نگاهی به گفت‌وگوهای دینی ایران و کلیسای ارتدکس روسیه
در کشور روسیه، مذهب ارتدکس یکی از اجزاء تشکیل دهنده هویت و فرهنگ و در نتیجه عاملی تأثیرگذار در سیاست است. از نظر تاریخی نیز کلیسا همواره متحد نزدیک دولت بوده و قبل از انقلاب بلشویکی(انقلاب اکتبر روسیه)، به مدت دو قرن به عنوان بازوی دولت عمل کرد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، از سال ۹۸۸ میلادی تاکنون مسیحیت ارتدکس به عنوان دینی سنتی و بخشی از فرهنگ در خاک روسیه به شمار می‌رود. در همین سال اولین کلیسای ارتدکس به نام «کلیسای واسیلی مقدس» در «کی‌یف»(پایتخت اوکراین و مرکز سلسله‌های پادشاه روس‌تبار) بنا شد. به همین دلیل، روسیه به شهر کی‌یف به عنوان یک منبع هویت می‌نگرد.
از اواخر قرن دهم میلادی، مسیحیت ارتدکس به هسته معنوی و اخلاقی جامعه تبدیل شد. در واقع مسیحیت ارتدکس بخش عمده‌ای از جهان‌بینی، شخصیت، سنت‌های فرهنگی، شیوه زندگی و اخلاق مردم روسیه را تشکیل داد. مسیحیت ارتدکس برای قرن‌ها، روابط اعضای خانواده با یکدیگر، زندگی روزمره، تنظیم روابط مردم روسیه با دولت و حتی قوانین روابط بین الملل را، تحت تأثیر خود قرار داد.
در حال حاضر مسیحیت ارتدکس مذهب رسمی کشور نیست اما برای روسیه به عنوان یک فرهنگ و سنت باقی مانده است؛ زیرا سنت‌های مذهبی ارتدکس در طول تاریخ روسیه حفظ شده‌اند و همانطور که اشاره شد تمام حوزه‌های زندگی روس‌ها از جمله قوانین، روابط، ادبیات، هنر و تاریخ را شامل می‌شود.
مسیحیت ارتدکس؛ نماد هویت ملی روسیه
برای بسیاری از شهروندان روسیه، مسیحیت ارتدکس بیش از آنکه معنی خداگرایی و خداپرستی داشته باشد، معنای فرهنگی دارد و نمادی از هویت ملی است، زیرا ارتدکس روسی برای مدت بیش از هزار سال دین تاریخی روسیه بوده است.
همچنین کلیسای ارتدوکس روسیه رهبری کلیساهای بلاروس، بخش هایی از اوکراین و چند کشور دیگر در قاره‌های اروپا، آمریکا و آسیا را بر عهده دارد.
کلیسای ارتدکس روسیه اعلام کرده است که نسبت مسیحیان ارتدوکس در کل جمعیت روسیه به ۷۰ تا ۸۰ درصد می‌رسد. در پاییز سال ۲۰۱۷ پاتریاک کریل(م. ۱۹۴۶) عالی‌ترین مقام کلیسای ارتدکس روسیه که در فوریه ۲۰۰۹ به این مقام منصوب شد، اعلام کرد که حدود ۷۵ درصد از روس‌ها خود را مسیحی می‌دانند. البته باید توجه داشت که کلیسای ارتدکس روسیه این آمار را براساس یک پژوهش علمی بیان نکرده است و طبق قوانین روسیه، نباید در سرشماری‌های رسمی هیچگونه سؤالی درباره دین افراد وجود داشته باشد. برای مثال در بند ۵ از ماده ۳ قانون ادیان روسیه آمده است که دولت روسیه دولتی سکولار است و هیچ دینی نمی‌تواند دین رسمی و اجباری باشد. از این رو بسیاری از برآوردها بر اساس تخمین است.
کلیسای ارتدکس روسیه پس از فروپاشی شوروی وارد مرحله جدیدی از دوران حیات خود شد. این فروپاشی از یک سو باعث تضعیف ارتباط این کلیسا با کلیساهای ارتدکس در کشورهای تازه استقلال یافته شد که تا حدی از اقتدار کلیسای روسیه کاست و از سوی دیگر فرصت‌ها و زمینه‌های بسیاری را فرا روی کلیسای ارتدکس قرار داد که به اقتدار آن کمک بسیاری کرد. در شرایط جدید مواردی چون جایگاه کلیسا در جامعه، ارتباط جامعه با کلیسا، روابط دولت و کلیسا، ارتباط کلیسا و جامعه اسلامی و ارتباطات بین‌المللی کلیسا دچار تحول شده است.
