از بهره گیری آمریکا و اسرائیل از دیپلماسی دینی برای تفرقه تا غفلت ایران
همایش دیپلماسی حج و زیارت برگزار و در آن به موضوعات مختلفی از جمله استفاده آمریکا و اسرائیل از دیپلماسی دینی، تأکید بر لزوم استفاده از طرفیت رسانه و ابعاد جامعه‌شناسی حج و زیارت و غفلت ایران از ظرفیت‌های حج و زیارت و دیپلماسی دینی پرداخته شد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، همایش بین‌المللی دیپلماسی حج و زیارت، با حضور حجج اسلام والمسلمین عبدالفتاح نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت، سیدابوالحسن نواب؛ رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب و عابد اکبری؛ رئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌الملل ابرار معاصر، علی‌اکبر ضیایی، رئیس پژوهشکده حج و زیارت همچنین با قرائت پیام وزیر امور مذهبی پاکستان و دبیرکل مجلس اعلای شیعیان لبنان برگزار شد.
علی‌اکبر ضیایی، رئیس پژوهشکده حج و زیارت در سخنان کوتاهی در این مراسم با اشاره به اقدامات ناجوانمردانه صهیونیست‌ها در وارونه جلوه دادن حقایق، گفت: صهیونیست‌ها در تلاش هستند تا با دیپلماسی به کشورها القاء کنند که اسرائیل با کشورهای اسلامی مشکلی ندارد فقط جمهوری اسلامی ایران است که با مجموعه امت اسلامی و پیروان ادیان دیگر مانند یهودیان ناسازگار است.
وی افزود: تلاش دیپلماسی دینی ما برای خنثی کردن این مسئله باید این باشد که به دنیا تفهیم کنیم ایرانیان بودند که یهودیان را نجات دادند همچنین مردم ایران با یهودیان مشکلی ندارند بلکه با صهیونیست‌ها و جریان مخرب در اسرائیل مخالف هستند. یهودیان در ایران آزاد هستند و حتی در کسوت نمایندگی مجلس فعالیت می‌کنند و برای خود فعالیت آزاد مذهبی و کنیسه دارند ولی متأسفانه در معرفی این مسئله حرکتی از جانب ما صورت نگرفته است.
ضیایی بیان کرد: در مورد رفتار دیپلماسی دینی آمریکا هم این بحث وجود دارد و آنها از این ظرفیت برای تاثیرگذاری بر مسلمین سود می‌برند؛ یکی از افراد اخوان المسلمین می‌گفت آمریکا همانند ایران در برخی کشورهای آفریقایی اقدام به افطاری دادن می‌کند یعنی متوجه دیپلماسی فرهنگی و دینی شده‌اند؛ ضمن اینکه برخی مراکز غربی تحقیقاتی در مورد حج و کارکردهای آن راه انداخته‌اند.
رئیس پژوهشکده حج و زیارت با تاکید بر استفاده از ظرفیت‌های دینی در ادیان توحیدی و غیرتوحیدی دیگر، اظهار کرد: در برخی کشورها مانند فرقه جهانی بکتاشی‌ها روز نوروز را مصادف با روز ولایت امام علی(ع) جشن می‌گیرند و همین موضوع می‌تواند زمینه همراهی بیشتر با ایرانیان را ایجاد کند.
وی اضافه کرد: بنده مدتی با رهبر بکتاشی‌ها ارتباط و دیدارهایی داشتم ولی سفیر آمریکا که شهره به فساد اخلاقی هم داشت روزانه به دیدار این فرد می‌رفت و تمامی فعالیت‌های او را رصد می‌کرد و این حرکتی است که آمریکا در سراسر دنیا به عنوان دیپلماسی دینی شروع کرده است.
ضیایی اضافه کرد: مراکز علمی برخی کشورها مانند؛ آلمان هم نقش واسطه‌گری برای اسرائیل بازی می‌کنند و از داخل ایران و عراق اطلاعات جمع‌آوری و محصول آن را در اختیار اسرائیل قرار می‌دهند تا از آن استفاده کنند.
