زنان مربوط نیست، ولی راجع به آن مباحث قابل توجهی دارند. آثـار دیگری نیز از دیگران به صورت کتاب یا مقاله منتشر شده است که نوشـتار از آنها بهره برده است.

امام خمینی و مقام معظم رهبری در سخنرانی های خویش در مناسبت های گوناگون درباره اهمیت مسائل زنان و مسئله الگوشناسی و الگوگزینی به طـور مکرر مطالبی ایراد کرده اند. اخیراً به همت بعضی اندیشمندان، مجموعه سخنان مقام معظم رهبری درباره زنان و مسائل آنـان گـردآوری و بـا عنـوان نقـش و رسالت زنان منتشر شده است.

با توجه به موقعیـت امـام خمینـی و آیـت الله خامنه ای در جایگاه رهبری جمهوری اسلامی ایران، آرا و اندیشه های آن ها تأثیر زیادی در گفتمان سازی درباره زنان بر جای می گذارد.

ج. هدف تحقیق و کاربرد آن

اسفند سال ۱۳۹۱ به منظور گرامی‌داشت مقام و منزلت بانوان شـهید و تجدیـد پیمان با آنان، کنگره ملی هفت هزار شهید زن کشور با قرائت پیام مقام معظـم رهبری برگزار گردید. پیام معظم له حاوی نکات بسیار مهمی درباره زنان است.

در قسمتی از پیام ایشان در توصیف الگوهای زنان این‌گونه آمده است: زن در تعریف غالباً شرقی، همچون عنصـری در حاشـیه و بـی‌نقـش در تاریخ‌سازی و در تعریف غالباً غربی، به مثابه موجـودی کـه جنسـیت او بـر انسـانیتش مـی‌چربـد و ابـزاری جنسـی بـرای مـردان و در خـدمت سرمایه‌داری جدید است، معرفی می‌شد.

شیر زنان انقلاب و دفاع مقـدس نشان دادند که الگوی سوم، زن نه شرقی و نه غربی اسـت. زن مسـلمان ایرانی تاریخ جدیدی را پیش چشم زنان جهان گشود و ثابـت کـرد کـه می‌توان زن بود، عفیف بود، محجبه و شـریف بـود و در عـین حـال، در متن و مرکز بود. مـی‌تـوان سـنگر خـانواده را پـاکیزه نگـاه داشـت و در عرصه سیاسی و اجتماعی نیز سنگرسازیهـای جدیـد کـرد و فتوحـات بزرگ به ارمغان آورد.

زنانی که اوج احساس و لطف و رحمت زنانـه را با روح جهاد و شهادت و مقاومت درآمیختند و مردانه‌ترین میـدان‌هـا را با شجاعت و اخلاص و فداکاری خود فتح کردند. ایشان همچنین در پیام پیشگفته، به ساحت های گوناگون شخصیت زن اشـاره و بیان داشته است.

در انقلاب اسلامی و در دفاع مقدس، زنانی ظهور کردند کـه مـی‌تواننـد تعریف زن و حضور او در ساحت رشد و تهذیب خویش و در سـاحت حفظ خانه سالم و خانواده متعادل و در ساحت ولایت اجتماعی و جهاد امر به معروف و نهی از منکر و جهاد اجتماعی را جهانی کنند و بن‌بست‌های بزرگ را در هم بشکنند.

این پیام، افق جدیدی را پیش چشم مـا گشـود و بحـث و گفـت‌وگـو دربـاره الگوهای زنان را ضروری ساخت. هدف این نوشتار تبیین متن پیام و الگوهـای مذکور در آن است. نقد و ارزیابی الگوهای رقیب از موضوع این نوشتار خارج بوده، نیازمند پژوهشی جداگانه است و در این نوشتار به بیـان مختصـری از آن بسنده شده است. این پژوهش به دنبال آن است که مبانی، لوازم، شاخصه‌هـا و بایسته‌های الگوی سوم را تبیین نماید.

د. مسئله اصلی تحقیق و پرسش‌های فرعی آن

پرسش اصلی که این نوشتار می‌کوشد آن را بررسی کند، عبارت از ایـن اسـت که «الگوی مطلوب زن در خـانواده و جامعـه چیسـت؟». پرسـش‌هـای فرعـی متعددی درباره این مسئله وجود دارد که این پژوهش آنها را مورد توجـه قـرار می‌دهد.