تاریخچه مناسبات کلیسای ارتدکس روسیه با ایران
تاریخ مناسبات این کلیسا با ایرانیان مسلمان به قرن ۱۶ میلادی و زمانی که اولین روحانیون کلیسای ارتدکس روس همزمان با ایجاد سفارت روس در تهران به ایران پا گذاشتند، باز می‌گردد. «ایروماناخ نیکیفور» اولین کشیشی بود که در قالب دیپلماتیک به ایران آمد. از سال ۱۷۳۰میلادی فعالیت دینی کشیشان روس در ایران رسما و به طور منظم آغاز شد. بدین شکل که در کنار سفارت و کنسولگریهای روسیه در برخی از شهرهای ایران اقدام به تأسیس کلیسای ارتدکس روس برای عبادت روس‌های مقیم ایران کردند و به آنان خدمات دینی ارائه می‌دادند. در این خصوص می‌توان کلیسای نیکلاس مقدس در تهران و معبدی را که در اصفهان و رشت در کنار کنسولگری دایر شده بود، نام برد. بدین شکل می‌توان گفت ارتباطات این کلیسا با ایرانیان مسلمان سابقه چهارصد ساله دارد. اما سابقه گفت‌وگوهای دینی و علمی این کلیسا و ایران در سه دهه گذشته رقم خورده است.
مرکز بین‌المللی گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و کلیسای ارتدکس روسیه از سال ۱۳۷۶ تاکنون یازده نشست دینی با هدف درک متقابل اسلام و مسیحیت ارتدوکس و توسعه ارتباط و همکاری میان ادیان در حل مسائل مشترک بشری با حضور شخصیت‌های بلندپایه در ایران و روسیه برگزار کرده‌اند.
اولین ارتباط بین این دو نهاد با سفر کشیش فئوفان به تهران در سال ۱۳۷۶ صورت پذیرفت و پس از آن متروپلیتن کریل برای یک دیدار دوستانه به تهران آمد و با مرحوم آیت‌الله محمدعلی تسخیری، رئیس وقت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی دیدار و گفت‌وگو کرد و بدین ترتیب گفت‌وگوهای دینی مشترک پایه‌گذاری شد. این گفت‌وگوها به نوبت هر دو سال یک بار در مسکو و تهران برگزار شد.
محورهای گفت‌وگو
موضوعات گفت‌وگوهای پیشین عبارت بودند از دین و صلح، صلح و عدالت از دیدگاه اندیشمندان مسلمان و مسیحی ارتدکس روسیه، نقش گفت‌وگوی ادیان در روابط بین‌الملل، ادیان و جهانی شدن، معادشناسی در اسلام و مسیحیت و تأثیر آن بر زندگی امروز، خدا و انسان در اسلام و مسیحیت، نقش دین در زندگی انسان و جامعه، دین و حقوق بشر، اهمیت و راه‌های تقویت همکاری و تفاهم بین اسلام و مسیحیت ارتدکس، نقش گفت‌وگو و همکاری اسلام و مسیحیت ارتدکس در تحقق صلح عادلانه و پایدار، ادیان و محیط زیست.
در هر دور از گفت‌وگوهای انجام شده، اندیشمندان و متخصصان تراز اول هر دو کشور به طور متوسط ۱۶ مقاله علمی و سخنرانی ارائه کرده و در مورد موضوع اجلاس به بحث و گفت‌وگو پرداخته و در پایان هر اجلاس بیانیه مشترکی صادر کرده‌اند.
همچنین مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و کلیسای ارتدکس روسیه برای آشنایی و درک متقابل و توسعه همکاریها در حوزه‌های مختلف برنامه‌هایی را در حاشیه هر اجلاس از جمله دیدار با مراجع دینی، بازدید از مراکز علمی و دینی و ارائه سخنرانی را تدارک دید.
به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، اهم مقالات و مباحث ارائه شده در این اجلاس‌ها به منظور بهره‌مندی مخاطبان و عموم علاقه‌مندان در قالب کتاب، مجموعه مقالات و نشریه «گفتگو» منتشر شده است. همچنین با شیوع جهانی ویروس کرونا دوازدهمین دور این گفت‌وگوها که قرار بود در مسکو برگزار شود، به تعویق افتاد.