تلاش روحانیت برای سازگاری دین با شرایط روز چشمگیر نیست/ چالش های قدرت اخلاقی روحانیت

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، حجت الاسلام مهراب صادق نیا، در دومین شب از سلسله نشست های «دین و چالشهای اخلاقی جامعه امروز» که ویژه ماه مبارک رمضان در بستر فضای مجازی برگزار می شود، به تبیین «قدرت اخلاقی روحانیت» پرداخت.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب اظهار کرد: جامعه ایران بیشترین نصیحت را می شنود به تعبیری هیچ جامعه ای در جهان به اندازه ایرانیان موعظه نمی شود اما واقعیت و وضعیت اجتماعی نسبتی با این حجم از موعظه و موعظه‌گر را ندارد.

وی با بیان اینکه نهاد دین در هیچ جامعه ای به اندازه جامعه ایران میکروفن و رسانه در اختیار ندارد اما در واقعیت تأثیرش را مشاهده نمی‌کنیم، عنوان کرد: بخشی از این مشکل به کاهش قدرت اخلاقی نهاد دین مربوط می شود.

حجت الاسلام صادق‌نیا بیان کرد: قدرت اخلاقی میزان توانایی افراد به واسطه شأن اخلاقی آنها برای قانع کردن دیگران در پذیرش یک باور یا نظام ارزشی خاص است، قدرتی که برخی به‌خاطر اقتدار اخلاقی شخصیتی که دارا هستند، می توانند فرد یا افراد مردد جامعه را قانع کنند به یک باور خاص تن دهند و معتقد شوند.

قدرت اخلاقی و تأثیرگذاری در افراد 

وی با تأکید بر اینکه قدرت اخلاقی آمال هرکس از جمله والدین است، تصریح کرد: از خرد تا کلان جامعه همه خواهان این قدرت هستند تا بتوانند شهروندان را به پذیرش افعال و نظام ارزشی خاصی قانع سازند در حقیقت قدرت اخلاقی به میزان توانایی یک فرد برای متقاعد کردن دیگران در پذیرش یک نظام اخلاقی اطلاق می شود. ممکن است شخصی بتواند شهروندانش را از طرق مختلفی ملزم به پذیرش یک نظام اخلاقی بکند اما قدرت اخلاقی مقوله ای متفاوت جدا از قدرت سیاسی، قدرت اقتصادی یا حقوقی و قضائی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: در بسیاری از جوامع برخی حاکمان با داشتن اسحله افراد را به پذیرش یک نظام اعتقادی وادار می‌کنند اما باید گفت قدرت اخلاقی فراتر از این مسائل بوده و شخص صرفأ براساس نیرو و اقتدار اخلاقی که دارد دیگران را قانع می‌سازد البته این قدرت اخلاقی با کاریزما متفاوت است.

وی با اشاره به سخنرانی دو شخصیت مطرح سیاسی آمریکا درباره اسلام در سال ۲۰۰۶، عنوان کرد: جورج بوش درحالی که در قاهره درباره تمدن اسلامی سخن می‌گفت مورد تمسخر شنوندگان قرار گرفت حتی به سمتش کفش پرتاب کردند و به او فحش دادند اما وقتی اوباما در سازمان ملل متحد درباره اسلام، تاریخ اسلام و احترام به تمدن اسلامی سخنرانی کرد بسیار مورد استقبال شنودگان قرار گرفت این درحالی‌است محتوای کلام هر دو یکسان بود و این تفاوت برخورد از سوی جامعه مسلمانان به قدرت اخلاقی آن اشخاص مربوط می شود. جامعه قدرت اخلاقی اوباما را پذیرفته و اما بوش فاقد این قدرت اخلاقی است لذا او را مسخره می کنند به عبارتی به او می گویند در قواره این گونه حرف زدن نیستی!

حجت الاسلام صادق‌نیا افزود: تفاوت تأثیرگذاری در افراد به تفاوت قدرت اخلاقی بر می‌گردد در واقع تفاوت رفتار مخاطبان ناشی از رفتار و کنشگران مقابل نیست بلکه ریشه در ذهنیت مخاطب از اشخاص دارد.

