آغاز سال عبری و عید یهودیان

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، ماه تیشری، نخستین ماه در تقویم عبری (آغاز سال عبری) است؛ اما در متن تورا از آن با نام «ماه هفتم» یاد شده است، زیرا نسبت به ماه نیسان که سالگرد خروج بنی ‌اسرائیل از مصر و مبنای زمانی اعیاد و مناسبتهای یهود است، هفتمین ماه به شمار می‌ آید.

اول ماه تیشری در موارد زیر با عنوان مبنای زمانی و اول سال یا ‹‹رُوش هَشانا» شناخته می شود:

۱- تقویم عبری و شمارش سالها در تاریخ یهود : آغاز سال نو در تقویم عبری، اول ماه تیشری است که پایه آن خلقت انسان است. عقیده یهود بر این است که حضرت آدم در چنین روزی آفریده شد.

۲- سالهای شمیطا و یوُوِل: در تقویم عبری، سال آخر هر دوره هفت ساله کشاورزی «شمیطا» نام دارد که کشاورزی، زراعت و فروش محصولات باغهای میوه دراین سال تعطیل می شود. افرادی که به علت دزدی طبق نظر دادگاه شرع به جای حبس در زندان موظف به خدمت نزد یک فرد صالح شده بودند، در این سال آزاد می شدند. همچنین پس از گذشت هفت سالِ شمیطا (هفت دوره هفت ساله، برابر ۴۹ سال) پنجاهمین سال به نام «یوُوِل» شناخته می‌ شود که در این سال نیز بهره‌ برداری از زمینهای کشاورزی و باغها تعطیل ‌شده و قوانین خاص درباره مالکیت زمینها و بازگشت افراد موظف به خدمت نزد خانواده هایشان اجرا می شد. اول ماه تیشری، مبنای شمارش این سالهاست.

۳- عُورْلا: میوه های یک درخت (که به فرد یهودی تعلق دارد) تا سه سال پس از کاشتن نهال (غَرس یا جابه جایی آن) برای هرگونه استفاده از نظر شرع یهود ممنوع هستند. نیز رسم بوده که در سال چهارم، میوه ها یا مبلغ معادل آنها را در کنار معبد خداوند «بت همیقداش» صرف می کردند. اول تیشری مبنای زمانی شمارش این سالهاست و چنانچه تا ۴۵ روز پیش از اول تیشری نهال یا درختی کاشته شود، با فرا رسیدن اول تیشری، یک سال کامل برای موضوع «عورلا» حساب می شود.

۴- اهدای درصد محصولات : درایام آبادی بت همیقداش، مقداری از محصولات کشاورزی (غیر از محصولات درختی) هر سال با نام مَعَسِرْ (ده درصد) به لوی ها و فقرا، و تروما (دو درصد) به کهن‌‌ها اختصاص می یافت. این مبالغ خیریه می‌‌بایست از محصولات همان سال پرداخت شوند و اول ماه تیشری، مبنای شمارش سال برای این موارد بود.

 روز حسابرسی اعمال

مهمترین مناسبت اول ماه «تیشری»، روز رسیدگی به اعمال است. طبق عقیده یهود، خداوند در این روز، اعمال یک سال گذشته افراد جهان را مورد بررسی قرار می دهد و سرنوشت سال آینده را بر اساس آن تعیین می فرماید. به همین دلیل، دو روز اول و دوم ماه تیشری برای یهودیان تعطیل شمرده شده و مراسم عِبادی خاصی در این ایام در کنیساها برگزار می شود. موضوع اصلی این مراسم که شامل تفیلاها و دعاهای مخصوص است، طلب توبه و بخشایش بوده و برای سال جدید از خداوند، زندگی نیک و با سعادت درخواست شود.

در تلمود چنین آمده است: «سه دفتر در روش هشانا گشوده می شوند: یک دفتر برای شریران، یکی برای صادقان و دیگری برای افراد میانه.

سرنوشت افراد کاملاً شریر در دفتر مَمات یا مرگ نوشته و مهر می‌‌شود. به افراد میانه تا روز کیپور ( دهم تیشری) مهلت داده می شود که چنانچه توبه کنند، نام ایشان مانند صادقان در دفتر حیات نوشته ‌شود و در غیر این صورت از شریران به شمار می آیند.»

درباره گفتار فوق از تلمود چند پرسش اساسی مطرح است:

۱- مگر حسابرسی به اعمال انسان پس از پایان عمر او و در جهان آخرت انجام نمی‌‌شود؟ پس روز حسابرسی در اول سال به چه معناست؟

۲- دفترهای زندگانی و مرگ چه معنایی دارند و آیا شریران در هر سال جدید از بین می روند یا می توان همه کسانی را که در سال نو به حیات خود ادامه می دهند، «صادق» شمرد؟

۳- در این گفتار، منظور از «صادق» و «شریر» چیست؟

در پاسخ به چنین پرسشهایی می توان گفت که:

۱- حسابرسی نهایی اعمال انسان در جهان آخرت و پس از پایان عمر او در این جهان صورت می گیرد و همان گونه که در تعالیم مذهبی آمده است، انسانی که عمری را به شرارت و ظلم گذرانده، این فرصت را دارد که حتی در آخرین لحظات عمر توبه کرده و مورد عفو الهی قرار گیرد، یا دست کم در مجازات اعمال خود تخفیف بگیرد. همچنین فردی که عمری را به نیکوکاری و صداقت گذرانده، ممکن است که با سستی ایمان در پایان عمر و انحراف از مسیر صحیح، تمام پیشینه درخشان خود را از دست بدهد و همچون فردی شریر شناخته شود. به همین دلیل است که رسیدگی به اعمال زندگی یک انسان، تنها پس از مرگ او مفهوم واقعی می یابد. حسابرسی اول سال عبری (روش هشانا) مربوط به اعمال و زندگی انسان تا سال جاری است و از این رو، کارنامه رفتار گذشته وی مورد بررسی قرار می گیرد تا سرنوشت سال آینده اش بر همین اساس تعیین ‌‌شود.

۲- طول عمر هیچ انسانی برای او روشن و آشکار نیست و هر لحظه ممکن است که زندگی وی پایان یابد و چه بسا که نتواند سال جدید را به پایان برساند. دفتر «حیات» و «ممات» به معنای آن است که آیا رفتار این شخص در گذشته ارزش آن را دارد که چند صباحی به عمرش افزوده شود یا آنکه نیاز ه طول عمری یش از آنچه قبلاً برای او عیین شده است، ندارد.

مفهوم دفترهای حیات و ممات از یک نظر به معنای چگونگی گذران زندگی در سال جدید نیز هست. دراین مفهوم، حیات یا مرگ به معنای جسمانی و فیزیکی آن مورد نظر نیست.

انسان «صادقی» که مورد توجه ویژه خداوند قرار می گیرد و همه مراحل زندگی او با هدایت و حکمت خاص الهی طی می شود، در حال «زندگی» کردن به معنای واقعی آن است. گرچه در ظاهر ممکن است تنگناها و مشکلاتی در این زندگی به چشم بخورند، همگی آنها از تدبیر خداوند برای هدایت این بنده صادق در مسیر مورد نظر خالق سرچشمه می گیرند .

در مقابل، یک فرد مُتمرد و شریر به درجه‌‌ ای از ذلت سقوط می‌ کند که پروردگار نظارت ویژه خود را از او می گیرد (هر چند که خداوند همواره به همه پدیده های خلقت و حتی بر‌‌افتادن برگی از درخت آگاه است) و این فرد از موهبت هدایت مستقیم الهی در زندگی خود تقریباً محروم ‌شده، مانند دانش‌ آموزی می شود که از مدرسه اخراج شده و دیگر تحت نظارت اولیای مدرسه نیست و به حال خود رها گشته است. چنین انسانی ممکن است که در ظاهر، زندگی را بهتر از دیگر همنوعان صادق و مؤمن خود بگذراند، اما نکته مهم این است که او دیگر به حال خود رها شده و ارزش راهنمایی و هدایت را از سوی خالق خود به گونه ای از دست داده است. این فرد با آنکه از لحاظ جسمانی نفس می‌‌ کشد و زندگی می کند، از دید معنوی به فردی می ماند که مدتی است جان خود را از دست داده و چه بسا که حیات و حرکت فیزیکی وی تنها به سبب آزمایش دیگران یا حکمتهای خاص الهی باشد. پس نوشته شدن در دفتر «حیات» به معنای قرار گرفتن در مسیر مورد نظر خداوند و توجه ویژه او به انسان است و دفتر «ممات»، مفهومی در برابر آن خواهد بود.

به غیر از موارد فوق، در روش هشانا سرنوشت انسان و جهان در سال جدید تعیین می شود. همان گونه که در تفیلا و دعاهای مخصوص این روز آمده است، خداوند در چنین روزی اعلام می‌ کند که سال آینده در کجا خشکسالی و در کجا فراوانی محصول باشد، چه کسانی سالم باشند و چه افرادی به بیماری و مشکلات دچار شوند و حتی روزی و درآمد فرد درسال آینده تعیین می شود که در صورت توبه و بازگشت انسانها، این سرنوشت قابل تغییر و دگرگونی است.

۳- اکنون باید مفاهیم «صدیق» و «شریر» روشن شود. همان گونه که ذکر شد، تعیین صداقت یا شرارت یک فرد به طور کلی پس از پایان عمر او و حسابرسی اعمالش تا آخرین لحظه زندگی میسر است. در روش‌‌هشانا شرارت یا صداقت یک فرد، تنها در مقیاس «عمر گذشته» وی صورت می پذیرد و سرنوشت سال آینده اش و اینکه چه امکانات و فرصتهایی به او داده یا از او گرفته شود، تعیین خواهد شد. بنابراین فردی که در روش‌‌هشانا جزء شریران یا صادقان به شمار می آید، شاید در آخرت و روز حسابرسی نهایی در این طبقه‌‌بندی قرار نگیرد.

