شبات یا شنبه و احکام آن در یهودیت

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، انسان علاوه بر خواب روزانه در هر روز، نیاز به استراحت جسمانی و مغزی دارد. اما بیشتر از آن نیاز دارد که به‌طور منظم دست از کار روزانه کشیده و توجه خود را به‌سوی خدا متمرکز کند. لذا خداوند روز هفتم را تقدیس نمود، زیرا که در آن آرام گرفت. واژه‌ی «سَبَّت» به‌معنای «استراحت» است.

شبات در واقع در روز جمعه و پیش از غروب آفتاب شروع و در روز شنبه و با فرارسیدن غروب آفتاب به پایان می‌رسد. در این روز یهودیان از کار کردن دست کشیده و بر طبق دستور تورات مطلقاً هیچ کاری نمی‌کنند.

در تورات روز شنبه علامت عهد میان خدا و قوم بنی‌اسرائیل بوده است، زیرا در این روز خداوند کار آفرینش جهان (از نیستی به هستی آوردن) را پایان داد. روز شنبه نه فقط برای فرد یهودی، بلکه برای خدمتکاران و حیواناتی که برای او به کار گماشته می‏‌شوند نیز روز آرامش و استراحت است.

بنابر عقیده یهود، خدا پس از خلقت خود در روز هفتم آرام گرفت. گرچه خدا در این زمان نگفت که شبات نگاه داشته شود، اما اصل استراحت در روز هفتم را همانند نمونه و سرمشق به یهود آموخت.

سَبَّت در کتاب خروج فصل ۲۰ آیات ۸ تا ۱۱ به‌عنوان فرمان چهارم از ده فرمان به ثبت رسیده است:

(۸) سبت را به‌خاطر داشته باش و آن را مقدّس بشمار. (۹) شش روز کار کن و تمام کارهایت را انجام بده. (۱۰) ولی روز هفتم، روز استراحت و مخصوص خداوند است. در آن روز هیچ‌کس کار نکند. نه خودت، نه فرزندانت، نه غلامت، نه کنیزت، نه حیواناتت و نه غریبی که نزد توست. (۱۱) من، خداوند، در شش روز زمین و آسمان و دریا و هرچه در آن‌هاست را ساختم و در روز هفتم استراحت کردم. به همین دلیل است که من، خداوند، سبت را متبارک ساختم و آن را تقدیس نمودم.

تورات در این آیات حداقل پنج نکته را کاملاً روشن می‌کند:

۱- به خاطر داشته باش. یعنی یک روز در هفته را برای استراحت در نظر بگیر.
۲- آن‌را مقدس بشمار. یعنی آن‌را از سایر روزها جدا کرده و برای خدا در نظر بگیر.
۳- یک روز از هفت روز. شش روز کار کن و روز هفتم متعلق به خداوند است.
۴- حیله به‌کار نبر و کسی دیگر را برای انجام کارهایت به‌کار نگیر.
۵- خداوند پس از آفرینش، استراحت کرد. از این‌رو روز سَبَّت مبارک و مقدس است.

تورات در کتاب خروج فصل ۳۱ آیات ۱۲ و ۱۳ می‌گوید:

«خداوند به موسی فرمود: به بنی‌اسرائیل بگو: سبت، روز مخصوص من و روز استراحت را محترم بدارید. این بین من و شما و تمام نسل‌های آینده‌ی شما، نشانه‌ای است تا بدانید که من که خداوند هستم، شما را قوم مخصوص خود نموده‌ام.»

شبات یک نشانه است. نشانه‌ی این‌که یهوه [خدای یهود] بنی‌اسرائیل را از میان جهانیان انتخاب و برای خودش جدا کرده و از مردم جهان متمایز کرده است! بنی‌اسرائیل برای انجام تمام امور خود و برای نجات از دست دشمنانش کاملاً به یهوه وابسته است و او بنی‌اسرائیل را برای اهداف خاصی آفریده است. و برای این‌که بنی‌اسرائیل این امر را فراموش نکند، باید یک روز از هر هفت روز را، دست از کار کشیده و بر خدایش تمرکز کند.

در کتاب اشعیای نبی فصل ۵۶ آیات ۴ تا ۷ چنین آمده است:

(۴) خداوند به چنین شخصی (مردی که اخته شده) می‌گوید: «اگر تو حرمت مرا با نگاه‌داشتن روز سبت رعایت کنی، اگر تو آنچه را مورد رضایت من است بجا آوری، و پیمان مرا با وفاداری حفظ کنی (۵) در آن صورت نام تو در معبد بزرگ من و در میان قوم من جاودانه‌تر خواهد بود، از این‌که پسران و دختران زیاد می‌داشتی. تو هیچ‌گاه فراموش نخواهی شد.» (۶) خداوند به بیگانگانی که به قوم او می‌پیوندند و او را دوست دارند و به او خدمت می‌کنند، سبت را نگاه می‌دارند، و پیمان او را با وفاداری حفظ می‌کنند، می‌گوید: (۷) «من تو را به صهیون، به کوه مقدس خودم برمی‌گردانم و در نمازخانه‌ی من شاد خواهی بود، و قربانی‌هایی که تو بر قربانگاه من می‌گذرانی، خواهم پذیرفت. معبد بزرگ من به نام نمازخانه‌ی همه‌ی ملت‌ها خوانده خواهد شد.»