مؤلفه های قدرت اخلاقی

وی «نیت اخلاقی»، «انگیزه اخلاقی» و «موقعیت و جایگاه اخلاقی» را سه مؤلفه اصلی قدرت اخلاقی برشمرد و گفت: وقتی مخاطبان احساس کنند فردی که آنها را به انجام کاری دعوت می‌کند هیچ انگیزه ای جز نیت اخلاقی ندارد او را باور می‌کنند اما اگر بدانند کسی که آنها را موعظه و به یک اصل اعتقادی دعوت می کند، در پشت فراخوانش انگیزه شخصی، سیاسی و یا مالی نهفته است قاعدتأ توجهی به او ندارند در نتیجه قدرت اخلاقی در آن شخص فروکش می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب تأکید کرد: نیت اخلاقی چیزی نیست که فرد سخنران یا معلم اخلاق آن را فریاد بزند یا دائم یادآور شود که چه نیتی دارد، نیت اخلاقی احساسی است که باید در دیگران ایجاد شود و خود به این برسند که پشت توصیه‌های شخص انگیزه‌ای جز منافع عمومی وجود ندارد، نمونه کلاسیک در خارج از ایران می توان به «مارتین لوتر کینگ»، رهبر جنبش حقوق مدنی آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار اشاره کرد که آن بسیج عمومی را ایجاد می‌کند و می تواند تا حد زیادی در جامعه خودش‌تأثیرگذار باشد بدون هیچ انگیزه سیاسی یا نژادی بلکه به دنبال کیفیتی در جامعه عمومی آمریکا است و به تبع به سمت او انگیزه هایی پدید می‌آید.

وی به نیت‌ اخلاقی از لحاظ مذهبی اشاره کرد و افزود: در ادیان به ویژه اسلام پیامبر اکرم(ص) رسالت خود را طوری مطرح ساختند که مردم احساس کردند ایشان از این رهاورد هیچ سود شخصی نمی‌برند؛ ایشان آمده‌اند یک جامعه اخلاقی بسازند لذا هیچ کس این حس را ندارد که پیامبر(ص) به دنبال ایجاد قدرت و فرمانروایی است.

حجت الاسلام صادق‌نیا با اشاره به مولفه ظرفیت اخلاقی، اظهار کرد: یک معلم اخلاق جز آنکه مصادیق اخلاق را می‌داند باید نسبت به واقعیت اجتماعی هم آگاهی داشته باشد تا بداند در شرایط موجود چه امری اخلاقی و چه امری غیراخلاقی است در واقع بین اخلاق و واقعیت اجتماعی نسبتی قائل باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب متذکر شد: اخلاق ظرف های بسیار دارد از این رو در بسیاری از مواقع به اندازه‌ای که می توانیم برای اخلاقی بودن یک عمل، استدلال بیاوریم به همان اندازه می توانیم استدلال بیاوریم که غیراخلاقی است.

وی تصریح کرد: ظرف های اخلاق به حدی خالی هستند گمان می‌رود توصیه های اخلاقی چه در مکاتب بشری و چه در دستورات مذهبی به سختی می توانند جامعه ایده‌آل را پدیدآورند بنابراین به نوعی بصیرت و آگاهی نیاز داریم که در طول دوره های متمادی به دست می آید و از این رهگذر انسان‌ها می توانند تشخصیص دهند چه امری در چه شرایطی جایز هست.

حجت الاسلام صادق‌نیا خاطرنشان کرد: ممکن است آموزگاران توانایی شگرفی در توصیف امر اخلاقی داشته باشند اما در مقام عمل نتوانند مردم را راهنمایی کنند در این صورت مؤلفه دوم یعنی قدرت اخلاقی را از دست می‌دهند بنابراین صرفأ دانستن اینکه «چه چیزی درست یا غلط است» کافی نیست بلکه باید در شرایط عینی بتوانیم نقش خود را درست ایفا کنیم.

وی در خصوص مولفه سوم یعنی «موقعیت و جایگاه اخلاقی»، گفت: شهروندان فردی را که بناست نقش معلم اخلاق ایفا می‌کند به عنوان کسی که به گروه تفسیر کنندگان اخلاق تعلق دارد، باید بپذیرند و قبول کنند او این شایستگی و وجاهت را دارد که تفسیر کننده اخلاق باشد اما اگر او را در این جایگاه قبول نداشته باشند توصیه‌های اخلاقی به علت نبود قدرت اخلاقی هدر می‌رود.

