جایگاه نیکوکاری در زرتشت

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، چهاردهم اسفند ماه هر سال به عنوان جشن نیکوکاری نامگذاری شده است. این جشن در گاه شماری زرتشتی ‌که هر روز آن نامی برای خود دارند،”وَرَهرام”روز نام دارد. وَرَهرام نام یکی از روزهای خجسته در آیین زرتشتی و هنگامی است که در هر ماه زرتشتیان به نیایشگاهی که به نام شاورهرام ایزد نیز معروف گشته است رفته ضمن نیایش خداوند یکتا به داد و دهش نیز می پردازند. چهاردهم اسفند، آخرین روز ورهرام در هر سال است که روز نیکوکاری نیز نام گرفته است. داد و دهش در فرهنگ نیاکان ما از دیرباز جایگاه ویژه یی داشته است.

بینش اشوزرتشت بر مبنای نیکی و نیکوکاری استوار شده است. این آموزگار راستی از انسان ها می خواهد تا در زندگی دیگران نیز نقش سازنده و نیک داشته باشند و به همین روی در پیامش “خوشبختی را از آن کسی می داند که در پی خرسندی دیگران باشند.”

اشوزرتشت پیروانش را به یک پیشی جویی(مسابقه) و رقابت در نیکوکاری سفارش می کند: “…هر یک از شما، باید در کردار نیک از دیگری پیشی جوید و با این روش زندگی خود را خوش و خرم سازد”. گات ها، هات ۵۳، بند۵

در این بینش، انسان با پیمودن گاه های رازوزی(راه عرفان) بر آن است تا به خداوند نزدیک شود و با همین انگیزه باید برخی از ویژگی های پروردگار را در خود پرورش دهد. یکی از ویژگی های اهورایی، بخشندگی و داد و دهش بی پایان است.

از این رو، هر فرد نیز با پرداختن به نیکوکاری و داد و دهش که در بینش آموزگارش سفارش شده است، خشنودی اهورامزدا و روان آفرینش را فراهم خواهد کرد.

در پیام اشوزرتشت آمده است : “داد و دهش را که پسند اهورامزدا و از نیکوکاری است، از نیازمندان دریغ مدارید.”

از یکسو دهش و نیکوکاری در فرهنگ زرتشتی کاری از روی نظم و حساب است. زیرا دهشمند بایستی کردار نیک خود را برای ارزش آن انجام دهد و باور داشته باشد که این عمل در ساختار آفرینش لازم و همراهی با بخشش نیک اهورایی است. به عبارتی دیگر، دهشمند برای ارزش و جایگاه کار نیک باید به نیکی روی آورد و دهش او، برای خودنمایی و رسیدن به مقام و جایگاه مادی دیگری نباشد.

در سرود” اشم وهو” که یکی از سرودهای ارزشمند اوستا است(هات ۲۷ یسنا) آمده: اَشِم. وُهو. وَهیشتِم اَستی. اوشتا اَستی. اوشتا اهمایی. هیَت اَشایی. وَهیشتایی. اَشِم. برگردان آن:

اشویی(پیوستن به راستی ونیکوکاری) بهترین است. رسیدن به روشنایی و خوشبختی است. این خرسندی برای کسی است که برای ارزش اشویی نیکوکار گردد. انسان باید همراه با نظم اشا که هنجار و قانون جاودانه راستی در هستی است، همراه شود و در انجام نیکوکاری خود، تنها به پویندگی و بالندگی ارزش های انسانی چشم داشته باشد.

از سوی دیگر آیین زرتشت با دریوزگی و بیکاری مخالف است. او انسان های کاهل و کسانی که توانایی کار و کوشش دارند، ولی عادت به تنبلی کرده، ریاضت کشی و گدایی را برگزیده تا از دسترنج دیگران بهره مند شوند، نمی پسندد و یکی از روش های نیکوکاری را، ایجاد کار برای بیکاران می داند:

– “بیکاران را که اندام سالم دارند و توانایی انجام کار، به کار وادار سازید.”

– “به اندازه یی کار به نیازمندان رسانید، تا بیکار و بدکار نمانند.”