«هارامبام» در توضیح مفهوم صادق و شریر در روش‌ هشانا چنین می فرماید: «هر انسانی به سبب خوبیها و رعایت خواسته های الهی، دارای امتیازاتی است و در برابر آن به سبب خطاها و اشتباهاتش، دارای گناهان و نکات منفی ثبت شده ای در نظر خداوند است».

در این بحث منظور از صادق، کسی است که امتیازات او بیش از گناهانش باشد و شریر، کسی است که گناهانش بر امتیازاتش پیشی گیرد. البته منظور از بیشتر بودن گناه یا صواب فقط تعداد آنها نیست، بلکه جنبه کیفی نیز مورد نظر است.

فرد «میانه» دارای امتیازها و گناهان تقریباً برابر است، به گونه‌ ای که با انجام دادن شماری از میصواها و اعمال نیک، در دسته صادقان یا با ارتکاب گناهی، در دسته شریران جای می‌ گیرد. بنابر‌‌این شایسته است که انسان همواره خود را همچون فردی «میانه» در نظر بگیرد که یک عمل صواب، او را به فردی صادق و یک خطا، او را به شخص شریر مبدل می سازد.

هارامبام درباره تعیین سرنوشت جهان در سال جدید، نظری مشابه را بیان می کند. به این صورت که همه انسانهای دنیا را به دو دسته صادق و شریر تقسیم می کند و چنانچه شمار یک دسته بر دسته دیگر فزونی یابد، دنیا در سال جدید در آسایش و رفاه یا مصیبت و جنگ به سر خواهد برد.

هر انسان لازم است چنان تصور کند که گویی دقیقاً نیمی ‌از جهان را صادقان و نیم ‌‌دیگر را شریران تشکیل می دهند و سرنوشت جهان فقط به این فرد وابسته است که اگر وی جزء صادقان قرار گیرد، جهان به سمت سعادت و در غیر آن به سوی مصیبت خواهد گرایید. در حقیقت، توبه یک انسان تا آنجا می تواند ارزش پیدا کند که جهانی به اعتبار او از مصائب رهایی پیدا کند، همان گونه که گفته شده: فرد صادق و پاک، همچون ستون و پایه ای برای جهان است.

با توجه به موارد یاد شده، دو روز روش‌‌هشانا از مهمترین مناسبتهای یهودیان محسوب می‌ شوند. این دو روز همانند شبات، به جز امکان طبخ غذای همان روز – تعطیل کامل هستند و مراسم آن به طور عمده به طلب بخشایش و درخواست سرنوشت نیک در سال جدید اختصاص یافته‌ اند.

دو شب روش هشانا پس از تفیلای عرویت که مخصوص روش هشاناست، سفره‌ ای ویژه شامل خوراکیهایی مانند خرما، سیب، عسل و…. در منازل ترتیب داده ‌شده که هر یک از آنها با خواندن دعایی خاص خورده می شود.

اسامی زیر برای این روز به‌‌کار می‌ رود:

۱- روش‌‌هشانا: در مفهوم اول سال عبری که « رُوش» به معنای سرآغاز و «شانا» به معنای سال است.

۲- یوم هَزیکارُون: به معنی روز یادآوری است. زیرا در آن، اعمال گذشته انسان مورد یادآوری و بررسی قرار گرفته، فداکاری حضرت ابراهیم یاد می شود که در آن روز حضرت اسحق را برای قربانی به درگاه خداوند آماده کرد.

۳- یوُم تِروعا: «تروعا» به معنای نواختن کَرنا و شوفار با ندای لرزان است که یکی از مراسم اصلی این روز را تشکیل می دهد و تورا نیز برای روش هشانا این لقب را به کار برده است.

۴- یُوم هَدین: «دین» در زبان عبری به معنای محاکمه و رسیدگی به اعمال است و روش هشانا روزی است که به این امر اختصاص یافته است.

۵- یُوم هَکِسِه: روش هشانا در آغاز ماه قمری واقع شده که «ماه» در این روز از دیده ها پنهان است. به همین سبب نام  کِسِه به معنای «پوشیده» بر این روز خوانده می‌ شود. از دیگر دلایل این نام، «رحم و شفقت الهی» است که در صورت توبه انسان، از گناهان او در این روز چشم پوشی می کند.

در دو روز روش هشانا تفیلاهای ویژه ای خوانده می‌ شود که بیشتر آنها حاوی مفاهیمی درباره روز حسابرسی اعمال، پذیرش مشیت خداوند و درخواست رحم و شفقت به هنگام داوری است. در بخشهای ویژه ای از تفیلای «موساف» این روز، چندین بار شوفار نواخته می‌ شود.

در روش هشانا عزاداری یا گرفتن تعنیت (روزه) ممنوع است.

نواختن شوفار : شوفار از قدیمی ترین ابزارهای موسیقی است که بشر آن را شناخته و از شاخ حیوانات حلال گوشت  ساخته می شود. دستور نواختن شوفار (دمیدن در شاخ قوچ) به طور مستقیم در تورا آمده است:

«روز اولِ ماه هفتم برای شما روز مقدس اعلام شده است. هیچ کار و پیشه‌ ای انجام ندهید، برای شما روز نواختن شوفار باشد.»

منبع: انجمن کلیمیان تهران