درباره آیت‌الله عزیزالله خوشوقت؛ معلّم اخلاق و معرفت
آیت‌الله عزیزالله خوشوقت از عالمان برجسته و استادان بزرگ اخلاق به‌شمار می‌رفت که بصیرت او نسبت به جریانات سیاسی و ترفندهای دشمنان موجب شد تا وی همواره طرف مشورت و مشاوره بسیاری از شخصیت‌های سیاسی و نخبگان حوزه و دانشگاه باشد.
ردنا (ادیان نیوز)/ در همه ابعاد معارف اسلامی نظری، عملی و کاربردی دارای قدرت بالای اجتهاد بود. در معارف نظری مثل کلام، فلسفه، ادبیات، حدیث، لغت، صرف، نحو و منطق تبحر بسیار ویژه‌ای داشت. او آیت الله عزیزالله خوشوقت نام داشت؛ بزرگمردی که تبحرش در تفهیم صحیفه سجادیه و نهج‌البلاغه کم‌نظیر و در عرفان نظری صاحب‌نظر و در عرفان عملی صاحب سبک و در فقه مجتهد مسلم و دارای نوآوری بود. در تاریخ بسیار موشکافانه مسایل را بررسی و از جمله مجتهدانی به شمار می رفت که قرآن را بیان، تفسیر و مصداق‌یابی می‌کرد.
زندگینامه آیت الله خوشوقت
عزیزالله خوشوقت در ۱۳۰۵ خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود. او از همان دوران کودکی به تحصیل در علوم حوزوی پرداخت. شور و شوق آموختن معارف دینی و استفاده از عنایات خاصه کریمه اهل بیت(ع) سبب شد تا او به قم هجرت کند و از برکات حرم حضرت معصومه(س) و هفت سال تلمذ و شاگردی حضرت امام (ره) در مباحث خارج فقه و اصول و استفاده از درس خارج فقه مرجع عالیقدر آیت الله بروجردی و هم نشینی با شهید محراب آیت الله صدوقی بهره گیرد. او حکمت و فلسفه را نیز در محضر مفسر کبیر قرآن، عالم ربانی علامه طباطبایی آموخت. آیت الله خوشوقت در محضر علامه طباطبایی با حـکمت مـشأ و مـتعالیه مأنوس شد. وی نخستین کتاب عرفانی را نزد علامه خواند. این مـحفل در برخی شب ها بر اساس متن کتاب تمهید القواعد صورت مـی‌گرفت که شـاگردان گزیده از جمله آیت الله خوشوقت در آن حضور می‌یافتند.
آیت الله خوشوقت به درس اخلاقی علامه هم چنین اشاره دارد: «درس اخلاق ایشان، خصوصی بود و تعداد اندکی در آن حضور می‌یافتند. در این درس عرفان، مساله تزکیه، تهذیب نفس و سیر و سلوک مـطرح بـود.»
آیت الله خوشوقت اعتقاد داشت، تأثیرگذارترین اسـتادش، علامه طباطبایی بود. به گفته وی، علامه در این محافل، بر ۲ شرط اساسی با عنوان ترک گناه و عمل به فرایض، برای اصلاح نفس و سـلوک مـعنوی تأکید می‌کرد.
آیت الله خوشوقت در ۱۳۳۷ خورشیدی بعد از ۱۲ سال تحصیل در حوزه علمیه قم و فراگیری علوم عقلی و نقلی و آشنایی بـا لطایف حکمت، اخلاق و عرفان و قرار گرفتن در مسیر سلوکی ملکوتی و نائل شـدن بـه مقام والای اجتهاد به تهران بازگشت. برخی منابع خاطرنشان ساخته‌اند، او بنا به توصیه امام خمینی(ره) به زادگاه خـود آمد تا به ترویج معارف اسلامی بپردازد و در سازندگی معنوی و اخلاقی انسان های تشنه مکارم اخـلاقی بکوشد. اقامت در تهران، برپایی نماز جماعت، تربیت طلاب و فضلای حوزه حوزه علمیه، درس اخلاق و توجه به خواسته ها و حاجات مردم، انس با جوانان، بسیجیان و رزمندگان، خانواده های شهدا در طول بیش از ۴۰ سال از وی چهره ای دوست داشتنی و مردمی ساخت.
آنها که او را از نزدیک می شناسند یا وصف حال او را شنیده اند، صبر و حوصله و سعه صدر کم نظیرشان را در برخورد با مردم می ستایند. اصرار فراوان شهید آیت الله قدوسی جهت بازگرداندن وی به قم و برپایی کرسی درس اخلاق و تربیت طلاب فاضل حاکی از مراتب معنوی او بود.