بعضی پرسش های فرعی مهم این پژوهش عبارت است از:
ـ الگو چیست و دلایل شناخت و انتخاب الگو کدام است؟
ـ الگوهای سه‌گانه زنان در ارتباط با خانواده و جامعه کدام است؟
ـ منظور از الگوی سوم چیست و چه تفاوتی با الگوهای دیگر دارد؟
ـ مبانی الگوی سوم زن چیست؟
ـ شاخصه های الگوی سوم زن چیست؟
ـ اقتضائات یا بایسته‌های الگوی سوم زن چیست؟

ه. فرضیه تحقیق

در ارتباط زن با خانواده و جامعه، الگوهای متعددی وجود دارد. بعضی الگـوی جامعه‌گرایی و حضور حـداکثری زن در جامعـه را تـرویج مـی‌نماینـد. گـروه دیگری معتقدند زنان باید در خانه‌های خود مانده و خانـه‌داری و خانـه‌نشـینی اختیار نمایند و بعضی دیگر می‌کوشند میان زن، خانواده و جامعه آشتی برقـرار نمایند. این نوشتار «خانواده‌گرایی» را به عنوان فرضیه تحقیق بررسی می‌کنـد و «خانواده‌گریزی» و «خانه‌نشینی» فرضیه‌های رقیبانند.

و. نوآوری های تحقیق

همان‌گونه که اشاره شد، موضوع زن، مسئله تازه‌ای نیست و درباره آن تـاکنون آثار فراوانی تولید شده است. این نوشتار از آثار موجود دربـاره موضـوع زنـان بهره برده و آنها را جزء منابع تحقیق قرار داده است. بـا وجـود ایـن، موضـوع نوشتار کنونی مسئله خاصی از مسائل زنان است که تاکنون دربـاره آن تحقیـق قابل توجهی صورت نگرفته است.

کتاب الگوی سـوم کوشـیده اسـت ادبیـات علمی اندک درباره این مسئله را گامی به جلو ببرد و به سهم خود در مـورد آن روشنگری نماید. تحقیق کنونی از این جهت که کوشیده است الگوی مطلـوب زن را در اسلام تبیین کند و مبانی، شاخصه‌ها و اقتضائات آن را بررسی نماید و الگوهای رقیب را مورد بررسی و نقد قرار دهد، کار تازه‌ای است.

ز. روش تحقیق و ساختار آن

اطلاعات این تحقیق به روش کتابخانه‌ای گردآوری شده، به روش توصـیفی و تحلیلی بررسی می‌گردد. موضوع نوشتار، مسئله‌ای اجتماعی اسـت، ولـی بُعـد فقهی و حقوقی آن نیز پُررنگ است؛ به همین دلیل در بعضی موارد مباحث این نوشتار رنگ و بوی فقهی و حقوقی گرفته است. در این موارد سعی شده است دیدگاه‌های گوناگون فقهی بررسـی و ارزیـابی گـردد و موضـع نظـام حقـوقی جمهوری اسلامی ایران نیز تبیین شود.

همچنین به اقتضای مباحث سـعی شـد لوازم اخلاقی الگوی سوم نیز توجه شود. مباحث این کتاب در پنج فصل سامان می‌یابد. در فصل آغازین، مفهوم الگو و مبانی الگوپذیری تبیین می‌شود. فصل دوم کتاب به شناسایی الگوهـای زنـان می‌پردازد و آنها را مقایسه و مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

فصل سوم کتاب، مبانی الگوی سوم را به عنوان الگوی مطلوب زنـان تبیـین مـی‌نمایـد؛ شاخصـه‌هـای الگوی سوم در فصل چهارم بررسـی مـی‌گـردد و بایسـته‌هـای الگـوی سـوم، موضوع مباحث فصل پایانی این کتاب است.

امید است به فضل خدا و استعانت از روح مطهـر الگـوی بـی‌بـدیل زنـان، حضرت صدیقه طاهره، زهرای مرضیه و ارواح شهیدان والامقام، این تـلاش ناچیز مورد توجه قرار گیرد.

کتاب «الگوی سوم، الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه»، نوشته حجت الاسلام دکتر فرج الله هدایت نیا، در ۳۱۲ صفحه، به همت سازمان بسیج جامعه زنان کشور منتشر شده است.

منبع: وسائل