همچنین عابد اکبری، رئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌الملل ابرار معاصر تهران هم در سخنانی با بیان اینکه در دیپلماسی عمومی، شناخت ظرفیت‌ها بسیار مهم است، گفت: متاسفانه دستگاه دیپلماسی ایران با همه شقوق آن یعنی اعم از مجموعه وزارت خارجه و بخش‌های دیگر، دچار غفلت تاریخی شده و آن عدم درک درست و صحیح از ظرفیت‌های دیپلماسی عمومی و دیپلماسی دینی است.
وی افزود: یکی از این موضوعات مهم عرصه فرهنگ به مفهوم عام آن است که زیارت و مباحث پیرامونی آن هم در ذیل این عرصه قرار دارد و دارای بنیاد و ریشه فرهنگی است و در حقیقت کارکرد این همایش تبیین و روشن کردن ابعاد این مفهوم است.
اکبری با بیان اینکه متاسفانه ما با روشن نشدن ابعاد و چارچوب موضوعاتی که قرار است برای آن برنامه‌ریزی شود روبرو هستیم، تصریح کرد: مثلا رهبر معظم انقلاب مسائلی چون اقتصاد مقاومتی و نفوذ و … را مطرح می‌کنند و همه رسانه‌ها دولت به آن می‌پردازند ولی اقدام خاصی در راستای پیاده‌سازی این مفاهیم ندارند.
وی افزود: کارکرد اصلی پژوهشکده حج و زیارت تبیین و تفهیم همین موضوعات است و بنا داریم گامی برای روشن کردن یکی از این مفاهیم یعنی بحث دیپلماسی عمومی حج برداریم.
ظرفیت‌های مغفول در دیپلماسی عمومی
عابدی بیان کرد: درست است دیپلماسی کار دولت‌ها است ولی در برخی مفاهیم و روش‌ها باید تجدیدنظر کنیم؛ مثلا تعداد سفرهای دیپلماتیکی که وزارت خارجه هماهنگ می‌کند بسیار کمتر از سفرهایی است که وزارت ورزش هماهنگ می‌کند. پس ورزش پررنگ تر از دستگاه دیپلماسی می‌تواند نماینده ایران در مجامع جهانی باشد.
رئیس مؤسسه ابرار با بیان اینکه ظرفیت زیارت هم به مراتب بیشتر است زیرا ما با حجم گسترده‌تری از افراد در اینجا روبرو هستیم؛ اظهار کرد: متولیان بحث زیارت باید از این ظرفیت برای معرفی گفتمان و ایده‌های خود بهره ببرند؛ متاسفانه فارغ از اینکه دستگاه دیپلماسی چقدر از ظرفیت اماکن زیارتی استفاده می‌کند، در خود این زیارتگاه‌ها مانند حرم حضرت معصومه(س) و امام رضا(ع) هم مشکلاتی در این مسیر داریم و از ظرفیت‌های بین‌المللی برای معرفی گفتمان انقلاب و شیعه به خوبی استفاده نشده است.
ماجرای جان کری و دیپلماسی دینی
همچنین محمدتقی کمره‌ای از محققان و پژوهشگران عرصه زیارت گفت: جان کری در دوره گذشته که مسئول وزارت خارجه آمریکا بود کتابی درباره دیپلماسی دینی نوشته و نهادهای مرتبط در آمریکا را توبیخ می‌کند که چرا از این ظرفیت برای پیشبرد سیاست‌های این کشور در دنیا استفاده نمی‌کنند.
وی افزود: صهیونیست‌ها هم تحقیقات و هزینه‌های زیادی در این راه صرف می‌کنند ولی متاسفانه ما در جمهوری اسلامی در این عرصه عقب و حتی بی توجه هستیم.
اختلافات مذهبی؛ ریشه عقب ماندگی جوامع اسلامی
در ادامه محمد حقی، استاد جامعه المصطفی در سخنانی، گفت: یکی از بزرگترین مشکلات در جهان اسلام تفرقه و اختلاف فرقه‌ای و مذهبی است که باعث ضعف و عقب ماندگی و مشکلات متعدد جهان اسلام شده و دشمنان هم همواره از این تفرقه بهره برده‌اند، به اختلافات دامن زده و آن را تقویت کرده‌اند در حالی که قرآن کریم بر وحدت تاکید ویژه دارد.