فعالیت های آیت الله خوشوقت در دوران شکوهمند انقلاب اسلامی
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در حکمی از طرف امام خمینی (ره) به عنوان نماینده ویژه ایشان در ستاد انقلاب فرهنگی منصوب شد و از آن پس نیز بیشتر در زمینه های فرهنگی و ارشاد و هدایت جوانان و تربیت فضلای حوزه علمیه و دانشجویان مستعد ایفای وظیفه کرد. تاکید نسبت به آراء و اندیشه های امام راحل، حمایت و پشتیبانی از مواضع و دیدگاه های مقام معظم رهبری از وی چهره ای محکم و انقلابی ساخت.
بصیرت او نسبت به جریانات سیاسی و ترفندهای دشمنان موجب شد تا او مورد مشورت بسیاری از شخصیت های سیاسی و نخبگان حوزه و دانشگاه باشد. دوری از ظواهر مادی و دنیایی و تاکید بر ساده زیستی و مردمداری و ارتباطات بی تکلف مردم با او از جمله ویژگی هایی بود که موجب توجه ارادتمندان و جوانان به این شخصیت اخلاقی می شد.
در سنگر مسجد
از مزایای برنامه‌های ترویجی آیت الله خـوشوقت این بود که مسجد را پایگاه فعالیت های تبلیغی، آموزشی و تربیتی خود قرار دهد. او ضمن پاسـخ بـه پرسش های اعتقادی و شرعی، خود را مـوظف می‌دید تا تبلیغات دشمنان را که علیه دیانت و اهل علم و تقوا صورت می‌گرفت، خنثی کند. وی با دلایل استوار و روشن، ادعاهای ساواک را بی‌اثر می‌ساخت.
آیت الله خوشوقت، یکی از محورهای حوزه علمیه تهران به شمار می‌آمد و مقید بود به تدریس و تربیت جوانان بپردازد و با وجود دعوت ها و اصرارهای زیادی که علمای قم از ایشان داشـتند، او از پذیرش آنها امتناع می‌کرد و حضور در تهران را برای خویش، تکلیف شرعی تلقی می‌کرد.
ابعاد توانایی های علمی، فکری
آیت الله خوشوقت از چهره‌های نورانی مـعاصر بود که به لحاظ علمی و عملی، جزو قله‌های فرزانگی و فضیلت در جامعه اسلامی و شیعی به شمار مـی‌آمد زیرا در بعد معارف نقلی، حکمت نظری و عملی و مبانی دانش های عرفانی، اخلاقی و عرفان کاربردی، برجستگی داشت.
آیت الله خوشوقت ضمن اینکه با اصول و مبانی اعتقادی، فقهی و اجتماعی آشنا بود در شناخت افراد، پیچ و خم های فرقه‌ای، سیاسی و حزبی نیز تبحر بی نظیری داشت.
از جنبه‌های ارزشمند در سـیره علمی و معرفتی آیت الله خوشوقت، برداشت های تفسیری او از آیات قرآن بود.
همچنین ترجمه و توضیحات درباره صـحیفه سجادیه با اشراف آیت الله خوشوقت بارها به وسیله آیت الله صفایی بوشهری، چاپ شده است. او رمز موفقیت خود را در پیمودن مسیرهای علمی و عرفانی، فضای معنوی حوزه علمیه قم، معرفی کرده است: «رمز موفقیت من آن چـیزهایی بـود که از قم آورده بودم. این موضوع باعث شد که در تمامی سنگرهای فرهنگی، فردی، اجـتماعی و سیاسی، مجهز باشم. ذخیره قم زیاد است، باید کشف کرد، رشد معنوی و خیر دنیوی و اخروی در قم هست، اگر کسی درسـت پیدا کند تا آخر عمر بیمه است؛ مثل امام خمینی(ره) که هیچ عاملی نتوانست، او را از راه حق برگرداند. اگر ایشان در قم نبود، قادر نبود این‌گونه تحول و انقلابی به وجود آورد.»
او راه خـنثی کردن نقشه‌های دشمن، درست عمل کردن به دستورهای دینی و شرعی می دانست و معتقد بود تا زمانی که دین در جامعه حاکم است نباید نگران توطئه های استکباری باشیم. دیانت، مقدمات رشد اقتصادی و اجتماعی را نیز فراهم می‌کند و استقلال علمی و فکری را ضامن می‌گردد. دین، جامعیت دارد و جواب گوی احتیاجات هر عصری اسـت. ما از فراز دین به سیاست نگاه می‌کنیم و قیام اسلامی با هدایت امام خمینی(ره) از وقتی آغاز شد که رژیم استبدادی پهلوی، اسلام زدایی و مخالفت با موازین دینی را در برنامه خود قرار داد.
