جامعه در پساکرونا با افزایش مظاهر دینداری مواجه می‌شود
یک پژوهشگر قرآن و حدیث معتقد است؛ اگر به زور به یک نفر بگویید مسلمان شود ممکن است مسلمان شود اما در حقیقت به منزله باور به اسلام نیست چرا که دینداری امری قلبی است لذا معتقدم با توجه به این که قلوب در دوران کرونا به خاطر ابتلای بسیار زیاد به یک بلای همگانی آماده شده، بعد از کرونا مظاهر دینی افزایش پیدا کند.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد رکعی، پژوهشگر قرآن و حدیث، در گفت‌وگویی به بیان نکاتی درباره رابطه کرونا با دینداری پرداخت و اظهار کرد: در مورد تأثیر کرونا بر دینداری به راحتی نمی‌توان درباره آثار مثبت یا منفی صحبت کرد بلکه باید ابتدا تبیین کرد که مراد ما از دینداری چیست و چه مؤلفه‌هایی دارد و سپس تأثیر کرونا بر اجزای آن را بررسی کرد. دینداری را باید به دو بخش تقسیم کنیم؛ یک بخش از دینداری همان اعتقادات و باورهاست و در واقع یک بینش است همانند اینکه اعتقاد به خدا، معاد و روز واپسین داریم. این بخش بینشی دینداری است. نظرات مختلفی در این زمینه مطرح است، ولی به نظر من کرونا در مجموع در این بخش هیچ تأثیر منفی چندانی ندارد و حتی ممکن است تاثیر مثبت هم داشته باشد، به جهت اینکه فطرت انسان‌ها بر اثر سختی‌ها، گرفتاری‌ها و بلایا به شدت شکوفا می‌شود.
وی افزود: در چنین شرایطی بسیاری از افرادی که گرایش به دین هم نداشته‌اند وقتی در سختی‌ها قرار گرفته‌اند فطرتی که در وجود آنها وجود دارد بیدار شده لذا از این منظر کرونا تأثیر مثبت بر دینداری دارد و می‌تواند بسیاری از فطرت‌ها را برانگیزاند و این گرایش به دین را هم بیشتر و دین باوری و باورهای اصلی دین را تقویت کند. حتی در جنبه‌های اخلاقی دینداری همانند یاد مرگ هم می‌تواند مؤثر باشد چراکه بسیاری از ما انسان‌ها به دلیل مشغله‌هایی که داریم ممکن است از چنین مسائلی غفلت کنیم.
تأثیر مثبت کرونا در دینداری برخی افراد
نویسنده «معناشناسی مراتب معرفت در قرآن» تأکید کرد: این مسئله‌ای است که برای دینداری از آن به عنوان یک آفت یاد شده است و سختی‌ها و بلایا می‌توانند چنین غفلت‌هایی را کاهش دهند تا انسان‌ها به این نتیجه برسند که دنیای دیگری هم وجود دارد و باید برای آن چاره‌اندیشی کنند؛ لذا معتقدم کرونا بر بخش بینشی دینداری تأثیر مثبت دارد و حداقل‌اش این است که تأثیر منفی در این زمینه نداشته است. به همین دلیل در این ایام بسیاری از دینداران را که مشاهده می‌کنیم دین خود را به خاطر کرونا کنار نگذاشتند.
وی ادامه داد: در بخش دوم بینشی، که مظاهر دینداری یا همان تظاهرات آن هستند هر کسی که باوری دارد بر اساس آن باور دست به رفتارهایی می‌زند. در دینداری هم وقتی باورهای بینشی داریم بر اساس بینش خودمان رفتارهایی را از خود بروز خواهیم داد که این رفتارها را هم باید به دو دسته تقسیم کنیم که یک دسته رفتارهای فردی و دسته دیگر مظاهر جمعی یا اجتماعی هستند. در مظاهر فردی هم به نظر می‌رسد کرونا تأثیر منفی چندانی نداشته چرا که اگر کسی باور دینی داشته باشد و آن رفتارهایی که باید بر اساس باور و بینش خود انجام دهد را همچنان به صورت فردی انجام می‌دهد اما در بحث تظاهرات اجتماعی، ما مجبور شدیم بسیاری از مظاهر اجتماعی دینداری را تعطیل کنیم. این مظاهر اجتماعی هم دارای کارکردهایی هستند و برای هدفی قرار داده شده‌اند.