وی با بیان اینکه حج ظرفیت زیادی برای پیوند امت اسلامی و وحدت دارد، افزود: بحث در همگرایی تاکید بر نقاط مشترک و پرهیز از نقاط اختلافی است که همواره امام و مقام معظم رهبری هم بر مبنای قرآن و روایات بر آن تاکید فرموده‌اند بنابراین هدف از وحدت سنی کردن شیعه و بالعکس نیست.
حقی بیان کرد: اگر آثار نوشتاری و شفاهی رهبری و امام را مطالعه کنیم تفرقه را بزرگترین معضل جهان اسلام و ریشه همه گرفتاری‌های جوامع اسلامی می‌دانند؛ ایشان فرموده‌اند که اساس همه بدبختی ها و عقب ماندگی‌ها همین اختلافات است؛ حتی از بین رفتن ایمان فردی، سلطه و نابودی جوامع اسلامی هم ریشه در همین اختلافات دارد و اگر این تفرقه رفع شود هیچ قدرتی نمی‌تواند با دنیای اسلام مقابله کند.
وی با تاکید بر اینکه امام و رهبری به وحدت اعتقاد داشتند و عملشان هم بر همین منوال بوده است، اضافه کرد: حج در قبل از انقلاب عمدتا بعد زیارتی و عبادی داشت ولی بعد از انقلاب با تاکیدات امام و رهبری رنگ و بوی سیاسی و اجتماعی بیشتری گرفته است به همین دلیل مقام معظم رهبری حج را مظهر عظمت و قدرت و وحدت می‌دانند.
حقی با تصریح بر اینکه حج هم در عرصه دیپلماسی رسمی و هم عمومی ظرفیت خوبی برای وحدت‌آفرینی دارد، بیان کرد: حج باعث آگاهی مسلمین از وضعیت یکدیگر و تقویت اخوت و برادری و زمینه‌سازی برای امت واحده اسلامی می‌شود لذا امام بر استفاده از ظرفیت‌های حج تاکید دارند.
وی تاکید کرد: یکی از مهمات فلسفه حج ایجاد تفاهم و وحدت و برادری است و رهبری هم همیشه بر این موضوع تاکید داشته و دارند.
تاکید بر بررسی جنبه‌های جامعه شناسی حج و زیارت
در ادامه مسعود فکری، پژوهشگر و محقق با بیان اینکه دیپلماسی حج دارای فرصتها و تهدیدات است، گفت: عمده پژوهش‌های حوزه رفتار دینی، جنبه درون دینی دارد اما رویکرد دیگری که می‌تواند به ما کمک کند مطالعات برون دینی نسبت به آن موضوع است و آن بعد جامعه‌شناسی است که فیلسوفان دین بر می شمارند.
وی در تبیین مقولات جامعه‌شناسی دینی و جامعه شناسی دین اظهار کرد: در جامعه‌شناسی دینی با استفاده از مبانی دینی به مطالعه جامعه می‌پردازیم اما جامعه‌شناسی دین نوع دیگری است یعنی کارکرد دین در عرصه زیست گروهی مورد مطالعه قرار می‌گیرد که مطالعه فرادینی است و تاکید بر بعد دیپلماسی حج و زیارت در بعد اجتماعی دین قرار می‌گیرد.
فکری تصریح کرد: در قرآن مفهوم امت با مفهوم ناس به جهت هویت دینی تفاوت دارد و به عنوان مفهوم پایه مورد تاکید قرار گرفته است و مفهوم حج هم در نظریه کارکردهای اجتماعی قرار می گیرد، لذا ابتدا در دیپلماسی حج باید مؤلفه‌های این کنش اجتماعی را تحلیل کنیم که نخستین آن فراگیری است؛ حج حرکتی فراگیر و ماندگار و زایشی از دوره حضرت ابراهیم(ع) بوده است، دومین ویژگی آن هم آمیختگی ابعاد گوناگون در این رفتار دینی است.
فکری بیان کرد: اصالت‌مداری هم از دیگر ویژگی‌ها است یعنی حفظ شدن هویت برای عمل حج، انسان ۱۴۰۰ سال پیش وقتی در کنار پیامبر به حج می‌رفته است لباس خاصی می‌پوشید و رفتارهایی انجام می‌داد که سبب پیوستگی فرهنگ حج شده و امروز ما هم همان رفتارها را انجام می‌دهیم.