آیت الله خوشوقت مـعتقد بود، فردی که می‌خواهد مسایل اسلامی را در جامعه اجرا کند، باید مرجعیت دینی داشته باشد. به باور آیت الله خـوشوقت، دوام اسلام در زمان غیبت امام معصوم(ع) به نظامی است که در صدر آن ولی فقیه قرار دارد که ناظر بر اجرای احکامی اسـت و علاوه بر مقام فقاهت و اجتهاد در تمام شـئون کشـوری باید مقاوم و شـجاع، مدیر و مدبر باشد و اینکه فقیهی عالم به دستورهای دینی و برخوردار از تقوا و عدالت، شایسته حاکمیت اسلامی است، یک موضوع عقلی به شمار می رود.
آیت الله خوشوقت، جوانانی را تربیت کرد که فداکار، مبارز و حق‌جو بود؛ به همین دلیل عـوامل امـنیتی و کارگزاران رژیم پهلوی به فعالیت های وی حساسیت های ویژه‌ای داشتند. افرادی که افکار الحادی، مارکسیستی و توده‌ای نیز داشتند، می‌کوشیدند تا شبهه‌هایی به وجود آورند و جوانان را از محفل وی دور کنند اما دست‌پرورده‌های این مجتهد عـارف همگی انقلابی، علاقه‌مند و مجری فرامین امام خمینی(ره) و آماده فداکاری در جبهه‌ها و خدمت در نهادهای جوشیده از انقلاب اسلامی بودند. وی تصریح کرده است: «در ایام اختناق و حکومت طاغوت، مواظب بودم تا جـوانان بـه طرف آنان نروند، شبهات ایجـاد شـده را خنثی می‌کردم، باورمان این بود که از منظر دیانت، دستورات قرآن، پیامبر و ائمه هدی، حتی یک لحظه هم نباید شاه در رأس امور باشد؛ لذا اگر ادعایی می‌کردند، جواب می‌دادیم، تـخریب مـی‌کردیم کارهای خلاف آنان را افـشا مـی‌کردیم، مردم را نسبت به کارنامه سیاه آنان آگاه می‌نمودیم.»
او هر چند از نزدیک‌ترین افراد به امام راحل بود اما بعد از پیروزی انقلاب اسـلامی با آنکه مقام ها و مناصب متعددی به وی پیشنهاد شد، آنها را نـپذیرفت و تنها عـضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی را به عنوان نماینده امام(ره) در این شورا قبول کرد.
آیت الله خوشوقت در مسایل سیاسی روز، روحانی مطلع و در عین حال، صریح و صاحب‌نظر بود. موقعی که جنگ تحمیلی آغاز شد، برای تقویت روحیه رزمندگان، مکرر در جبهه‌های نبرد علیه متجاوزان، حـضور مـی‌یافت.
از عواملی که نشان می‌دهد آیت الله خوشوقت به مسایل جهان اسلام و تـشیع تـوجه داشت، تأسیس مؤسسه اطلس تاریخ شیعه تحت اشراف ایشان و به مدیریت ابوالفضل بنایی بود. کتاب اطلس تاریخی جهان اسلام که از آثار فاخر این مـؤسسه در حوزه تاریخ اسلام است با مقدمه آیت الله خـوشوقت انتشار یافت که در فرازی از این مقدمه آمده بود: «امروزه با گسترده شدن امکانات پژوهش در این زمـینه‌ها بستری بـرای اهـتمام بـیشتر به تاریخ پیشـوایان دینـی با پرداختن به قـرائن زمـانی و مکانی نزول قرآن و صدور روایات و نیز توجه ویژه به جغرافیای تاریخی این دوره فراهم شده است. طرح اطـلس تـاریخ اسلام بی‌تردید گامی بدیع و مؤثر در راسـتای تـحقق بخشیدن بـه انـتظارات مـوجود در این زمینه می‌تواند باشد.»
وی برپایه فراست ناشی از تزکیه، بصیرت سیاسی فـوق العـاده‌ای داشت، افراد و جریان ها را به لحاظ موضعگیری ها و سوابق و کارکردها می‌شناخت اما این آگاهی او مبتنی بر تقوای سیاسی بود و سیاست‌ورزی این فقیهِ زاهد، متدینانه بود.
پرواز به سوی ملکوت از کنار خانه خدا
آیت الله خوشوقت در ۱۳۹۱ خورشیدی برای برگزاری مناسک عمره مفرده رهـسپار مکه مکرمه شد و بعد از خاتمه اعمال عبادی، دچار اختلال در دستگاه تنفس شد و در بیمارستانی در مـکه بـستری شد. روند درمانشان طی بیش از۲ هفته، به گـونه‌ای پیش رفته بود که امکان انتقال وی بـه تهران مهیا نشد و سرانجام او در ۸۶ سالگی در دوم اسفند ۱۳۹۱ خورشیدی به سرای باقی کوچ کرد.