دینداری مجازی چه پیامدهایی در پی دارد؟

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، عباس اشرفی، دانشیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی، در وبینار علمی «دینداری در عصر دیجیتال»، اظهار کرد: عنوان ارائه من «دانشکده‌های الهیات و دینداری در فضای مجازی» است. بخش اول صحبت من بیان مسئله است. اصلاً باید ببینیم مسئله ما در مواجهه دین و دینداری با فضای مجازی چیست؟ دو مواجهه در این زمینه صورت گرفته است که اول مواجهه‎ای بوده که دین با رسانه، فضای مجازی و فضای آنلاین صورت داده و آن را به عنوان یک ابزار در نظر گرفته است و به همین دلیل همه ادیان، از این ابزار یعنی رسانه دینی، فضای مجازی دینی، تلویزیون و رادیوی دینی استفاده کرده‌اند، اما بنده می‌خواهم در مورد آنها که شبکه هستند، صحبت کنم. در اینجا مراجع دینی هستند که حرف می‌زنند؛ یعنی همان دینِ نهادی و رسمی ابزار سخن گفتن خود را به جای سنتی، ابزارهای جدید قرار داده است.

وی افزود: مواجهه دیگر این است که خود این شبکه‌ها آفرینش دارند، یعنی تولید می‌کنند. در مواجهه دین و فضای جدید یعنی فضای دیجیتال، آفرینشی از سوی این فضا ایجاد شد، بنابراین یک دین مجازی ایجاد کرد. پس یک دین حقیقی وجود دارد که مراجع دینی و نهادهای رسمی می‌گویند و دین مجازی هم دین ساخته شده است. سؤال بنده این است که دانشکده‌های الهیات در مقابل این نوع دوم یعنی دین آنلاین باید چه اقداماتی انجام دهند؟

اشرفی ادامه داد: در اینجا باید ویژگی‌های دینداری آنلاین را توضیح دهیم. در این نوع دینداری شاهد دینداری فرازمانی، فرامکانی، دسترسی آسان، سریع، ارزان، اطلاعات زیاد، متنوع و خودمرجعی هستیم. در واقع خود شخص می‌تواند مرجع دینی و خودش تولیدکننده باشد. در اینجا افرادی را داریم که می‌توانند در یک هفته مجتهد شوند که البته این صرفاً یک احساس اجتهاد است. در دینداری آنلاین نوعی از خودمرجعی وجود دارد که هرکس تبدیل به یک مرجع می‌شود.

دانشیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: مشکل عمده‌ای که اینجا پیش می‌آید، این است که در مقابل این تغییرات افراد مختلف به گونه‌ای برخورد می‌کنند که معانی جدیدی تولید می‎شود، بنابراین در تحقیقاتی که صورت گرفته، دین‌ها در یک زبان خاص شکل می‌گیرند. مثلاً در فضای فرانسه دین آنلاین مسیحیت ساخته می‌شود. یکی از پیامدهایی که این دینداری دارد، حذف منابع اصیل دینی است، چراکه در اینجا عالم پنداری صورت می‌گیرد و هرکس در بیرون نتوانست مرجع شود، در اینجا احساس اجتهاد می‌کند و در واقع با عالم‌پنداری اشخاص و همه‌چیزدانی مواجه هستیم. در اینجا افراد در فهم دین خودبسنده می‌شوند. از سوی دیگر به جای هویت جمعی دینی داشتن به سمت هویت فردی دینی می‎رویم. دین در فضای مجازی سکولار می‌شود و این آسیبی برای دینداران واقعی است، چراکه دین شخصی شده است.

وی گفت: حال سؤال این است که آیا می‌توان این را دین نامید‌؟ معتقدم این دین نیست، چراکه دین باید هویت جمعی ایجاد کند. امت بودن در اسلام از شروط است. در دین شبکه‌ای، دین پاره پاره و تکه تکه شده و این تکه‌ها برجسته می‌شود. به عبارتی دیگر باید بگوییم در این فضای جدید، معنویت‌گرایی جای دین را می‌گیرد و البته بعد از مدتی ممکن است دین آنلاین و حسی، تضعیف شود و اینجاست که اگر الهیات را مواجهه عقلانی با این مسائل بدانیم، باید دانشکده‌های الهیات با این مسائل مرتبط با دینداری جدید مواجه شوند.

دانشیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی در پایان اظهار کرد: پیشنهادات بنده این است که به جای رفتن به سمت ایجاد رشته، گرایش‌هایی را برای مواجهه با دینداری جدید ایجاد کنیم. یا اینکه کرسی‌هایی برای پاسخگویی به مسائل روز در این زمینه اختصاص دهیم.

منبع: ایکنا