شَبَّات‌های مخصوص سال

در طول سال، هشت شبات (شنبه) مخصوص وجود دارد که یهودیان باید از آن اطلاع داشته باشند. علاوه بر «نماز شبات»، در این روزها نماز جداگانه‌ای نیز خوانده می‌شود.

شبات شوا (توبه) שבת שובה
نام شنبه‌ی پیش از روزه بزرگ (کیپور) است، که واعظان مردم را به توبه و اصلاح اعمال و ویژگی‌های ضداخلاقی در طول سال گذشته رهنمون می‌کنند.

شبات شیرا (سرود دریا) שבת שירה
یادواره‌ی شکافته‌شدن دریای سرخ هنگام عبور بنی‌اسرائیل و غرق شدن سپاهیان فرعون است، که در آن سرود شکرانه یا آز یاشیر خوانده می‌شود.

شبات شقالیم (اعانات) שבת שקחים
مناسبت این شنبه، گردآوری هدایای مردم برای خانه‌ی خداوند و خرید قربانی تقدیمی در طول سال می‌باشد.

شبات زاخور (یادبود) שבת זכור
نام آخرین شبات پیش از جشن پوریم و برای یادآوری آن است. به‌مناسبت آمدن آیاتی در تورات که نشانه‌ی دشمنی و انزجار یهوه از قوم عمالیق است.

شبات پارا (گاو قرمز) שבת פרה
مناسبت آن، ماده گاو قرمز است که در خانه‌ی خدا قربانی و سوزانده می‌شد و خاکستر آن برای تطهیر ناپاکی اموات و همچنین زیارت‌کنندگان به‌کار می‌رفت.

شبات گادول (بزرگ) שבת גדול
نام شبات پیش از عید فطیر (پسح) که مصادف است با آخرین شنبه اقامت بنی‌اسرائیل در مصر، و نیز به‌مناسبت معجزه‌ای است که در آن رخ داد و قصد فرعون و فرعونیان جهت حمله به بنی‌اسرائیل ناکام ماند.

شبات روش خودش שבת רואש חדש
به مناسبت روز اول ماه است. به‌عبارت دیگر، ماه نو اگر مصادف شود با روز شنبه، در این روز مراسم ویژه‌ی مذهبی انجام می‌گیرد.

شبات ماخار خودش שבת מחר חדש
یک روز قبل از ماه نو، هنگامی که در شنبه واقع شود، به این مناسبت طی مراسمی خاص هفطارای ماخار خودش قرائت می‌شود.

هر بانوی یهودی موظف است قبل از غروبِ روز جمعه دو شمع روشن کند و دعای زیر را بخواند و با آن شنبه را آغاز کند. اگر در خانه بانویی نباشد، این وظیفه به‌عهده‌ی دوشیزه‌ی خانه است و در غیاب او مرد خانه می‌تواند براخا را بگوید.

براخای (دعای) روشن‌کردن شمع شبات

باروخْ اَتا اَدونای اِلو هِنو مِلِخْ ها عُولام اَشِرْ کیدِ شانو بِمیصْوُتاوْ وِ صیوانو لِهَدْ لیقْ نِرْ شِلْ شَبات کودِشْ.

البته در عصر روزهای قبل از اعیاد به جای «شبات» نام آن عید را ذکر می‌کنند. بانوی خانه باید هنگام انجام این فریضه از نظر لباس، پوشیده و منظم باشد.

شمعدان شبات (شنبه) معمولاً دو شاخه است که یکی نمایانگر فرمانِ זכור (به‌یاد آور = Zekhor) و دومی نماد فرمانِ שמור (نگاه‌دار = Shmor) می‌باشد. اما در بعضی از خانواده‌های یهودیان ایرانی که دارای فرزندان پسر یا دختر می‌باشند، شمع دیگری نیز بر آن‌ها می‌افزایند. بنابراین، شمعدان شب شنبه، سه‌شاخه هم وجود دارد.

کارهای ممنوع در روز شَبَّات

در روز شبات ۳۹ کار اصلی (و زیرمجموعه‌ی آن‌ها‌) ممنوعیت دارد و هر موردی که خارج از این محدوده باشد، به‌صورت کلی مجاز است. ۳۹ کار ممنوع عبارتند از:

شخم زدن، پاشیدن بذر، درو کردن، خوشه دسته کردن، خرمن‌کوبی، باد دادن به خرمن، انتخاب، غربال کردن، خُرد کردن، خمیر کردن، آشپزی، برش، شستن، زدنِ پشم، رنگرزی، نخ‌ریسی، نخ‌بافی، ساختن غربال، بافتن، تقسیم دو رشته، گره‌زدن، بازکردن، دوزندگی، پاره کردن، شکار، ذبح و قصابی، کندن پوست، نمک زدن به گوشت، ترسیم، صاف کردن، بریدن، نوشتن، فرستادن چیزی، ساختن مثلاً دیوار، خراب کردن، خاموش کردن آتش، افروختن آتش، کمک نهایی برای به پایان رساندن یک کار، جابجا شدن به بیرون از محل سکونت.