ادیان ایران باستان (قسمت دوم)

ردنا (ادیان نیوز) – در نوشتار قبل تا حد امکان در رابطه با ادیان ایران باستان ، تشابهات موجود در سایر ادیان الهی و اهمیت هرکدام از آن‌ها توضیحاتی ارائه دادیم. حال می‌دانید که مهرپرستی مهم‌ترین دینی ایران باستان به شمار می‌آید و حتی دگرگونی‌های بسیار زیادی را نیز به بار آورده است. درواقع این مهرپرستی بود که پرستش خدا، عدالت، پیمان و جنگ و… را در دوران پیش از آیین زرتشت بنیان‌گذاری کرد. این آیین بعدها دگرگون شد و حتی به سرزمین‌های دیگر همچون امپراتوری روم رفت و طی سده‌های دوم و سوم پس از میلاد در تمام نواحی تحت فرمانروایی روم، در سرزمین اصلی اروپا، شمال آفریقا و بریتانیا برپا بود. گرچه پس از پذیرفتن آیین مسیحیت توسط امپراتور کنستانتین در اوایل سده چهارم میلادی، این دین محو شد، اما تأثیری به‌سزا بر ادیانی چون مسیحیت بر جای گذاشت.

با این حال می دانید که غیر از مهرپرستی آئین دیگری مانند آئین مغان، مانی، مزدک و… در کشورمان وجود داشته است. خالی از لطف نخواهد بود اگر نسبت به این ادیان در ایران باستان نیز آشنا شوید. پس با ما همراه باشید.

گفته شد که مهرپرستی بنا و اساس بسیاری از اعتقادات و آئین‌های دین مسیحیت می‌باشد. اما سایر آئین‌ها از کدام ادیان ایران باستان الهام گرفته‌اند؟ بیایید در ادامه با آن‌ها آشنا شوید.

آئین باستانی مغان

اگر به تاریخ علاقه‌مند باشید مطمئناً به خاطر دارید که اولین سلسله‌ای که در ایران حکمرانی کرد، مادها بودند. اما قبل از آن‌ها بومیان ساکن در ایران آئینی داشتند و خدایی را پرستش می‌کردند که به آئین مغان شهرت داشت. کلمه مغ به معنی مگوش در ایران قدیم، «خادم» معنی می‌شود.

مغان‌ها ساکنان بومی ایران بودند و مانند دراویدیان هندوستان پس از ورود آریایی‌ها به ایران زمین خود را تسلیم آن‌ها کردند. جالب اینجاست که در زبان عربی برای معرفی زرتشتیان از واژه المجوس استفاده می‌کنند که از همین کلمه مگوش آمده است.

طی تحقیقات صورت گرفته، پژوهشگران بر این عقیده‌اند که دوگانه‌پرستی یعنی ایمان به خدای خیر و خدای شر از آئین مغان به دین زرتشتی وارد شده است. اگر به قدیمی‌ترین بخش اوستا یعنی گات‌ها نگاهی بیندازید، متوجه صبغه ایرانی خواهید شد که هیچ دوگانگی در آن یافت نمی‌شود. اما بر طبق کتاب‌های تاریخی، مغان قدیم دوگانه‌پرست بوده‌اند و مغان به رستاخیز نیز ایمان داشتند.

آئین باستانی مانویت

در فاصله‌ای که از ظهور دین مسیحیت و دین اسلام وجود دارد، آئین دیگری شکل گرفت که توانست در مدت زمانی کوتاه بسیار فراگیر شود و پیروانی پرشور و با اخلاق را به سمت خود جذب نماید. آئین باستانی مانویت که از ترکیب اعتقادات صابئیان، بودائیان، زرتشتیان و مسیحیان به وجود آمده و توانست اصول عرفانی و انسانی را به شدت گسترش دهد و آن را در تمامی جهان از شرق تا چین و در غرب تا مرکز اروپا نیز پیش ببرد. در آن زمان حاکمان ایران و روم و البته چندین سرزمین دیگر با پیروان این آئین خصومت داشتند و کشتارهای دسته‌جمعی بسیاری را به راه انداختند. سرانجام نیز طی محکمه‌ای در تفتیش اروپا، آخرین گروه از مانویان در سده سیزدهم میلادی نابود شده و اکثراً به دست فراموشی سپرده شدند.

اما نباید در این راستا از تعالیم مانویت بر مسیحیت و زرتشتی گری بگذریم. این آئین همواره در جنگ نور و ظلمت توانست نقش بسیار ارزشمندی را ایفا کند. آن‌ها به ۵دسته تقسیم‌بندی می‌شوند:

۱. فرشتگان که دوازده تن بودند و جانشین انمانی به حساب می‌آمدند.

۲. ایسپاساگان یا اسقفان که ۷۲تن بودند.