 آموزه های دینی در ایران برای دفاع از سیاست هدر می رود

حجت الاسلام صادق‌نیا در بخش پایانی سخنانش با اشاره به این سوال که «نهاد روحانیت در جامعه ایران دارای این قدرت اخلاقی است یا نه؟»، تبیین کرد: پاسخ به این سوال ممکن است چالش برانگیز باشد منتها باید توجه داشت که قدرت اخلاقی عمیقأ شکننده است به این معنا که مورد هجوم قرار می‌گیرد، یکسری چیزها سه مؤلفه را زیر سوال می برد و مورد تردید قرار می دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: مؤلفه نخست تا اندازه زیادی در ذهن مردم با ابهام و سوال روبروست شاید به این دلیل که به صورت طبیعی یک نهاد در سیاست مداخله می‌کند و در تقسیم قدرت منافعی دارد، توصیه هایش با این اتهام روبرو شود که قصد دارد از طریق اخلاق به توجیه نظامی که از آن منتفع هست، بپردازد چنانچه این اتفاق در ذهن جامعه شکل بگیرد مهم ترین مؤلفه یعنی «نیت اخلاقی» مخدوش می شود.

وی با اشاره به اینکه امروز بسیاری از شهروندان وقتی با مباحث اخلاقی مواجه می شوند، ممکن است مردد شوند که فلان موعظه با انگیزه اخلاقی یا دفاع از یک حزب سیاسی در حال انجام است، مطرح کرد: در جامعه ما به مناسبت‌های مختلف آموزه های دینی برای دفاع از احزاب، جریان‌ها، کاندیدها و نمایندگان هزینه می‌شود ازین رو ممکن است این ذهینیت ایجاد شود که انگیزه اخلاقی به اندازه کافی در میان موعظه‌گران وجود ندارد؛ اینکه افرادی شعار عدالت یا مساوات سر می‌دهند، به جامعه سیگنال هایی داده می شود مبنی بر اینکه این مفاهیم صرفأ با انگیزه اخلاقی رد و بدل نمی‌شوند بلکه انگیزه های غیراخلاقی پشت آنها هست.

حجت الاسلام صادق‌نیا افزود: نهاد روحانیت در جامعه امروز از حیث توانایی بصیرت و ظرفیت اخلاقی چالش‌های خیلی زیادی دارد که باعث کاهش این مؤلفه می شود؛ رشد بسیار زیاد فضاهای ارتباطی باعث شده جامعه با نظام های دیگری غیر از نظام اخلاقی سنتی ( که روحانیون مطرح می‌کنند)  آشنا شوند.

تلاش برای سازگاری دین با شرایط روز چشمگیر نیست

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب خاطرنشان کرد: در جامعه امروز تنها نهاد روحانیت موعظه‌گری نمی‌کند روانشناسان و گروه‌های مختلف علوم انسانی موعظه‌گری اخلاقی می کنند و فضای ارتباط جمعی نیز فعال است که تا اندازه زیادی نهاد روحانیت را از معلمِ منحصر بودن خارج کرده است از سوی دیگر بدون تعارف باید گفت تلاش برای سازگاری آموزه‌های دینی با شرایط روز چندان چشمگیر نیست و همین امر باعث شده جامعه مواعظ اخلاقی که از سوی روحانیت ارائه می‌شود با این دلیل که «درکی از جهان جدید ندارند»، نشنوند و به آن توجه نکنند.

حجت الاسلام صادق‌نیا در خصوص جایگاه اخلاقی در نهاد روحانیت، اظهار کرد: جمع زیادی از جامعه ایران معتقدند قدرت فساد می‌آورد و همین عقیده باعث شده نهاد روحانیت به دلیل اتصالی که به حاکمیت دارد متهم به نداشتن شأن و جایگاه موعظه‌گری سازند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب تأکید کرد: نهادی که در جامعه نقش آموزگار اخلاق و عقاید بازی می‌کند باید مراقب این سه مولفه باشد که آنها را از دست ندهد.

خبرنگار: ملیحه ترزفان