کابالا بازی در ویترین!

به گزارش ردنا (ادیان‌ نیوز)، نامش«زوهر» بوده و ظاهرا کتاب مهمی است برای یهودیان. آنقدر که یکی از خاخام‌های یهود درباره اش مفصل توضیحاتی بنویسد و سایت وزارت امور خارجه اسرائیل یا به عبارت درست تر، رژیم اشغالگر قدس هم درباره آن توضیحاتی منتشر کند. اگر درباره اش جست و جو کنید درباره نگارش آن با افسانه‌هایی شبیه آنچه اسرائیلیات می نامیم، روبه رو می شوید. زوهر بنیادی‌ترین کتاب ادبیات تفکر عرفانی کابالا یا قبالاست که ابتدا به زبان آرامی یا عبری نوشته شده و بعدتر طی قرون متمادی به زبان‌های دیگر هم ترجمه شده است، گزیده ای از آن هم بیش از یک سال پیش از سوی انتشارات علمی -فرهنگی و به قلم گرشوم‌گرهارد شولم و با ترجمه هما شهرام‌بخت در ایران منتشر شده است.

هر چند زوهر در زمان نشر در ایران حاشیه ای نداشته، اما این روزها سایت‌های خبری مختلفی به آن پرداخته و درباره‌اش می نویسند. همین موضوع موجب شد با حجت الاسلام حمیدرضا مظاهری سیف، پژوهشگر حوزه ادیان و فرقه‌ها حرف زده و تمام حواشی و اتفاقات پیش آمده برای زوهر که در ایران با عنوان «زوهر کتاب روشنایی» لزوم ترجمه اش در ایران و دیگر سوالات مربوط به آن را مطرح کنیم. اگر می خواهید بدانید زوهر چرا به ایران آمده، کتاب منتشر شده دربردارنده چه موضوعاتی است و احتمالا در آینده چه اتفاقاتی را رقم خواهد زد، ادامه گزارش را بخوانید.

لازم بود ترجمه شود؟

بخواهیم یا نخواهیم «زوهر» فارغ از نقد به عملکرد وزارت ارشاد و انتخاب‌های ناشرش در دسترس است و هر که بخواهد، می تواند بخواندش. حالا می توان این سوال مهم را مطرح کرد که واقعا نیازی به انتشارش در ایران بوده است یا نه؟ این سوالی است که با حجت الاسلام حمیدرضا مظاهری سیف پژوهشگر حوزه ادیان و عرفان مطرح کردیم و از او خواستیم درباره اش توضیح دهد. او در این باره به جام‌جممی‌گوید: «زوهر» کتاب مهمی بوده و در جریان عرفان یهود نقش تعیین کننده ای دارد، بنابراین منبع خوبی برای پژوهشگران این حوزه و مخاطبان خاص است.

این پژوهشگر ادامه می دهد: در شکل گیری دوره رنسانس در اروپا فرهنگ، علوم اسلامی و ترجمه متون علمی جهان اسلام تاثیر فراوانی داشته اند، برخی جریان‌ها معتقدند کتاب زوهر و اندیشه‌های کابالیستی هم توانسته در جریان تغییرات این دوره و تحولات فکری جامعه غرب تاثیرگذار باشد. بنابراین کتاب مورد بحث اثر مهمی است و انتشار آن مانند هر اثر دیگری که در تاریخ اندیشه بشر نقش داشته، لازم است.

کتابی برای خواص، ترجمه ای برای عوام

پس انتشار «زوهر» در ایران باید انجام می شد، اما آنچه اکنون منتشر شده نیاز پژوهشی اهل فن و اساتید و دانشجویان رشته‌های دین شناسی، عرفان و فلسفه را تأمین می کند؟ حجت الاسلام مظاهری سیف برای پاسخ به این سوال مهم، به بررسی ترجمه ای که از کتاب «زوهر» توسط انتشارات علمی و فرهنگی روانه بازار کتاب شده پرداخته و این‌طور توضیح می دهد: کتاب زوهر مهم است و تاکید می کنم ترجمه چنین کتابی برای مخاطبین خاص کار ارزشمندی است. اما آنچه که انتشارات علمی و فرهنگی منتشر کرده، یک کتاب گزینش شده است. کتابی که بخش‌هایی از زوهر را به‌صورتی جذاب و برای مخاطب عام منتشر کرده است.  در این ترجمه اثر شایسته‌ای از پیچیدگی‌های دقیق فلسفی و نمادپردازی‌های رازآمیز زوهر نیست.