وی افزود: ویژگی دیگر در بعد اجتماعی حج این است که از جهت زمان، مکان و کنش وحدت دیده می‌شود و این وحدت همیشه زمینه هم‌افزایی است؛ اینکه در حج رفتارها و مکان و زمان مشترک و انرژی جمعی تولید می‌شود و همه اینها بازتولید سرمایه اجتماعی است.
لزوم بهره‌گیری از ظرفیت رسانه
فکری با تاکید بر استفاده از ظرفیت رسانه گفت: وقتی سخن از رسانه می‌گوییم انتقال پیام بین ارسال کننده و مخاطب است؛ لذا اگر بخواهیم برای مخاطبان حج که بعضا دارای تحصیلات عالیه هستند، تا افراد عادی تولید داشته باشیم باید رسانه‌های طبقه‌بندی داشته باشیم زیرا برای یک گروه طرح مسئله و واکاوی آن ضرورت است و برای برخی تبلیغ و تبیین ساده مطالب.
وی تاکید کرد: ما در رسانه در عالم غایب هستیم و در حج به شکل مضاعف؛ آنچه داشته‌های ما هست بسیار اندک است و امروزه رسانه‌های غیر مستقیم به شدت مؤثرتر از رسانه‌های مستقیم هستند.
فکری تصریح کرد: مطالعات مربوط به حج می‌تواند تبدیل به رشته علمی شود و کرسی‌های نظریه‌پردازی در باب حج به خصوص در قالب بورسیه‌های خاص شکل بگیرد؛ مثلا مطالعات تاثیر کلیسا در آفریقا و … به عنوان مطالعات موردی در حوزه دانش در غرب مورد استفاده است و ما هم می‌توانیم کارهای مشابه داشته باشیم.
سفر شخصیت‌های ۲۲ کشور به مشهد
همچنین رضا تقی‌زاده، محقق پژوهشکده حج و زیارت در مورد زیارت دولتمردان از حرم رضوی گفت: قدیمی‌ترین اسناد مربوط به شمس الملوک آقاخانی است که بعد از جریانات دوره قاجاریه به هندوستان مراجعه کرد و از آنجا درخواست داد تا به ایران آمده و به زیارت حضرت رضا(ع) مشرف شود.
وی با بیان اینکه سران ۲۲ کشور مسلمان و ۷۶ شخصیت مهم مانند پادشاه، رئیس جمهور و نخست وزیر و مقامات بلندپایه نظامی از این کشورها به مشهد مشرف شده‌اند، تصریح کرد: این شخصیت‌ها از کشورهای آذربایجان، ازبکستا، افغانستان، ترکیه، امارات، سوریه، اردن، کویت، مالزی، هندوستان و یمن و … به ایران آمده و به مشهد سفر کرده‌اند و بیشترین حضور از سوی مقامات پاکستان بوده زیرا ۱۸ شخصیت از این کشور به زیارت امام آمده‌اند.
تقی‌زاده بیان کرد: تصویر امان‌الله شاه در سال ۱۳۰۷ تصویر قدیمی‌ترین سفر یک شخصیت از کشورهای دیگر محسوب می‌شود، همچنین ظاهرشاه در سال ۱۳۲۶ به مشهد آمد و مبلغ ۵۰۰ دلار را به خدام حرم عطا کرد. یکی از وزرای دولت بحرین هم ده سال قبل به ایران آمد و به زیارت رفت و درخواست تسهیلات برای سرمایه‌گذاری در مشهد برای استحکام روابط میان ایران و بحرین کرد.
وی تاکید کرد: دستگاه دیپلماسی ما توجه کمی به مشهد و بحث زیارت دارد شهری که از ۲۲ کشور زائر دارد و یکی از مقامات پاکستان در سفر به این شهر به ریشه‌های تاریخی روابط ایران و این کشور تاکید کردو برخی مقامات این کشور ایران را کشور دوم خود می دانند ولی مسئولان ما کمتر به این مقوله توجه دارند.
این پژوهشگر تاکید کرد: زیارت ریشه‌دار است و به آسانی نمی‌توان آن را زیر سؤال برد بنابراین می‌تواند ظرفیت بسیار خوبی برای ارتباطات فرهنگی و علمی و هنری با جهانیان باشد به خصوص اینکه ظرفیت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد آستان قدس کمک بسیار بزرگی در این مسیر است.