بزرگمهر، وزیر خردمند انوشیروان در نوشته خود “یادگار بزرگمهر” در ارزش نیکوکاری چنین می گوید: “چون دارایی گیتی، همه زودگذر و تباه شدنی و از میان رفتنی است، کسی که سزاوار داشتن است، یزدان با دهش نیکش بر او، فّر و بزرگی بخشد… توانگر گردد و از او کارهای بزرگ برآید. دارایی فراوان اندوزد، برترین جایگاه را گیرد و به بزرگی و شکوه رسد. او زندگیش دراز، فرزندش فراوان و نیکو، سخنش گیرا و دهش های نیکش به کار باشد.”

آذرباد مارا سپند، موبد دانشمند دوران ساسانی برای پسرش که زرتشت نام داشت اندرزهایی نوشت که بخشی از آن درباره نیکوکاری است:

“پسرم نیکوکار باش… تا آنجا که می توانی از دارایی ات، داد و دهش کن، دل را شاد ساز، تا یزدان نیکی تو را بیفزاید…”

“پسرم بشنو، تو را می گویم…

بهترین بخشش ها دانش و خرد است، زیرا دارایی و خواسته پایان پذیر است و دانش و خرد پایدار…

به کار نیک گرای؛ زیرا هر که نیکی کند پاداش نیک یابد.”

نیکو کاری و داد و دهش اکنون همانند گذشته در سنت و فرهنگ زرتشتیان به سه شیوه انجام می گیرد:

۱ – نیاز

۲ – اشوداد

۳ – گهنبار خوانی

در شیوه نیاز، نیکوکار نسبت به توان مالی خود به صورت نقدی یا به صورت فرآورده های خوراکی و پوشاکی، دهش خود را در اختیار سازمان ها و انجمن های خیریه قرار می دهد تا موبد یا سامانگر آگاه به خواسته جامعه آن را در اختیار نیازمندان قرار دهد. در این نگرش، دهشمندی به صورت همگانی انجام می گیرد و بیگمان موجب گداپروری و تنبلی بین نیازمندان نخواهد شد.

در روش اشوداد، دهشمندی با پرداخت پول و چیزهای جابه جا شدنی نیست. نیاکان ما هدایای خود را به صورت اشوداد(وقف) که شامل زمین، خانه یا کشتزار بوده در اختیار نیایشگاه و ارگان ها قرار می دادند تا گردانندگان این مراکز که کارشان ساماندهی به اشودادها بوده از بهره چنین دارایی هایی، برای سودرسانی به نیازمندان بهره گیرند.

گهنبار: برگزاری جشن هایی است که شش چَهره(نوبت) در سال برگزار می شود و هر چَهره پنج روز ادامه دارد. در روزهای ویژه گهنبار، هر زرتشتی نسبت به توانمندی مالی خود به داد و دهش می پردازد. در اینگونه نیکوکاری دهشمند با تهیه نان، خوراکی های سنتی، میوه های گوناگون، آجیل و خشکبار در خانه خود و یا در تالار یک نیایشگاه، با فراخوان همگانی، چشم به راه مهمانان است تا از خوان او بهره مند شوند و از خوراکی های سنتی و لُرک(آجیل گهنبار) که فراهم شده به نسبت مساوی بهره مند شوند. گاهنبار که گونه ای از جشن نیکوکاری است پیوسته با سرور و شادمانی همراه بوده و در آن نیازمند و بی نیاز در کنار یکدیگر باشنده بودند و از داد و دهش ها بهره می گرفتند.

پی نوشت:

۱. ستوت یسن، گاتهای اشوزرتشت و سرودهای وابسته به آن، علی اکبر جعفری، تهران انتشارات فروهر۱۳۵۹

۲. نیکوکاری، دادودهش در ایران باستان، برهان ابن یوسف، تهران، انتشارات فروهر ۱۳۵۷
اندرزنامه بزرگمهر حکیم، برگردان، دکتر فرهاد آبادانی

۳. اندرز آذرباد ماراسپندان، برگردان دکتر ماهیار نوابی

۴. Association d’Etude Mondiale du Zoroastrisme