تأثیر منفی در برخی مظاهر اجتماعیِ دین
حجت‌الاسلام رکعی اظهار کرد: مسلماً کرونا در مظاهر اجتماعی دینداری تأثیر داشته اما این را هم نمی‌توان گفت به صورت کلی مثبت یا منفی است، بلکه از هر دو جنبه می‌توان برای آن آثاری در نظر گرفت. تأثیرات منفی این است که بالاخره برخی از مظاهر اجتماعیِ دین که فوایدی برای دینداران و جامعه مسلمان دارد تعطیل شده است؛ مثلاً وقتی که نماز جمعه و نماز جماعات یا محفل‌های گوناگونی که وجود داشته‌اند و از جمله آنها تعظیم شعائر الهی بوده‌اند را تعطیل می‌کنیم تأثیراتی در آن کارکردهای مثبت می‌گذارند. از جمله این آثار مثبت کارکردهای اجتماعی، ایجاد الفت میان افراد است که در قرآن کریم نیز آمده است.
وی یادآور شد: قرآن کریم آمده است: «ذَٰلِکَ وَمَنْ یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ؛ این است (سخن حق) و هر کس شعائر (دین) خدا را بزرگ و محترم دارد این از صفت دلهای باتقواست» (حج/ ۳۲) در واقع تظاهرات اجتماعی باعث تقوای قلوب شده و قلب‌ها را به هم نزدیک می‌کند بنابراین از این منظر کرونا تأثیر منفی گذاشته است اما از جهت دیگر این تعطیلی باعث ایجاد یک شوق و شور روانی در انسان‌های دیندار به جهت انجام رفتارهای اجتماعی با علاقه بیشتر شده و هر چقدر این ممنوعیت ایجاد شده باشد باعث می‌شود نوعی اشتیاق بیشتر در وجود دینداران قرار بگیرد که بعدها آن موارد را به صورت مفصل‌تر برگزار کنند که این هم می‌تواند اثر مثبتی برای دینداران و دینداری باشد.
این پژوهشگر قرآن و حدیث یادآور شد: بنابراین ارزیابی بنده این است که کرونا در حقیقت نه به صورت مطلق اثر مثبت بر دینداری و دین باوری داشته و نه به صورت منفی تأثیر داشته است، بلکه در اجزایی آثار مثبتی و در اجزای از دینداری هم آثار منفی در پی داشته، ولی به صورت کلی باید بگویم آن تأثیرات منفی یا فقط در مظاهر اجتماعی آن بوده و یا اینکه آن تأثیرات جنبه مثبت بیشتری هم داشته است و همان طوری که یک بلاست یک فرصت و غنیمت هم می‌تواند باشد.
شوق انجام مناسک اجتماعی در پساکرونا
وی درباره دینداری در دوران پس از کرونا نیز اظهار کرد: به نظرم بعد از دوران کرونا نیز این همه شور و شوقی که در درون دینداران نهفته شده باعث می‌شود شوقی جدی برای انجام مناسک مذهبی اجتماعی وجود داشته باشد. اکنون مردم این را تا عمق وجود خود درک کرده‌اند که این مظاهر چقدر حیاتی و لازم هستند و در واقع درک کرده‌اند که مظاهر اجتماعی دینداری چقدر در زندگی آنها تأثیر گذاشته است. از سوی دیگر چون تا الان به میزان زیادی به مظاهر اجتماعی دینداری عادت کرده بودیم شاید برای ما مهم نبود که یک هفته هم تعطیل شود اما الان که وابستگی زیادی به این موضوع پیدا کرده‌ایم اهمیت آن را نیز به خوبی درک کرده‌ایم.
حجت‌الاسلام رکعی اظهار کرد: مسئله دیگر در بحث گرایش به دینداری است که کرونا در این زمینه هم می‌تواند تاثیر داشته باشد. قرآن کریم می‌فرماید: «لَا إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ ۖ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ ۚ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَیُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَهِ الْوُثْقَىٰ لَا انْفِصَامَ لَهَا ۗ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ؛ کار دین به اجبار نیست، تحقیقا راه هدایت و ضلالت بر همه کس روشن گردیده…»(بقره / ۲۵۶) بر اساس این آیه دینداری امری ارادی است که البته برخی به اشتباه چنین تفسیر می‌کنند که هر کسی هر دینی که دوست داشته باشد می‌تواند داشته باشد اما منظور از این آیه این است که دین داشتن، یک باور و اعتقاد است. اگر به زور به یک نفر بگویید مسلمان شود ممکن است مسلمان شود اما در حقیقت به منزله باور به اسلام نیست، چرا که دینداری امری قلبی است؛ لذا با توجه به این که قلوب در دوران کرونا به خاطر ابتلای بسیار زیاد به یک بلای همگانی آماده شده بعد از کرونا مظاهر دینی افزایش پیدا کند.