او در انتقاد به این شیوه انتشار زوهر در ایران می‌گوید: علاوه بر این، کتاب بدون هیچ گونه توضیح و نقد و بررسی در پاورقی،  مقدمه یا موخره به‌طور عریان منتشر شده و خطای دوم اینجا اتفاق افتاده است. ضمن این‌که می بینیم بسیاری از مباحث مهمی که در اصل کتاب «زوهر» آمده، در این گزیده کمرنگ بوده یا به‌صورت دستکاری شده ترجمه شده است.

«زوهر» جادوگری است؟

«زوهر» را می توان از طریق خرید اینترنتی روی سایت انتشارات و برخی سایت‌های دیگر سفارش داد، در کتابفروشی‌ها هم پیدا می شود. آن هم در حالی که برخی سایت‌ها آن را کتابی پر از آموزه‌های جادوگری معرفی کرده اند. شاید همین موضوع هم مخاطب عام را سمت خواندنش بکشاند و عنوان جادوگری برای فروش کتاب هم جادو کند! وقتی این موارد را با حجت الاسلام مظاهری سیف مطرح می کنم، به نکته جالبی اشاره کرده و می‌گوید: انتشار «زوهر» در ایران به بیش از یک سال پیش برمی‌گردد، زمانی که من کتاب را تهیه کرده و خواندم هیچ حاشیه و سر و صدایی نبود و به همین علت هم مطرح شدن ناگهانی آن با گذشت بیش از یک سال از انتشار کتاب برایم عجیب است. تصور می کنم حاشیه‌های ایجاد شده برای کتاب عمدی بوده و نوعی تبلیغ است تا مسأله فروش نرفتن کتاب را حل کند.

اگر کمی بگردید و با فهرست کوچکی از کتاب‌های دیگری روبه رو شوید که قبل تر در این باره منتشر شده اند، احتمالا شما هم به این موضوع بیشتر فکر خواهید کرد که واقعا بعد از یک سال چه اتفاقی افتاده که همه یادشان آمده «زوهر» یک سال پیش منتشر شده است!

این پژوهشگر سپس به وجود جادوگری در «زوهر» پرداخته و اظهار می کند: این‌که شالوده کابالیسم بر جادوگری استوار است، از مسلمات تاریخ یهود است و  گرشوم شولم در کتاب جریانات بزرگ عرفان یهودی به این موضوع تصریح کرده است.

اما کتابی که اکنون در بازار نشر ایران موجود است، چیزی از این ویژگی‌ها و شاخصه‌های زوهر را نشان می دهد؟ آن‌طور که  حجت الاسلام مظاهری سیف می‌گوید، در کتاب ارائه شده با یک ترجمه دقیق و کامل از «زوهر» روبه رو نیستیم. ممکن است  این بخش‌ها حذف شده باشند. حتی اگر بخش‌های دربردارنده آموزه‌های جادوگری در کتاب موجود باشد هم توضیحی درباره شان ارائه نشده و مخاطب با اثر مثل یک کتاب فلسفی برخورد می کند، یعنی ممکن است اصلا متوجه نشود بحثی در علوم جادوگری مطرح شده. جادوگری زبانی نمادین و رازآمیز دارد و کسی که این راز و رمز را نداند، نمی تواند به فنون و اسرار جادوگری نهفته در آن پی ببرد. البته این بیان بنده نباید سبب شود که فراموش کنیم بخش زیادی از ادعاها و امور جادوگری موهوم و بی اساس است.

کتابی برای محافل زیرزمینی؟

کتاب گزینش شده، از مباحث مطروحه رمزگشایی نشده و توضیحی هم درباره شان موجود نیست. با همه این موارد آیا حضورش در بازار نشر و مطالعه آن خطری برای جامعه دارد؟ حجت الاسلام مظاهری سیف هر چند معتقد است، خواندن کتاب به خودی خود اثر منفی ندارد اما می‌گوید در شرایط و به شیوه ای وارد ایران شده که باید ماجرا را از ابعاد مختلفی بررسی کرد.

این پژوهشگر فرق و ادیان می‌گوید: بر اساس تجربه موضوع را از بعد دیگری هم نگاه می کنم، انتشار این کتاب در ایران و انتخابش از میان  گزیده‌های مختلفی که به زبان انگلیسی از «زوهر» نوشته شده اند، می تواند ذهن ما را به موضوعات دیگری مشغول کند. به نظر من کسانی که کتاب را انتخاب و ترجمه کرده اند، در ادامه محافل خوانش و تدریس آن را شکل می دهند.  در جریان‌های مختلف انحرافی و عرفان‌های کاذب دیده‌ایم که یک کتاب سرشاخه ای شده برای جذب افراد به محافل شبه عرفانی کاذب و بعد هم انتشار کتاب‌ها،  جلسات آموزشی و برنامه‌های دیگری که جریان مورد نظر را در جامعه شکل می‌دهد و آسیب‌های بسیاری را ایجاد می‌کند.

منبع: جام جم