۳. کشیشان که ۳۶۰نفر بودند

۴. گزیدگان که بسیار زیاد بودند و کارشان تبلیغ دینمانی بود.

۵. نیوشندگان که عامه پیروان آئین مانویت بودند و شمارشان از تمامی دسته‌های دیگر بیشتر بود. جالب اینجاست که این دین به شدت تحت تأثیر آئین زرتشت بود و به سه اصل گفتار نیک، پندار نیک و کردار نیک پایبند بودند.

این دسته از پیروان بر گیاهخواری پیشه داشتند و دسته‌ها اول تا چهارم هیچ حق ازدواج و یا مال‌اندوزی نداشتند. آن‌ها به نماز و روزه می‌پرداختند و حتی معابدی را برای عبادت خود در نظر گرفته بودند که در دوران صفوی، تحت عنوان خانقاه شناخته می‌شود.

آئین باستانی مزدک

این مسئله را نمی‌توان کتمان کرد که بحران‌های اجتماعی نقش بسیار مهم و حیاتی را در پدید آوردن باورهای دینی ایفا می‌کنند. آن دسته از ادیانی که در این زمان و مکان بنا می‌شوند به شدت در میان عموم گسترش می‌یابند. آئین باستانی مزدک نیز از جمله این ادیان است که می‌تواند گواه این مسئله باشد.

دینی به شدت اجتماعی که بر پایه علاقه مردم بنا شده است.

حتی فردوسی نیز در شاهنامه خود به این مسئله پرداخته و در هنگام سخن گفتن از پادشاهی قباد، شرح مفصلی از ظهور مزدک داشته است. فردوسی مزدک را حکیمی معرفی کرده که در زمان تنگ‌دستی مردم برانگیخت و توانست با هجوم به انبار غله به شهرت بسیار زیادی دست پیدا کند.

آئین زرتشت

زمانی که چندین قرن از ورود آریایی‌ها به ایران گذشت، شهرنشینی در میان ساکنان آن رواج گرفت و جهان‌بینی توانست تأثیراتی شگرف بر روی افراد باقی بگذارد.

از همین‌رو، انسانی اصلاح‌گر از قوم آریایی برخاست و تمام افراد را به ترک خرافات گذشته تشویق کرد. او از مردم خواست تا به آئین تازه‌ای روی آورند و آئین مغان را به دست فراموشی بسپارند. این پیامبر که خود را فرستاده خدا و روشنایی معرفی کرده بود، زرتشت نام داشت. او آئین اهورا مزدا را دریافت کرده و سعی داشت تا جهان را از تیرگی‌ها پاک کند و مردم را به سمت نیکی و روشنایی راهنمایی نماید.

زرتشتیان به نام‌هایی چون گبر و مجوسی و پارسی خوانده می‌شوند. کلمه (گبر) در زبان سریانی به معنای کافر از جانب دیگران به آنان اطلاق گردیده و واژه (المجوس) در دستور زبان عربی، اسم جنس جمعی و مفرد آن مجوسی است. (المجوس) در قرآن کریم در کنار پیروان ادیان دیگر یافت می‌شود.

اگر پای حرف‌های علمای اسلام بنشینید، آن‌ها زرتشتیان را افرادی اهل کتاب می‌داند و حتی احادیثی در این باب وجود دارد. آئین زرتشت چیزی حدود یک سده قبل از میلاد معرفی شده و توانست تحولات گسترده‌ای را نه‌تنها در ایران بلکه در جهان پدید آورد.

سه اصل گفتار نیک، پندار نیک، کردار نیک، اصولی است که پیروان این دین بر آن تأکید بسیار زیادی دارند و حتی نمونه‌هایی از آن را می‌توانید در ادیان دیگر همچون اسلام بیابید. به عنوان مثال در اسلام؛ (الایمان قول باللسان و اقرار بالجنان و عمل بالارکان وجود دارد.

حتی برخی از آداب و رسوم سرزمین ما ایرانیان از این آئین گرفته شده است. از قبیل چهارشنبه‌سوری و سوگند خوردن به روشنایی چراغ، شب یلدا و… که همگی بسیار ارزشمند و زیبا هستند.

کلام آخر

امیدوارم که از خواندن این مقاله لذت برده باشید و نکات آموزنده بسیار زیادی را فرا گرفته باشید. در این مقاله تلاش کردیم تا شما را با ادیان ایران باستان آشنا کنیم و آداب و رسوم و دلایل پدید آمدن هر یک را به طور کامل بیان نماییم. با این حال اگر سؤالی ذهن شما را به خود مشغول کرده توصیه می‌کنیم که حتماً با کارشناسان ما تماس بگیرید تا اطلاعات کاملی در اختیار شما قرار دهند.

فرآوری: ردنا (ادیان نیوز)